حجت‌الاسلام عزالدین رضا‌نژاد، عضو هیئت علمی مجمع عالی حکمت اسلامی گفت: یکی از منابع موجود درباره سخنان حضرت فاطمه(س) «خطبه فدکیه» است. این خطبه یکی از سخنرانی‌های آن حضرت پس از رحلت پیامبر اسلام در «مسجد النبی» است.

وی در ادامه گفت: این خطبه مسائل مختلفی از معارف دینی را مطرح می‌کند. بخشی از این خطبه نیز به مسئله امامت و جانشینی پیامبر(ص) و مسئله پیشوایی مسلمانان اختصاص یافته است. به گفته تاریخ، پس از پیامبر بزرگوار اسلام، مهم‌ترین اختلاف ماندگار بین مسلمین اختلاف بر سر پیشوایی مسلمانان بود. شیعیان از این پیشوایی و رهبری به عنوان امام و اهل تسنن هم به عنوان خلیفه یاد می‌کنند.

نویسنده کتاب «سیره معصومین (ع)» افزود: وقتی شیعیان، بحث امامت را مطرح می‌کنند این گفته آنها با عقیده خلافت بسیار متفاوت است. حقیقت امامت نزد شیعه این است که پس از رحلت پیامبر(ص) جانشین ایشان در همه اختیارات پیامبر(ص) (مانند تبیین و تفسیر وحی، رهبری مسلمانان در جامعه اسلامی و رهبری معصومانه و حکیمانه) ولایت دارد. او تنها در مسئله وحی و نبوت ولایت ندارد چرا که با رحلت پیامبر وحی تشریعی به پایان ‌می‌رسد.

وی اظهار کرد: به تعبیر امام علی(ع) بعد از رسول اکرم وحی پایان پذیرفت و ما بعد از ایشان به شخصیتی نیاز داریم که بتواند در غیر از وحی تشریعی، سکان‌دار جامعه‌ اسلامی باشد. به همین دلیل در قرآن کریم مساله امامت غیر از نبوت یاد شده است. حضرت فاطمه(س) بعد از رحلت پدر بزرگوارشان و انحرافی که در بین مسلمین ایجاد شد به این مسئله گوشزد کردند که امامت امر مهمی است. و در تعریف امامت و فلسفه آن، در خطبه فدکیه نکاتی را ذکر کردند. از آن جمله می‌توان به اطاعت از اهل بیت اشاره کنیم. چرا که ایشان معتقد بودند اطاعت از اهل بیت موجب نظام یافتن دین و استمرار شریعت می‌شود و امام مانند پیامبر حافظ دین است.

نویسنده مقاله «حکمت و معارف فاطمی» گفت: فاطمه(س) در خطبه فدکیه سخنی در فلسفه امامت مطرح می‌کند و می‌فرماید«خداوند امامت را نظم دهنده امت قرار داد یعنی امام وسیله‌ای است برای ایجاد همبستگی و دوری از تفرقه در میان امت اسلامی». همچنین در همین رابطه سخنی از پدر خود با این مضمون نقل می‌کنند که «مخالفت با امام موجب بروز اختلاف دائمی تا روز قیامت خواهد شد».

ائمه(ع) معارف مطرح شده از سوی فاطمه(س) را دنبال کردند

وی در ادامه افزود: اگر اختلافی از نظر فکری و عقیدتی در جامعه پیش بیاید این امام است که اختلافات را برطرف می‌کند. در خطبه فدکیه حضرت فاطمه(س) بعد از توضیح دادن بخشی از معارف اسلامی به این نکته می‌پردازند که چه کسی می‌تواند امام را با این ویژگی‌ها انتخاب کند؟ رای شیعه این است انتخاب امام به امر الهی است. به عبارت دیگر شیعه معتقد است امام بعد از پیامبر توسط نص خداوند انتخاب می‌شود ولی دیگر فرق به دلیل رویدادهای صدر اسلام در انتخاب خلیفه یا انتخاب امام بعد از پیغمبر، به راه حل‌هایی مانند انتخاب علمای اهل حل و عقد، تعیین خلیفه بعدی و نیز تعیین امام توسط قهر و غلبه استناد می‌کردند.

نویسنده کتاب «گذری بر تاریخ علم کلام» گفت: ولی در منطق شیعه امام با نص پیامبر از سوی خداوند انتخاب خواهد شد. حضرت فاطمه با توجه به این باور تاکید کردند که امامت امیرالمومنین غصب شده است ایشان فرمودند « کسی نمی‌تواند جای علی را پر کند و مقدم بر او شود. اینکه علی را کنار زدند و شخص دیگری را انتخاب کردند با آنچه که خداوند مقرر کرده است مخالف است».
رضانژاد افزود: حضرت فاطمه(س) با استناد به این آیه« وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَ يَخْتَارُ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ: و پروردگار تو هر چه را بخواهد مى‏آفريند و برمى‏گزيند و آنان اختيارى ندارند منزه است ‏خدا و از آنچه [با او] شريك مى‏گردانند برتر است (قصص/۶۸) عمل برخی صحابه را ناپسند و حق انتخاب را تنها ویژه خداوند دانستند. در این سخنان ایشان لزوم اطاعت و پذیرش اهل بیت را در کنار جعل و تشریع احکام الهی قرار دادند و به این مسئله توجه کردند که تشریع احکام تنها به عهده خداوند است و دیگران چنین حقی ندارند.

وی گفت: مقصود حضرت فاطمه از امام، رهبری ظاهری نبود. از دیدگاه ایشان امام کسی است که جای پیامبر را در غیر مسائل تشریعی دین پر می‌کند. در مجموع مسائل مختلفی که حضرت فاطمه در این خطبه مطرح کردند بعدها توسط ائمه معصومین توضیح داده شد.

این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: حضرت فاطمه با توجه به روایاتی که پیامبر(ص) برای ایشان نقل کرده بودند فرمودند« خداوند ۹ امام معصوم از نسل حسین را عنایت خواهد کرد که مهدی این امت هم در میان آنها است». با توجه به این پیام ایشان حتی نسبت به مهدی آخرالزمان هم نکاتی را گوشزد می‌کنند. پس در این دیدگاه امامت یک مسئله حساس در آن زمان بود و حضرت فاطمه زهرا (س) از حریم امامت به صورت‌های گوناگون دفاع کردند که یک بخش آن در خطبه فدکیه آمده است و بخش دیگر نیز مربوط به روایاتی است که از پدر بزرگوارشان شنیده بودند.

وی در آخر گفت: حضرت فاطمه(س) پس از ماجرای سقیفه، در نخستین اقدام عملی خود در پوشش تاریکی شب به در خانه مهاجران و انصار می‌رفتند و حقانیت امامت علی(ع) را گوشزد می‌کردند. در این تلاش اگرچه برخی گوش فرا ندادند ولی بیش از ۵۰ نفر از صحابه اعلام وفاداری ‌کردند. لذا خود حضرت فاطمه(س) علاوه بر طرح دیدگاه امامت، عملاً از حق امیرالمومنین دفاع کردند و خود نیز ناملایمات بسیاری را متحمل شدند و در حادثه هجوم به خانه وحی دچار آسیب‌های جدی شدند که در نهایت منجر به شهادت ایشان شد.

آرمان هیأت