دکتر حسن بشیر دکتری جامعه شناسی ارتباطات بین‌الملل از دانشگاه لیستر انگلستان و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) است. ایشان استادی است که ضمن تحصیلات آکادمیک، تحصیلات حوزوی هم داشته و لذا با مباحث دینی و فقهی نیز آشنایی دارد. از این رو «شبکه اجتهاد: به بهانه ایام اربعین به گفت و گو با ایشان در موضوع پیاده روی اربعین پرداخته و این موضوع را از دیدگاهی ارتباطی مورد بررسی قرار داده است.

 ظهور و بروز وسیع و با برنامه ریزیِ مناسک مذهبی چون اربعین در قالب یک راهپیمایی بزرگ، چه تأثیری بر مناسبات تقریبی جهان تشیع و اهل سنت خواهد داشت؟
بشیر: هر حرکتی که منجر به گسترش «ارتباطات میان فرهنگی» در جامعه اسلامی گردد، می‌تواند به عنوان یک «امر تقریبی» و یک «حرکت تقریبی» تلقی گردد. نفس ارتباط و اطلاع یابی از اوضاع همدیگر در بین مسلمانان، یک اقدام مثبت در جهت وحدت است که منجر به اقدامات مشترک در زمینه‌های مختلف می‌شود. آنچه که در این زمینه باید صورت گیرد، تبدیل راهپیمایی اربعین به یک حرکت گسترده شیعی- اسلامی- انسانی است.
قیام امام حسین (ع) پیام‌های گوناگون برای جهان اسلام و بطور کلی برای جهانیان اعم از مسلمان و غیرمسلمان دارد. راهپیمایی اربعین می‌تواند بازنمایی این پیام جهانی باشد. چنانچه این اقدام در سطح مناسب انجام گیرد، می‌تواند منشأ تحول جهانی به سوی عدالت و مبارزه با ظلم و استکبار گردد، همانگونه که امام حسین (ع) علیه ظلم و ستم و برای تحقق عدالت قیام کرد.

 زیارت را می‌توان یک آیین فردی دانست. از منظر فقه ارتباطات تبدیل یک حوزه فردی به حوزه عمومی از یک سو و تبدیل و فرآوری شدن آن به صورت یک رسانه بزرگ چه نتایجی را به دنبال خواهد داشت؟
بشیر: امروزه با گسترش رسانه‌ها و تبدیل انسان به یک رسانه تمام عیار به دلیل تحرک بیش از حد وی در فضای واقعی و مجازی، امر فردی با امر اجتماعی تداخل زیادی پیدا کرده است. زیارت اربعین در چنین شرایطی، با دو وجه فردی و اجتماعی در حال ایجاد شرایط جدیدی در امر ارتباطی است که می‌توان آن را «چند وجهی ارتباطی» نامید. این چند وجهی و چندگونگی ارتباطی، درهم تنیدگی امر فردی و اجتماعی را به یک امر واقعی تبدیل کرده است. راهپیمایی اربعین، تجلّی چنین در هم تنیدگی است که هویت ارتباطی را تغییر داده است.

 با توجه به لزوم استقرار نظام تبلیغ اسلامی متناسب با شرایط روز جهانی و مبتنی بر درک جهانی، مقوله‌ای چون پیاده روی، چقدر و چگونه در ارائه چهره‌ای مناسب از اسلام در جهان غرب مؤثر خواهد بود؟
بشیر: هر حرکت اجتماعی در جهان، یک حرکت مهم و قابل روئیت تلقی می‌شود. به همین دلیل تظاهرات درباره هر مسأله ای که با تجمع نسبی همراه باشد، مورد توجه رسانه‌ها و جهانیان قرار می‌گیرد. و بدیهی است این تجمع‌ها، بیانگر نوعی از مطالبات اجتماعی یا گروهی است. راهپیمایی اربعین نیز یک تجمع میلیونی است که نه تنها نمی‌توان آن را نادیده گرفت، بلکه به تدریج به یک «گفتمان جهانی» تبدیل خواهد شد. رسانه‌های جهانی اگر هم به دلایلی هنوز نخواسته‌اند حجم این حرکت بزرگ را درک و منعکس کنند، امّا در آینده نخواهند توانست آن را نادیده بگیرند. تجمع انسانی، خود یک مقوله مهم و قابل توجه است. اگر این تجمع برای ارج گذاشتن به ارزش‌های الهی و انسانی باشد، قطعا مورد توجه بیشتر قرار خواهد گرفت.
اجتهاد: در مناسک اربعین شاهد بروز جریان‌های مختلف فکری شیعی هستیم. در چنین تجمعی با فرهنگ‌های مختلف، چگونه از منظر ارتباطات انسانی می‌توان از آسیب‌های احتمالی جلوگیری نمود؟
بشیر: همانگونه که گفته شد حرکت اربعین باید به یک حرکت شیعی- اسلامی- انسانی تبدیل شود و به تناسب آن، آرمان‌ها، تبلیغات، مفاهیم و معانی مشترک میان این سه حوزه‌ی مهم، تولید و تبلیغ شود. حرکت‌های مقطعی و یا جزیره‌ای در مورد هر یک از رویکردهای سه گانه می‌تواند به اصل حرکت آسیب وارد سازد. بنابراین، باید به این مسأله توجه بیشتری کرد که هدفِ حرکت اربعین، رساندن پیام حسینی (ع) در عصر جدید به جهانیان است.

آرمان هیأت