کتاب فرهنگ سوگ شیعی، اثری است که اخیراً توسط انتشارات خیمه منتشر شده است. این اثر دانشنامه‌ تخصصی آیین‌ عزاداری شیعیان است که تدوین و نگارش آن از پاییز سال ۱۳۸۹ آغاز شده و تا زمستان ۱۳۹۴ ادامه داشته است. ویراست یکم این دانشنامه ۲۳۷ مقاله (۲۸ مقاله‌ی ارجاعی) را شامل می‌شود که توسط ۴۳ نویسنده نگاشته شده‌اند و مدیریت این پروژه و سرویراستاری آن را محسن‌حسام مظاهری برعهده داشته است. برای آشنایی بیشتر با این اثر گفتگویی با محسن‌حسام مظاهری ترتیب داریم که در ادامه مشروح آن را می خوانید؛

محسن حسام مظاهری گفت: هدف این پروژه که نوعی دانشنامه نویسی است این بوده که ما یک دانشنامه تخصصی با موضوع آیین های عزاداری شیعیان داشته باشیم. همه مقالات این اثر مرتبط با آئین ها است و تمرکز آن بر ایران است، البته به این معنی نیست که به مناطق دیگر شیعه توجهی نشده باشد.

وی افزود: از حیث موضوعی یک شیونامه ای برای این کار تدوین شد و مداخل مختلفی شناسایی شدند. از بین آن مداخل و مقالات یک فهرستی برای ویراست اول مشخص شدند که دارای اولویت بودند. لذا مجموعا ۲۳۷ مقاله برای ویراست اول در این کتاب منتشر شده است.

وی با بیان اینکه هر ۵ سال این کتاب ویرایش می شود، گفت: در طول این ۵ سال هم مقالات منتشر شده بازنگری و در صورت نیاز تکمیل و اصلاح می شود و هم مداخل و مقالات جدیدی اضافه می شود. لذا از الان اعلام کرده ایم که ویرایش دوم این کار سال ۱۴۰۰ منتشر می شود.

محسن حسام مظاهری در خصوص گروه های تخصصی این اثر گفت: این کار یک شورای علمی دارد که شش گروه دارد. گروه دین، تاریخ، مردم شناسی، ادبیات، هنر و جغرافیای فرهنگی از این جمله است. هر مقاله در شورای علمی گروه مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.

وی ادامه داد: ما ده گروه موضوعی داریم که این مداخل در این موضوعات نگاشته شده است. اول مفاهیم و اصطلاحات هستند که در مورد ادبیات عاشورایی تعریف می شوند. مثلا مفاهیمی مثل اشک، اسطوره، شفاعت، غلو و... از جمله این مفاهیم و اصطلاحات است. در عرف دانشنامه ای هر کدام از این واژه ها خود یک مدخل و شناسه حساب می شود که ذیل آن مقاله تعریف می شود.

وی افزود: سعی شده در مورد یک مفهوم درون دینی، تعریفی که ارائه شود که دیدگاه های مختلف مطرح شود و حتی الامکان بدون سو گیری و ارزش داوری باشد. بخش مهمی از این مقالات از حیث دانشنامه ای مقالات بدیعی هستند و تا حالا در مورد آنها در دایره المعارف های دیگر چیزی نوشته نشده بود. بخشی از منابع مورد استفاده نویسندگان، تجارب و پژوهش های شخصی خودشان بوده است.

محسن حسام مظاهری ادامه داد: دسته دوم آثار مکتوب اند که خود به چند دسته تقسیم می شود. کتاب های مقتل، کتاب های متون مذهبی مانند زیارت عاشورا و...، پژوهش های مهم و موثر در خصوص عاشورا و کتاب های اثر گذار بر آئین های عزاداری از این جمله اند.

وی افزود: در معرفی کتاب ها، اطلاعات دایره المعارفی که لازم بوده آمده است. موافقان و مخالفان کتاب ها و ویژگی ها و اعتبار اسنادی کتاب ها هم در برخی مقالات مورد بررسی قرار گرفته است. ملاک انتخاب این کتاب ها تابع اثر و جایگاهی بوده که در فرهنگ عزاداری داشته اند.

مظاهری ادامه داد: دسته سوم اشخاص هستند که چند دسته می شوند. از معصومین گرفته تا علما و مداحان، مقتل نویسان و شاعران وکسانی که با فرهنگ عزاداری مرتبط هستند.

وی گفت: گروه چهارم آئین ها و آداب و رسوم عزاداری هستند، مثلا سینه زنی یا زنجیر زنی مقاله های جداگانه ای دارد. گروه پنجم واحدهای جغرافیایی است اعم از کشورها و شهرهای مختلف که عزاداری در آنها مد نظر است. در ویراست اول مداخل این گروه با اینکه بعضا نوشته شده بودند اما آنها در ویراست دوم اضافه می شود.

وی ادامه داد: گروه ششم اماکن هستند که اعم از حسینیه ها و تکایای مشهور است. گروه هفتم نیز اشیا و ابزار عزاداری است که مثلا علم و طبل و... از این جمله است. گروه هشتم زمان ها و مناسبت های عزاداری است و گروه نهم سازمان ها و نهادهای مرتبط با مقوله عزاداری و دوره های تاریخی و دولت ها هستند که عزاداری در هر دوره خود یک مقاله مجزایی است. لذا مقالات ذیل این گروه ها قرار می گیرد.

مظاهری با بیان اینکه ادبیات دانشنامه نویسی و روش آن استانداردی دارد گفت: یکی از مبناهای دانشنامه مورد نظر این است که چون قرار است دارای رویکرد علمی باشد، ارزش داوری متاثر از اختلافات کلامی و فقهی و سیاسی و... در آن وجود ندارد.

وی افزود: ممکن است در مقاله ای بنابر احساس ضرورتی که بوده به این اختلافات پرداخته شده باشد ولی در حد یک گزارش بوده و سوگیری ندارد. بخاطر اینکه جایگاه آن جایگاه یک کار دانشنامه ای است.

مظاهری در مورد ضروت تدوین چنین دانشنامه ای گفت: مسئله ای که در انتشارات خیمه به عنوان انتشارات تخصصی که در حوزه عاشورا فعالیت می کند، احساس کردیم، موضوع خلا چنین فرهنگ نامه ای بود، به این معنا که ما تعریف واحدی در مورد آئین ها و خیلی از مقولاتی که ذیل عزاداری ها می گنجند نداشتیم و خیلی تشتت وجود داشت. مضافا کارهایی که بعضا انجام شده بود کارهایی بودند که با روش علمی انجام نشده بودند به همین دلیل اعتبار علمی نداشتند.

وی افزود: نکته مهم در این دانشنامه نویسی این است که آئین ها را شناسایی کنیم و در مرجله بعدی یک معرفی معتبر و مطابق با معیارهای علمی از آنها ارائه کنیم که هم به چشم میراث فرهنگی به این مقوله پرداخته باشیم و هم از حیث یک پدیده مهمی که باید ابعاد مختلف آن احصا شود.

وی در پایان اظهار داشت: نویسندگان این دانشنامه، نویسندگان جوان و دانشگاهی هستند که در این حوزه فعالیت می کنند و این کار در بخش خصوصی انجام شده است.

وی گفت: هر ۵ سال بناست این کار ویرایش شود و به مرور زمان مقالات جدیدی به آن اضافه می شود. این امر باعث می شود که با نقد و نظر حاحبنظران، زمینه برای اعمال نقدها هم فراهم باشد.

انتهای پیام/

آرمان هیأت