متن زیر یادداشتی از مصطفی دلشاد تهرانی است که از کتاب رهزنان دین: آسیب‌شناسی دین و دینداری در نهج البلاغه، صفحات ۵۷-۵۸ انتخاب شده است.

اگر دین به درستی فهمیده نشود و عمیق دریافت نگردد، فهمی آسیب‌دیده و دریافتی آفت‌زده در انسان شکل می‌گیرد و چنین فهم و دریافتی راهبر به مقاصد دین نیست. 
در کمان ننهند الّا تیرِ راست          
این کمان را، باژگون کژ تیرهاست
راست شو چون تیر و، وا رَه از کمان         
کز کمان، هر راست بجْهد بی‌گمان      
مثنوی معنوی‌، مولوی، دفتر اول، ابیات۱۳۸۴-۱۳۸۵
دینداری مبتنی بر بدفهمیدن و نفهمیدن دین، گِرد خود گشتن و راه به جایی نبردن است، چنانکه امیر بیان، علی(ع) فرموده است:
«الْمُتَعَبِّدُ عَلَی غَیْرِ فِقْهٍ کَحِمَارِ الطَّاحُونَةِ یَدُورُ وَ لاَ یَبْرَحُ.»  
الاختصاص، شیخ مفید، صفحۀ ۲۴۵
متعبّد بدون فهم [عمیق] مانند خر آسیاست که به دور خود می‌گردد و راه به جایی نمی‌برد.
دینداری فارغ از فهمِ درست دین، نمایشی است از اعمالِ به ظاهر دینی و بی‌بهره از روح و حقیقت دین و بالطبع خالی از محتوای دیانت و بی‌نصیب از نتایج مترتب بر آن؛ به بیان امام علی (ع):
«کَمْ مِنْ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلاَّ الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ، وَ کَمْ مِنْ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلاَّ السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ. حَبَّذَا نَوْمُ الاَْکْیَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ.»   
نهج‌البلاغه، حکمت ۱۴۵
چه بسا روزه‌داری که از روزهٔ خود جز گرسنگی و تشنگی بهره نَبَرد؛ و چه بسا نمازگزاری که از نماز خود جز بیداری و رنج‌بری نصیبی حاصل نکند. خوشا خوابیدن زیرکان و خوشا روزه‌گشادن ایشان.
اگر رویکرد به دین بدون تفقّه (فهم عمیق) صورت گیرد، بدفهمیدن دین، موجب آسیب‌دیدگی دین و دینداری می‌شود. چنین رویکردی به دین، موجب تنسّکی خشک و تعبّدی بی‌روح، و کج‌ فهمی و قشریگرایی و خودمداری می‌شود. امام علی(ع) از چنین رویکردی به دین پرهیز داده و فرموده است:
«وَ لاَ تَکُونُوا کَجُفَاةِ الْجَاهِلِیَّةِ، لاَ فِی الدِّینِ یَتَفَقَّهُونَ، وَ لاَ عَنِ اللهِ یَعْقِلُونَ، کَقَیْضِ بَیْضٍ فِی أَدَاحٍ، یَکُونُ کَسْرُهَا وِزْرًا، وَ یُخْرِجُ حِضَانُهَا شَرًّا.»    
نهج‌البلاغه، خطبۀ ۱۶۶
همچون مردم درشت‌خوی عهد جاهلیت مباشید که نه در دین فهمی دارند، و نه شناسای کردگارند [به صورت انسان، و در درونْ پست‌تر از جانوران]، همانند تخم شترمرغی، در گودالی در ریگستان که شکستن آن گناه باشد و اگر نشکنندش بسا از درون آن ماری زاید.
نفهمیدن دین یا بدفهمیدن دین چنان خطرناک و مصیبت‌زا است که امیرمومنان علی (ع) این‌گونه درباره آن هشدار داده است و آنان را که از دین فهمی [عمیق] ندارند چنین تشبیه نموده است؛ 
چونان تخم افعی در لانهٔ پرندگان که شکستن آن گناه است، زیرا گمان می‌رود تخم پرنده باشد، امّا جوجه آن شرّ و زیانبار است، زیرا در حقیقت تخم افعی است. امام (ع) مردمانی را که به ظاهر اهل دیانت‌اند ولی به سبب نافهمی دین بر مدار جاهلیت هستند، چنین دانسته است. یعنی چون اظهار اسلام می‌کنند و دینداری می‌نمایند، برخورد با آنان و مجازات کردن‌شان مجاز نیست، ولی به سبب نفهمی‌شان هزارگونه شرّ و فساد به بار می‌آورند.    

آرمان هیأت