آرمان هیأت - جبار رحمانی: دین از فرهنگ و مناسک وام گیرنده است

جبار رحمانی: دین از فرهنگ و مناسک وام گیرنده است

معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: دین از منظر مردم شناسی، یک مقوله فرهنگی است. دین امری مرکب است و از فرهنگ و مناسک وام گیرنده است.

«مناسک و شعائر دینی و راهبری اجتماعی»، عنوان سلسله نشست هایی است که توسط خانه طلاب تهران در حال برگزاری است. در دومین نشست از این سلسله جلسات که با موضوع «بررسی مردم شناختی مناسک عزاداری در ایران امروز» برگزار شد، جبار رحمانی، معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، به ارائه نظرات خود در این رابطه پرداخت.
مولف کتاب «انسان شناسی مناسک عزاداری محرم» در این نشست، ضمن تبیین نسبت دین و آئین از منظر مردم شناسی، به ویژگی های آیین های عزاداری در ایران امروز پرداخت.
جباری، دین را از منظر مردم شناسی، یک مقوله فرهنگی دانست و بیان کرد که این دانش، به دنبال صحت یا عدم صحت گزاره های دین نیست بلکه به دنبال خاستگاه و اثرات دین در زندگی مردم است. از این دیدگاه، دین امری مرکب است و از عناصر مختلف تشکیل شده است به عبارتی دین از فرهنگ و مناسک وام گیرنده است.
وی افزود: از دیدگاه مردم شناسی، تجربه خداشناسی، از طریق آئین شکل می گیرد؛ به عبارت دیگر، امر قدسی و اخلاقی، در خلال آئین و مناسک بوجود می آید. یعنی آئین ها هستند که نظام های اخلاقی و دینی ما را می سازند به همین علت، کنار گذاشتن آئین منجر به کنار گذاشتن دین می شود. تجربه نشان می دهد هر کجا که آیین ها منسوخ شده، هویت مذهبی هم مضمحل شده است. در واقع، فرمهای متفاوت، تمایز هویتی ایجاد می کنند.
مولف کتاب «آیین و اسطوره در ایران شیعی» در ادامه، سه ویژگی آیین ها را به این ترتیب، برشمرد:
۱- آبین ها تاریخ مندند؛ به این معنا که آئین ها در یک بازه زمانی خلق می شوند و تکامل می یابند و بعد از سپری شدن تاریخ مصرفشان، از بین می روند؛
۲- آیین ها زمینه مندند، کانتکست و به عبارتی، شرایط مختلف فرهنگی و اجتماعی و... بر روی آئین ها اثر می گذارند مثل سبک های مختلف عزاداری در نقاط مختلف جهان
۳- فرم اصیل در آیین ها وجود ندارد؛ و فرم ها، قابل تغییرند.
عضو هیآت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، در ادامه افزود: جماعت های آئینی یعنی جمعی از انسان ها که بدون در نظر گرفتن مقام و منصب مادی در جهت خودسازی و برگزاری آئین مذهبی دور هم جمع می شوند. در فرهنگ شیعه، هیئت، مهمترین نمود و بستر بروز و ظهور آئین ها می باشد؛ در واقع بوجود آمدن هیئات مذهبی، سازمان اجتماعی جدیدی بود که در واکنش به مدرنیته شکل گرفت. امروز هم هیئات مذهبی، پناهگاه ایمانی مردم هستند.
جباری، در پایان بحث، ملاحظات و تحذیراتی را در نسبت با آیین های عزاداری مطرح کرد:
آیین های اجتماعی، پدیده ای مردمی هستند و باید با فرآیندی مردمی پیش بروند.
تکثرها باید در آیین ها پذیرفته شود و بر اساس مشارکت عمومی، آیین ها شکل بگیرند. لذا تحمیل فرم یکسان، مطلوب نیست.
امروز، سقاخانه ها و ایستگاههای صلواتی، در حال رشد قابل توجه است. این واحدهای گسسته از هم، نشان از کم شدن انسجام اجتماعی دارد.
نگاه مردم به واقعه عاشورا، که در روضه ها و زبان حال ها متجلی است، از دریچه روابط خانوادگی صورت می پذیرد. این نشان از جایگاه والای خانواده در فرهنگ مردم و سرمایه بالای اجتماعی ما دارد.