بی‌تردید پیاده‌روی پرشور اربعین بویژه در سال‌های اخیر، یکی از شگفت انگیزترین اتفاقات بشری است که در کنار نمایش زیباترین جلوه‌های عشق به حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) دنیایی از ناگفته‌ها در حوزه تمدن و سبک زندگی اسلامی را تصویر می‌کند به گونه‌ای که می‌توان از ورای این تجمع چندروزه و میلیونی در کربلا به عمق صلح آمیز و بشردوستانه بودن فرهنگ شیعه پی برد.
از این رو، در گفت وگو با کارشناسان، کارکردها و وجوه تمدن ساز این قدرت نرم شیعه را بررسی کرده‌ایم که به حضورتان تقدیم می‌شود:

حجت الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه، رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران درباره کارکردهای تمدنی اربعین حسینی گفت: برای آنکه کارکردهای تمدنی اربعین مشخص شود، باید به کارکردهای تمدنی قیام حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) توجه کنیم؛ قیام حسینی زمانی رخ داد که شیعه بشدت ضعیف و تقریباً منزوی بود و توان فعالیت در زمینه‌های فرهنگی و غیرفرهنگی را نداشت.
وی ادامه داد: همین امر سبب می‌شد که احدی جرئت بردن نام اهل بیت(علیهم السلام) و حتی گذاشتن نام «علی» و «فاطمه» را بر فرزندان خود نداشته باشد؛ اما با وقوع عاشورا جنبش‌های شدید و متعددی با شعار «یالثارات الحسین» علیه بنی امیه شکل گرفت که البته این جنبش‌ها فقط به امویان و مروانیان و بنی العباس محدود نشد، بلکه تا اواخر قرن سوم هجری ادامه داشت و جنبشی بود علیه بی عدالتی و ظلم که به شیعه جان و حیاتی تازه بخشید.
حجت الاسلام خسروپناه تصریح کرد: شکل‌گیری این نهضت‌های شیعی سبب شد حکومت‌های شیعی مثل آل بویه و زیدیه هم شکل بگیرند و این حکومت‌های شیعی با تقریب میان مذاهب موفق شدند در حوزه‌های فلسفی، علمی، ریاضی و پزشکی رشد علمی چشمگیری را رقم بزنند و بدین ترتیب قیام عاشورای حسینی سبب شکل گیری تمدن اسلامی از قرن سوم تا قرن ششم هجری شد.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تأکید کرد: با این رویکرد می‌توان نتیجه گرفت که اربعین هم چون یادآور قیام سیدالشهدا(علیه السلام) است و این قیام بود که سبب ساخت تمدن اسلامی شد، بنابر این، اربعین و پیاده روی آن نیز ما را به مسیر تمدن سازی هدایت می‌کند و اگر با این نیت قدمی برداریم می‌توانیم، کارکردهای تمدنی‌اش را بوضوح درک و از آن استفاده کنیم.

چرایی قدرت نرم بودن اربعین
وی درباره چرایی تعبیر از پیاده روی صلح آمیزِ اربعین به قدرت نرم شیعه، تأکید کرد: حرکتی که میلیون‌ها نفر در آن حضور می‌یابند (حتی چندین برابر حاجیان خانه خدا) نه تنها کسی گرسنه نمی‌ماند بلکه همه حاضران به صورت رایگان تغذیه می‌شوند و مردم با افتخار به زائران حسینی خدمت می‌کنند و آن را نوعی بندگی و عبادت می‌دانند، جلوه‌های بی بدیلی از قدرت نرم را در خود نهفته دارد.
حجت الاسلام خسروپناه ادامه داد: این جمعیت چندمیلیونی در طول چند روز مسیرهای طولانی به سمت کربلا را طی می‌کنند بدون آنکه ذره‌ای تألم و سختی روحی، معنوی، مادی و جسمی به آن‌ها وارد شود؛ چنین گردهمایی در دنیا بی‌نظیر است و در دل خود قدرت نرم شیعه را به نمایش می‌گذارد؛ حتی کسانی که ممکن است دچار بیماری‌های سطحی شوند همه امور درمانی شان رایگان انجام می‌شود، بنا بر این قدرت نرمی است که از شیعه ریشه می‌گیرد و مرهون سفینه الحسین(علیه السلام) است چنین آثار و برکاتی دارد.
وی درباره تأثیر پیاده روی صلح آمیز اربعین بر خنثی کردن آتش اسلام هراسی‌ها و شیعه هراسی‌های امثال داعش، تأکید کرد: این حرکت آرام، همراه با معنویت و بدون ذره‌ای خشونت، سبک اصیلی از زندگی دینی است در مقابل آنچه گروهک‌های تروریستی سعی در عرضه آن دارند.

اربعین؛ محمل اصلاح سبک زندگی
حجت الاسلام خسروپناه درباره دستاوردهای پیاده روی اربعین برای اصلاح سبک زندگی، خاطرنشان کرد: فعالیت فرهنگی و اجتماعی ‌ای که شیعیان در این پیاده روی انجام می‌دهند، از تأمین رایگان غذا و طبابت گرفته تا ابراز محبت به زائران، درس قناعت، ایثار، محبت و تقوا و همه فضایل اخلاقی است.
رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران خاطرنشان کرد: جامعه مدرن امروز ما مصرف گرا، افراطی و آفت زده است و همین آسیب‌ها بحران زده‌اش کرده، در حالی که در پیاده روی اربعین به جای این رذایل، فضایل اخلاقی حاکم است و اگر در سبک زندگی‌های مان نهادینه شود می‌تواند از جهان مدرن بحران زدایی کند.

ظرفیت عظیم تمدنی در پیاده روی اربعین
دکتر فرزاد جهان بین، عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد نیز درباره وجوه تمدن ساز پیاده روی اربعین، اظهار کرد: نگاهی به ترکیب جمعیتی که در اربعین حضور پیدا می‌کنند به وضوح نشان می‌دهد که این رویداد عظیم از یک ظرفیت تمدنی مهم برخوردار است که فقط مختص ایران و عراق نیست.
وی ادامه داد: غیر از ایران و عراق؛ از بحرین، پاکستان، افغانستان، یمن، لبنان و حتی کشورهای اروپایی و آفریقایی مردم بسیاری با علاقه مندی تمام خودشان را به مراسم اربعین می‌رسانند؛ همچنین غیر از شیعیان، اهل سنت، حتی پیروان سایر ادیان مثل مسیحیت هم حضور چشمگیری در این مراسم دارند که این امر نشان دهنده ظرفیت گسترده مکتب اهل بیت(علیهم السلام) است که افراد گوناگونی را از ادیان و مذاهب گرد هم می‌آورد.

ظرفیت بالای مکتب اهل بیت(علیهم السلام) در صورت بندی زندگی اجتماعی
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد تصریح کرد: وقتی در مورد تمدن بحث می‌کنیم یعنی بالاترین صورت بندیِ زندگی اجتماعی بشر که بر اساس مبانی خاص عینیت یافته و فراتر از قلمرو جغرافیای خاص است و قلمرو وسیعی را در بر می‌گیرد، یعنی افراد با اینکه در کشورهای گوناگون زندگی می‌کنند، نژاد و رنگ‌های متفاوتی دارند، ولی از یک الگو تبعیت می‌کنند. این مسئله را در پیاده روی اربعین شاهد هستیم که نشان از ظرفیت مکتب اهل بیت(علیهم السلام) بخصوص مکتب حسینی دارد.
جهان بین تأکید کرد: اگر بتوانیم این ظرفیت را به بهترین شکل حفظ کرده و از برخی آسیب هایی که ممکن است خدای ناکرده به این جریان وارد شود و آن را از هدف اصلی دور کند جلوگیری کنیم، به نظر من پیاده روی اربعین ظرفیت مهمی برای هم افزایی در جهان اسلام دارد.

تأثیر بهتر زیارت خانوادگی در اربعین
این استاد دانشگاه در مورد تأثیر حضور بانوان و اعضای خانواده در این همایش عظیم گفت: اکنون پیاده روی اربعین جنبه خانوادگی یافته است و بسیاری از افراد به همراه خانواده شان در این همایش حضور می‌یابند و می‌توان گفت حضور خانوادگی بر حضور فردی غلبه یافته است.
وی با بیان اینکه بحث خانواده یک بحث حیاتی است و جدا از اجتماع نیست، افزود: مهم‌ترین رکن تشکیل دهنده اجتماع خانواده است و هر کاری که انجام دهید اگر با تقویت خانواده همراه نباشد تماماً سراب خواهد بود. مثل این است که سدی را بشکنیم و آب جاری شود و بعد از آن طرف بخواهیم با سطل آب را خالی کنیم. با فروپاشی خانواده هم تمام تلاش‌های فرهنگی اجتماعی دقیقاً همانند این مثالی است که عنوان کردم پوچ و بی اثر می‌شوند.
جهان بین اظهار کرد: این حضور خانوادگی در پیاده روی اربعین تأثیر بسیار بر سبک زندگی دارد، چنان که امام حسین(علیه السلام) در ماجرای عاشورا خانواده را همراه خود بردند و این حضور تأثیر جدی در مسایل اجتماعی داشت، چنان که پیام عاشورا از طریق حضرت زینب(سلام الله علیها) و امام سجاد(علیه السلام) جهانی شد.
وی در بخش دیگری از مباحث خود درباره کارکردهای اربعین حسینی تأکید کرد: اربعین یکی از معجزات الهی است، اگرچه تلاش‌های زیادی انجام شده تا نام و یاد سیدالشهدا(علیه السلام) از دل‌ها برود، اما اینکه با وجود همه این تلاش‌ها همچنان نام حضرت زنده است و عشق به ایشان روز به روز شعله ورتر می‌شود، از معجزات الهی و پرچم هدایت برای ماست.
عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد تصریح کرد: پیامبر(صلی الله تعالی علیه) فرمودند: «من میان شما دو امانت گرانبها به امانت می‌گذارم، کتاب خدا و اهل بیتم و تا زمانی که به این دو تمسک جویید، گمراه نمی‌شوید». حدیث ثقلین در منابع اهل سنت نیز آمده و همه بر آن اتفاق دارند بنا بر این، امروز برای خوب زندگی کردن نیاز به معارف و نظامی ویژه داریم که این معارف و نظام برای زندگی، جز از مکتب قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) به دست نمی‌آید و اربعین فرصتی مغتنم را برای تمسک به آن‌ها فراهم می‌کند.

آرمان هیأت