در فرهنگ لغات انگلیسی واژه‌ «پاپ»(pop)، مخفف «پاپ یولار»(popular) به معنای «عامه پسند» و در زبان آلمانی، واژه‌ای «فولکـ»(folk) به معنای «مردم» ذکر شده است. واژه‌ «فولکاور» نیز به مفهوم «موسیقی، باورهای عمومی مردم، افسانه‌ها و داستان‌ها» تعبیر شده است. عبارات «پاپ موزیک»(pop music) یا «فولک موزیک»(folk music) نیز، ملهم و منبعث از این تعابیر است.

قاسم آریانی رئیس مجمع ستایشگران اهل بیت علیهم‌السلام و نویسنده کتاب «مداحی چگونه، وقتی نمی‌دانم چگونه؟» به تبیین مسأله مداحی و مقایسه آن با موسیقی پاپ پرداخته است:

در فرهنگ عامه از موسیقی «پاپ»‌ یا موسیقی «فولکور» به عنوان موسیقی «عامه پسند و مردمی» یاد می‌شود. در خصوص موسیقی کلاسیک، غیر کلاسیک، پاپ یا فولکور ایرانی، اظهار نظر و تقسیم‌بندی‌های متفاوتی صورت گرفته است، از جمله اینکه: به اعتقاد صاحب‌نظران حوزه‌ موسیقی، «نوحه» پاپ‌ترین، مردمی‌ترین و سنتی‌ترین موسیقی ایران است.

به نظر نگارنده نیز گزینش «نوحه» به عنوان پاپ‌ترین و مردمی‌ترین موسیقی ایران کاملاً صحیح و منطقی به نظر می‌رسد ضمن اینکه در فرهنگ عامه و در مقایسه با موسیقی پاپ غربی، از سبقه‌ی طولانی و اعتبار فراگیرتری نیز برخودار است. در این خصوص نه تنها افراد مذهبی، بلکه طیف گسترده‌ای از اقشار و طبقات اجتماعی اعم از فرهنگیان، صنعتگران، سیاست‌مداران، پیشه‌وران، و حتی اقلیت‌های مذهبی غیرمسلمان را می‌توان از حامیان و علاقه‌مندان به «نوحه» و نغمات عاشورایی برشمرد.

این محبوبیت و اقبال عمومی، برجسته‌ترین وجه تمایز هنر مداحی به عنوان مردمی‌ترین هنر ملی، در مقایسه با موسیقی پاپ غربی است. به اعتقاد نگارنده، گر چه از لحاظ عنوان، موسیقی «پاپ» و «نوحه» هر دو در هر گروه موسیقی‌های مردمی و عامه‌پسند تعریف شده‌اند؛ لیکن به معنای واقعی در فرهنگ عمومی، موسیقی پاپ غربی به هیچ وجه قابل مقایسه با شأن و جایگاه «نوحه» و موسیقی عاشورایی نیست.

مردم دیندار و انقلابی ما با نوحه به مفهوم خاص و با هنر ستایشگری اهل بیت علیهم‌السلام به مفهوم عام، زندگی می‌کنند. به گونه‌ای که نام فرزندانشان متأثر از قهرمانان کربلا و لالایی کودکانشان ملهم از نغمات «نوحه» است.

از طرفی شاید اطلاق واژه‌ «پاپ» بر موسیقی پاپ امروزی، چندان که می‌بایست صحیح نباشد؛ زیرا با شنیدن واژه‌ «پاپ» یا «مردمی» انتظار این است که عامه‌ مردم برخوردارتر باشند لیکن برخلاف عنوان «مردمی» تحمیل هزینه‌های گزاف و پرداخت مبالغ سنگین در ازای خرید بلیط ورودی به سالن‌های اجرا همچنین مغایرت‌های ساختاری غیر همسو با فرهنگ دینی جامعه، باعث شده که صرفاً خواص مردم و نه عامه مردم، از این نوع موسیقی بهره‌مند باشند. در نقطه مقابل؛‌ اطلاق واژه مردمی «پاپ» بر نغمات رایج در حوزه هنر ستایشگری اهل بیت(ع) واقعی‌تر به نظر می‌رسد؛ چرا که شرکت در محافل مذهبی و بهره‌مندی از الحان و موسیقی قدسی رایج در عرصه هنر مداحی آن هم به صورت کاملاً رایگان از یک سو، و قرابت این نوع موسیقی با باورهای آیینی عامه از سوی دیگر باعث شده همه اقشار مردم، از خرد و کلان پیر و جوان از روشنفکر و عامی، بتوانند از آن بهره‌مند شوند.

با این رویکرد به نظر می‌رسد، اتصاف به صفت «عامه پسند» در خور موسیقی پاپ غربی نیست زیرا برخلاف عنوان «عام» نیازمند «مکان خاص»، «مخاطب خاص» و پرداخت «مبالغ خاص» است!

زیبای زشت

«ان الله جمیل و یحب الجمال»؛ خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. اصولاً اسلام مخالف زیبایی نیست. زیبایی رخسار، زیبایی گفتار، زیبایی اصوات و اشکال همه از نعمات الهی محسوب و مورد ستایش شارع مقدس است لیکن آنچه مورد تقبیح و نکوهش اسلام واقع شده، آن زیبایی است که در خدمت زشتی باشد. از این منظر نغمات و الحانی که موجب تلطیف روح و جان و در خدمت هدایت، رشد، کمال و سعادتمندی انسان ارزیابی می‌شوند؛ همچون زیبایی نغمات قرآن با الحان قدسی ستایشگران، نه تنها مشمول نگاه منتقدانه‌ای اسلام نبوده بلکه استفاده بهینه از آن، ملهم از فرمایشات رسول اکرم و ائمه‌ هدی علیهم‌السلام نیز شده است.

آن زیبایی که در خدمت زشتی باشد، خود نوعی زشتی محسوب می‌شود!

استفاده ابزاری، ظلمی ناروا

همانگونه که ذکر شد فرهیختگان عرصه موسیقی ملی اذعان دارند که اصیل‌ترین و کهن‌ترین ملودی پاپ ایران، نوحه‌ها و نغمات قدسی رایج در عرصه ستایشگری اهل بیت(ع) است کما اینکه به اعتراف فعالان موسیقی کشور، دوام و بقای موسیقی فاخر ملی، مرهون هنر ستایشگری اهل بیت(ع) و تعزیه خوانی است.

آنچه مسلم است، فرهنگ اصیل ایران باستان با آن قدمت و اصالت مثال‌زدنی که منشأ اثر و الهام‌بخش سایر فرهنگ‌ها و ملل جهان است، به استشهاد آثار به جای مانده در ابنیه‌ باستانی، حتی پیش از ظهور اسلام تجلی عفت، اصالت و نجابت بوده به گونه‌ای که در بین تمامی تصاویر تاریخی حجاری شده بر تخته سنگ‌ها برای مثال یک مورد یافت نمی‌شود که «مکشوف الحجاب» باشد، لذا نمی‌توان پذیرفت که موسیقی برخاسته از چنین فرهنگی ناشر و مروج شهوت‌رانی و اباحه‌گری باشد.

رواج موسیقی در محافل می‌گساری و ملاعبه، یقیناً یک نوع استفاده ابزاری از موسیقی است و تنزل بخشیدن به موسیقی موجه و معناگرا روا داشته است حال آنکه موسیقی در عرصه‌های قدسی و آیینی، طبق مستندات پیش گفته و به قول آیت‌الله جوادی آملی، می‌تواند زمینه‌ساز در قرآن شود (رجوع به ذیل عنوان آهنگ قرآن زمینه‌ساز تدبیر در قرآن)‌یا استعمال نوعی حماسی آن، همانگونه که در دفاع مقدس شاهد بودیم می‌تواند برانگیزاننده‌ی شور حماسی، تهور و شجاعت رزمندگان اسلام باشد و یا موسیقی نوع عرفانی، که موجب تعالی حالت معنوی در مناجات با ذات‌ اله می‌شود.

نتیجه اینکه: موارد استعمال را نباید به پای خود موسیقی، گذاشت زیرا آنچه مورد شائبه است؛ موارد استعمال موسیقی است نه ذات آن.

آرمان هیأت