اجراي سوگواره نمايشي «ركعت به ركعت عاشقي» در دهه اول محرم باعث شد تا پيوند تازه‌اي ميان هنر‌هاي سنتي و آييني، «تعزيه» و «نقالي» به وجود آيد؛ دو هنر ريشه‌دار در فرهنگ ايراني و اسلامي كه چند سالي است گرد فراموشي بر آنها نشسته است.

 برگزاري «ركعت به ركعت عاشقي» عاملي شد تا بار ديگر هنرمندان قديمي هنر تعزيه و نقالي در كنار هم جمع شوند و به عشق و ارادت سالار شهيدان كاري عاشورايي را اجرا كنند. 

 چند تن از هنرمندان حاضر در اين نمايش، در گفت‌و‌گو با «جوان» درباره لزوم زنده نگه‌داشتن تعزيه و هنر‌هاي آييني مربوط به محرم توضيحاتي داده‌اند. 

  

تعزیه نبود، موسیقی محلی هم از بین می‌رفت

مهدي شفيعي، مدير هنرهاي نمايشي در مجلس تعزيه «شهادت وهب نصراني» در پاسخ به اين سؤال كه تعزيه چه جايگاهي ميان مردم و هنرمندان دارد،گفت: « اين شب‌ها همه مردم مثل هر سال، ايام محرم را عزاداري مي‌كنند و جامعه هنرمندان هم به ويژه هنرمندان تئاتر به شكل سنتي، آيين‌ها و مناسك محرم را بجا مي‌آورند و عزاداري مي‌كنند. تعزيه از جمله نمايش‌هايي است كه ريشه‌هاي كهني دارد و به نوعي اگر تعزيه ما به شكل امروزي آن حفظ نمي‌شد، خيلي از گوشه‌هاي موسيقي ما به نسل امروز منتقل نمي‌شد و ما سرمايه امروزي هنر را نداشتيم. من بسيار از امير نصير بيگي و بنياد فرهنگي روايت فتح براي ايجاد اين مراسم خوب تشكر مي‌كنم.»

  

تعزیه هنر جهانی ایران است

سيروس همتي، كارگردان و بازيگر تئاتر درباره تعزيه مي‌گويد: «من براي نمايش «قرباني» به جشنواره روهر آلمان دعوت شدم. هميشه دليل روبرتو چولي سرپرست گروه بازيگران تئاتر آلمان براي انتخاب نمايش من برايم سؤال بود كه سرانجام فرصتي پيش آمد و با وي صحبت كردم و از وي دليل اين انتخاب را جويا شدم. وي در جواب سؤال من گفت كه دليل آن، استفاده من از هنر تعزيه براي القاي مفاهيم آييني و سنتي بوده است، چيزي كه در كشورهاي غربي كم داريم، هنر ايراني است. اگر شما هملت را اجرا كني بايد مطمئن باشي كه ما بهتر از شما آن را اجرا مي‌كنيم. اين براي من جذاب بود كه شما با هنر تعزيه يك تشت آب كه نماد آب است يا يك پرچم زرد را كه نماد حر و پرچم سبز نماد‌  انبيا باشد، نشان داديد.»

 

وي همچنين مي‌گويد: « فكر مي‌كنم درباره تعزيه هنوز حق مطلب ادا نشده است. فكر مي‌كنم اگر اجراي تعزيه‌هايي مانند «ركعت به ركعت عاشقي» تداوم داشته باشد مي‌توان گفت اتفاق مهمي افتاده است وگرنه اين تعزيه هم سوسوي نوري بوده كه لحظاتي تابيده و بعد از بين رفته است.»

   

تعزیه هیچ وقت تکراری نمی‌شود

سيدعلي تدين صدوقي، كارگردان، نويسنده و منتقد تئاتر از جمله هنرمنداني بود كه هر شب هنگام شروع مجلس تعزيه پاي در جايگاه تماشاگران مي‌گذارد. تدين صدوقي مهمان هر شب مجالس تعزيه بود. وي درباره اهميت تعزيه ابتدا به اهداف تئاتر در دنيا مي‌پردازد و مي‌گويد: « نمايش تعزيه يكي از نمايش‌هاي مدرن دنيا است. تئاتر دنيا به دنبال چيست؟ از دهه 60 به بعد تئاتر به دنبال ارتباط با تماشاگر بوده‌ است. تمام بزرگان تئاتر به دنبال ايجاد ارتباط درست و پويا با تئاتر بوده‌اند. اين ارتباط به درستي در تعزيه‌هاي ايراني ديده مي‌شود، دليل تماشاي اين تعزيه‌هاي تكراري كه از كودكي ديده‌ايم و با موضوع آن آشناييم، اين است كه با آنها ارتباط برقرار مي‌كنيم.‌» صدرالدين زاهد، كارگردان، نويسنده و مترجم تئاتر درباره تعزيه مي‌گويد:‌«‌من متخصص تعزيه نيستم و دليل اصلي اينكه به تماشاي اين تعزيه نشستم، جنبه‌هاي نمايشي آن بود، زيرا از كودكي به ديدن تعزيه‌هايي كه در گوشه و  كنار تهران برگزار مي‌شد، مي‌رفتم.»  وي افزود: «اگر ريشه‌هاي تئاتر ايراني قطع نمي‌شد، تعزيه مي‌توانست به رشد و نمو برسد، تعزيه هميشه سعي مي‌كند به مسائلي بپردازد كه ناديده گرفته شده است و مي‌خواهد آنها را نمايان كند.‌»

  

آموزشگاه‌ها باید تعزیه‌ها را تدریس کنند

هوشنگ توكلي، بازيگر تئاتر، سينما و تلويزيون درباره اهميت آموزش تعزيه به نسل‌هاي بعد مي‌گويد:‌«‌تعزيه بايد خيلي جدي‌تر مورد توجه قرار مي‌گرفت. متأسفانه امروزه با خطر انحراف و نابودي آن روبه‌رو هستيم. اين عزيزاني كه 10 شب در قالب گروه سوگواره نمايشي «ركعت عاشقي» حضور يافته‌اند، از جان خود مايه گذاشتند. اين گروه ‌و گروه‌هاي امثال آنها كه اين روزها به نمايش وقايع عاشورا براي مردم مي‌پردازند، شايد آخرين نسل‌هاي باقي‌مانده هنر تعزيه باشند. بايد به همين تعداد اندكي كه از هنرمندان و علاقه‌مندان به تعزيه باقي مانده‌است، رسيدگي كنيم. اين گروه‌ها به حمايت و درخواست‌هاي سازماني براي توليد و خلاقيت نمايشي نيازمندند. همچنين برگزاري كلاس‌هاي آموزشي بايد براي حفظ اين هنر نمايشي برگزار شود؛‌چراكه از دوره قاجار آموزشگاه‌هاي معتبر تعزيه كار خود را آغاز كردند. به عنوان مثال در قزوين آموزشگاه‌هاي تعزيه برپا بود كه از پايه اين هنر را آموزش مي‌داد و با همان نيروهاي آموزش‌ديده در شهرهاي مختلف كشور و در تمام سال اجراي تعزيه داشتند.» 

نبود آموزشگاه‌ها و حتي پژوهشگاه‌ها كه نسخ اصلي تعزيه را به دست تعزيه‌خوان برساند يا برگزاري كلاس‌هاي آموزشي و پژوهشي براي تعزيه‌خوان‌هاي حرفه‌اي سبب شده كه در برخي موارد با رواياتي از ائمه مواجه شويم كه درباره صحت و سقم آن جاي ترديد وجود دارد. شايد نبود پژوهشكده و نبود نظارت اصولي سبب پيدايش برخي بدعت‌ها در روايات شبيه‌خوان مي‌گردد.

 

توكلي در اين مورد مي‌گويد: « حمايت از گروه‌هاي تعزيه و راه‌اندازي يك سازمان مديريتي قدرتمند براي پرداخت تخصصي به اين هنر مي‌تواند از انحراف و نابودي آن جلوگيري و به رشد و تعالي تعزيه كمك كند؛‌چراكه برخي‌ها با وارد كردن رفتارهاي غير نمايشي در تعزيه موجب آسيب آن مي‌شوند. به عنوان مثال ديده‌شده كه شمر با شلوار لي يا موتور گازي به ميدان مي‌آيد. اين كار نوآوري از نوع آسيب‌زننده است؛ چراكه به بهانه نوآوري اصالت تعزيه را زير سؤال مي‌برد. هنگامي كه سازماني براي رسيدگي و سازماندهي اين گروه‌هاي تعزيه وجود ندارد، هر كسي به خود اجازه مي‌دهد وارد كار شود و تغييرات عجيبي را اعمال كند.»

 

مظفر قربان‌نژاد از جمله تعزيه‌خوانان پيشكسوت  که طي اين 10 شب شبيه امام حسين(ع)، حربن يزيد رياحي و مسلم بن عقيل (ع) را اجرا مي‌كرد، درباره بي‌توجهي به تعزيه از سوي مسئولان گفت:‌« تعزيه غريب بود، غريب است و خواهد ماند. تعزيه يك سنت اصيل اين مملكت است، بايد به اين كار كه ثبت جهاني و ملي شده است، بها داده شود. همه عالم و آدم هم مي‌دانند كه از يونسكو براي اجراي اين فعاليت بودجه واريز مي‌شود، ولي فقط خدا مي‌داند كه اين بودجه به جيب چه كساني مي‌رود كه يك ريال از آن به دست تعزيه‌خوانان نمي‌رسد. تعزيه حتي در سازمان اوقاف هم بودجه دارد، ولي خبري از آن هم نيست.‌»

سوگواره «ركعت به ركعت عاشقي» كه از

 31 شهريور مصادف با اول محرم آغاز شده بود، با اجراي تعزيه «بازارشام» به كار خود پايان داد. اين سوگواره در محل بنياد فرهنگي روايت برگزار شد. 

آرمان هیأت