دکتر سید علیرضا واسعی در سومین شب از سری نشست‌های معرفتی که در حسینیه فرهنگیان مشهد برگزار می‌شود، به ارائه مباحثی پیرامون موضوع «عاشورا انقلاب یا اصلاح است؟» پرداخت.
وی هدف ارائه این مبحث را آموختن درس‌های امروزین از حرکت و اقدام امام حسین(ع) اعلام کرد و افزود: واقعه عاشورا یکی از بزرگترین رخدادهای تاریخ اسلام است که حتی می‌توان ادعا کرد که در واقع بزرگترین آن‌ها است.
رییس پژوهشکده اسلام تمدنی، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ادامه داد: واقعه عاشورا به دلیل نوع عمل و اقدام امام حسین(ع)، نوع مواجه دشمنان با امام حسین(ع) به عنوان فرزند پیامبر و درس و پیامی که در حرکت ایشان وجود دارد تاکنون مورد توجه و عنایت محققان و اندیشمندان مسلمان و حتی غیرمسلمان قرار گرفته است تا آنجا که می توان ادعا کرد این حادثه بیش از هر واقعه دیگر در تاریخ اسلام کتاب‌ها و مجالسی را به خود اختصاص داده است.
وی گفت: با توجه به این همه تحقیق و بررسی اما ما همچنان با ابهام‌هایی در خصوص واقعه عاشورا مواجه هستیم زیرا معمولا نوع بدلی و تقلبی امور ارزشی و مهم در یک جامعه نیز مورد بحث و توجه قرار می‌گیرد.

واسعی با بیان اینکه واقعه عاشورا با یک پدیده بزرگ به نام تحریف مواجه است، ابراز کرد: این تحریف در دوران‌های گذشته بیشتر تحریف‌های معنوی بوده است، به همین دلیل تشخیص سره از ناسره و درست از نادرست تا حدی مشکل می شود لذا ما برای اینکه بتوانیم درس درست و صحیح  قیام امام حسین(ع) را دریابیم باید به منابع اصلی و اولیه آن مراجعه کنیم.

وی ابراز کرد: درباره تاریخ عاشورا آثار و نوشته‌های بسیاری پدید آمده است اما همه آنچه به نام عاشورا و کربلا نوشته شده است از اعتبار برابری برخوردار نیستند برخی به دلیل استنادات تاریخی معتبر هستند و برخی چنین جایگاهی ندارند. مهمترین منبعی که ما در شناخت امام حسین(ع) به آن مراجعه کنیم و سایر منایع در ذیل آن قرار می‌گیرد، کتاب «مقتل الحسین» نوشته ابو مخنف است.

رییس پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ادامه داد: بی گمان اگر کتاب وی نبود تاریخ کربلا به صورت دیگری گفته می‌شد و بسیاری از سخنان و اقدامات امام حسین(ع) از بین می‌رفت. ابو مخنف در حفظ و نگهداری عاشورا نقشی بسیار جدی ایفا کرده است، البته این به معنای آن نیست که هر چه در این کتاب است به طور کامل صحیح است، به هر حال این اثر تحت تاثیر فرهنگ و شرایط نویسنده است.
وی عنوان کرد: آنچه که وی در مورد عاشورا و حرکات آورده، نکات بسیار مهمی است که اگر بخواهیم واقعه عاشورا را تحلیل کنیم به ناچار باید به این اثر مهم مراجعه و سایر آثار را در کنار آن ببینیم. متاسفانه در طول تاریخ دسته‌ای آثار اطلاعاتی را بر کتاب ابو مخنف اضافه کردند که وقتی با نگاه دقیق و روش علمی آن‌ها را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که آن سخنان از امام حسین(ع) نیست اما متاسفانه امروزه بیشتر منبع سخنان منبری‌ها و مداحان قرار می‎گیرد.
واسعی تصریح کرد: در ارتباط با این موضوع که چرا امام حسین(ع) به سوی کوفه حرکت کرده است، نسبت به دستگاه حکومت اعتراض کرده و خاندان خود را هزینه این حرکت کرده است و در نهایت هدف و انگیزه ایشان چه چیزی بوده است تاکنون چهار نظریه مطرح شده است.
وی ادامه داد: نخستین نظریه مربوط به تاسیس حکومت است؛ برخی بر این باور هستند که امام حسین(ع) علیه دستگاه یزید قیام کرد تا یزید و دستگاه خلافت او را از بین ببرد و خود به حکومت بنشیند بنابراین هدف قیام عاشورا از این دیدگاه تشکیل حکومت اسلامی با تصدی‌گری خودشان بود. مرحوم آیت‌الله صالحی نجفی با این رویکرد وارد بحث شده است. وی معتقد بود که امام حسین(ع) براساس محاسبه ای که از جامعه و همراهان خود داشت و چیزی که جایگاه یزید در جامعه آن روز فهم می‌کرد که آن حضرت گمان می‌کردند، می‌توانند بر علیه دستگاه یزید عمل کنند و موفق شوند.
رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ابراز کرد: بر اساس این دیدگاه هدف از قیام امام حسین(ع) انقلاب و شورش علیه دستگاه حاکمیت جهت براندازی یزید و تاسیس حکومت جدید بدون آگاهی از نتایج آن است که در نهایت بهم می‌خورد و امام باید تصمیم دیگری بگیرد و در نهایت منجر به شهادت ایشان و همراهانشان شد.

وی یکی از دیدگاه‌های تقابلی با نظریه فوق را نظریه شهادت دانست و افزود: براساس این دیدگاه امام حسین(ع) برای نجات مردم حرکت خود را آغاز کرده است ولی می‌دانستند که به شهادت می‌رسند و به حکومت دست پیدا نمی‎کنند اما چرا ایشان این دست به این اقدام زدند. این دیدگاه دلیل این پرسش را بحران اخلاقی، اجتماعی و دینی جامعه آن دوران دانسته که امام حسین(ع) تنها راه برای مقابله با آن را افشاگری و شفاف‌سازی می‌دانستند و لذا ایشان خود را در معرض خطر قرار داد تا مردم هوشیار شوند. براساس این دیدگاه امام حسین(ع) از ابتدا می‌دانستند که یاران‌شان به شهادت می‌رسند. این دیدگاه را آیت الله صافی گلپایگانی مطرح می‌کند و دکتر شریعتی نیز با آن موافق بوده است.

واسعی سومین نظریه مطرح شده در خصوص هدف اصلی قیام امام حسین(ع) که امروز نیز مورد پذیرش بسیاری از افراد است را اصلاح جامعه با فریضه امر به معروف و نهی از منکر عنوان کرد و گفت:  این نظریه توسط شهید مطهری مطرح شد. وی به بهانه‌های مختلفی از قیام امام حسین(ع) اشاره و از منظر آسیب شناسی آیین عاشورایی دیدگاه خود را نوشته است.
وی تصریح کرد: براساس این دیدگاه چند عامل در شکل‌گیری نهضت عاشورا نقش آفرین بوده است، نخست بیعت خواهی یزید از امام حسین(ع)، دعوت کوفیان و وظیفه امامتی امام حسین(ع) و هدایت مردم به سوی صلاح و زندگی اخلاقی از جمله این عوامل بوده است لذا این نظریه اصل امر به معروف و نهی از منکر را مورد تاکید قرار داده است.
رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی عنوان کرد: امام حسین(ع) در وصیت نامه خود که به برادرش محمد حنفیه می‌دهد، می‌فرمایند: «هدف من از این حرکت احیای امر به معروف و نهی از منکر است و گرنه من برای فساد، گستاخی، خودسری و سرکشی حرکت نکردم بلکه یک هدف دارم که آن نیز امر به معروف است»، لذا شهید مطهری معتقد است که علت اصلی قیام امام حسین(ع) امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد.
وی تاکید کرد: بسیاری از نویسندگان امروزی با این دیدگاه به تحلیل قیام امام حسین(ع) می‌پردازند که البته تحلیل بسیار خوبی است زیرا می‎تواند درسی برای امروز ما داشته باشد، به‌هرحال نگاه ما از پیام قیام عاشورا باید بهره‌مندی و درسی باشد و نه صرفا ثواب بردن و ارضا معنوی که متاسفانه امروز بسیار شایع است. 
واسعی با بیان اینکه امام برای الگو بودن نصب شده است و ما باید درس‌هایی برای امروز خودمان از سیره آنان بیاموزیم، ادامه داد: نظریه چهارمی که برخی در گذشته بیان می‌کردند و اخیرا در قالب مقاله‌ای توسط دکتر نساجی بیان شده است، حرکت امام حسین(ع) را امری غیر اختیاری معرفی کرده است. وی نام مقاله خود را «کربلا به ناچار» گذاشته است.
وی تصریح کرد: براساس این دیدگاه امام حسین(ع) وقتی حرکت خود را آغاز کرد به هیچ وجه به دنبال کار خاصی نبود و از همان ابتدا امام ناچار شد که دست به این اقدام بزند. در سال ۶۰ هجری که معاویه از دنیا رفت، یزید بر سر کار آمد و خلیفه شد. در جلد چهارم کتاب تاریخ طبری صفحه ۳۰۴ به این نکته می‌پردازد که وقتی یزید بر سر کار آمد، بیعت مردم را می‌خواست اما بیعت چهار نفر را به صورت خاص لازم داشت که یکی از آنان امام حسین(ع) بود.
رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی تصریح کرد: بنابر این دیدگاه امام حسین(ع) در مقابل خواسته‌ای قرار گرفت که موجب شد به ناچار از مدینه خارج و به مکه بروند، در مکه نیز وقتی دسیسه‌ ترور ایشان شکل گرفت، مجبور به ترک مکه و حرکت به سوی کوفه بود.

آرمان هیأت