با سعید خرازی شاعر و مداح اهل بیت به گفتگو نشسته ایم و او درباره ویژگی های یک ستایشگر اهل بیت، دلایل ضعف اشعار آیینی امروز، جایگاه ذاکراهل بیت در جامعه و صله گرفتن یک مداح و ذاکر گفت.


 شاخصه ها و نشانه های اخلاقی و ظاهری یك ستایشگر اهل بیت چه چیزهایی باید باشد؟
خرازی: اول كاری كه یك ستایشگر اهل بیت باید بکند، این است كه یک بزرگتر و راهنما برای خود پیدا كند. یک استاد پیدا كند درباره فن خواندن. ذاکر اهل بیت باید تواضع داشته باشد، احترام به بزرگتر بداند. اینا همه زمانی به دست می آید که محضر یک بزرگتر را درك كرده باشد.

 

اگر مسیر ستایشگری را تنه درخت بدانیم، شاخه هایش از تنه اش بیشتر است. یك ذاكر و ستایشگر اهل بیت اول از همه باید یه بزرگتر داشته باشد، یه راهنما و مرشد، یك پیر دیر. كسی كه مو سفید كرده باشد در دستگاه سید الشهدا و اهل بیت. كسی كه بتواند به او در خواندن، انتخاب شعر و سبك و فن مداحی كمك كند.
ما بزرگان زیادی در این عرصه داشتیم امثال حاج آقای علامه، مرحوم دولابی، حاج حسن محمدی، حاج احمد شمشیری و بزرگی به نام سید عباس زریباف. اتفاقا روزی من در مجلس ایشان بودم به من اشاره كردند كه بروم بالا و مداحی كنم. خب من نوجوان بودم آن زمان و نرفتم. حاج آقا علامه هم در آن مجلس بودند و رفتند بالای منبر. جمله ای گفتند که روی من خیلی اثر گذاشت. ایشان گفتند من ۵۰ سال است منبر می روم و با هر بار «صل الله علیک یا ابا عبدالله» یک باب جدید و معرفتی نو درباره امام حسین (ع) برای من باز می شود. آن زمان بود که من فهمیدم، خیلی باید راه رفت تا بزرگ شد در این عرصه، خیلی باید مجالست کرد با چنین بزرگانی و درس گرفت ازشان.

اوضاع الان را چطور می بینید؟ جوانان الان به این موضوع توجه می کنند؟
خرازی: الان فرد می خواهد با یک بزرگتر ارتباط بگیرد فقط و فقط برای رسیدن به شهرت. که چی من با این آدم عکس دارم، با آن ناهار خوردم و ... . چهار تا عکس می گیرد و در فضای مجازی می گذارد و از این طریق خود را ملازم با بزرگان ذاکر و مداح نشان می دهد.

حاج علی انسانی در جمله ای معروف می گوید: شهرت در دستگاه اهل بیت را اگر دنبالش باشی همش ازت فرار می کند، اما اگر سید الشهدا را لحاظ كنی، از خودش بخواهی که به کارت جلوه بدهد، معجزه سیدالشهدا را می بینی که چطور شهیرت می کند.
نمونه اش شهید حججی؛ در نقلی خواندم که همیشه دهه محرم، تو هییت ها سخت ترین کارها را می کرد آن هم پنهان و در خفا. هیچکس او را نمی شناخت و خودش هم می خواست گمنام کار کند. در جواب دوستانش می گفت در راه امام حسین باید سر داد، این کارها که چیزی نیست. خب چه شد؟! شد آنچه باید. الان جهان او را می شناسد. چرا چون بارک الله مردم را نمی خواست. عنایت شد از طرف خود سیدالشهدا بر او. درست مثل امثال آقا فیروز زیرک کار که تو ایام ۲۸ صفر در حیاط صحن امام رضا یک روز ازش شنیدم که رو به گنبد آقا کرد و گفت: یعنی می شود روزی شما به من به خاطر اشعار و مدح هایم بارک الله بگویی. دنبال تشویق و تمجید مردم نبود.
به معروفیت در دستگاه سیدالشهداء اعتقادی ندارم

به نظرتان معروفیت در دستگاه اهل بیت و سیدالشهدا خوبه؟
خرازی: من به معروفیت در دستگاه سید الشهدا (س) علاقه و اعتقادی ندارم. یعنی به طور کلی به کاربردن عنوان معروفیت در این دم و دستگاه را دوست ندارم. من می گویم کسی که نام و نشان در این دستگاه به دست می آورد، در وقع امام حسین (ع) در زندگی اش جلوه کرده است. اصطلاحاً امام حسین (ع) او را بغل کرده است. حالا بد به حال کسی که از این راه بیرون بیاید و کاری کند که نباید. به نظرم دم زدن تو دم و دستگاه اهل بیت و شعر گفتن برای امام حسین (ع) حرمت دارد. ما ذاکران اهل بیت باید از خودشان بخواهیم که به ما نگاه کنند و راه را نشان ما بدهند. ما باید خودشان را از خودشان بخواهیم. چطور مادیات را از آنها میخواهیم، خودشان و معرفت به خودشان را هم باید از اهل بیت بخواهیم.

 نظرتان درباره اشعار امروز چیست؟ برخی از شعر ها را که می خوانیم انگار شاعر با یک حال و هوای دیگری آنها را نوشته. مثلا محمد سهرابی مخمسی دارد در وصف آقا امیرالمومنین که سراسر بهجت است. این آیا ربط به همان معرفت و مراقبت پیدا می کند؟
خرازی: همین طوره، دیوان شعرا را که نگاه کنیم، برخی از اشعار را می بینیم که از خواندش متوجه می شویم شاعر در زمان سرایش آن یک حال خوبی داشته است. انگار که در آن لحظه این شعر به او الهام شده باشد و یک مراقبه خاصی داشته است. من شخصاً معتقدم شعر آیینی اصیل شعری است که شاعر را در هر جا و مکان و زمانی که هست بنشاند پای کار و چنان او را درگیر کند که نتواند تا تمام شدنش قلم از کاغذ و قدم از قدم بردارد.

 

شعر از نظر من باید جوششی باشد و نه کوششی. خود من اشعاری که لیاقت سرایشش را پیدا کرده ام، هر وقت با خودم گفتم بنشینم و شعری بگویم در وصف و مدح اهل بیت، آن توفیقی که می خواستم به دست نیاوردم. در عوض اشعاری هستند که خیلی دلی و به یک باره و طی یک اتفاق به ذهن من رسیده اند. مثل این بیت «یک عبا داشتی و سهم علی اکبر شد/ با چه از روی زمین جسم تو را بردارم». این شعر را زمانی گفتم که حاج غلامعلی سماواتی را خیلی اتفاقی دیدم. ماجرا این بود که سوار بر موتور بودم و ایشان هم در حال گذر از کوچه که عبای ایشان به موتور من گرفت. خلاصه فرصت عذرخواهی و دیدار حاصل شد و در همان زمان صحبتی شد از مقام علی اکبر و شعری در وصف او. نهایتاً آقای سماواتی در هنگام وداع گفتند ما همین یک عبای نجفی را داشتیم، آن هم خرج موتور شما شد! از همان زمان به یک باره این بیت شعر به ذهن من آمد و شعر را با حال و هوایی خاص خاتمه دادم.

درباره محتوای اشعار چه؟ امروز خیلی از شعرهایی که ذاکران و ستایشگران اهل بیت می خوانند، ریتم دارد اما آن حس و حال و روح را ندارد.
 خرازی: این اتفاق یک دفعه نیفتاد. دشمنان ما نشستند فکر کردند و دیدند، ما سالهاست محرم را حفظ کردیم و برامون ارزش دارد. سعی کردند عظمت و ارزش آن را پایین بیاورند. به قول یکی از مصاحبه شوندگان شما تا حدی هم موفق شدند و یک امام حسین مجازی درست کردند برای بعضی.
درباره محتوای شعرها به نظرم یك نقد بزرگ این است كه ما اهل بیت را آدم های زمینی می بینیم. نتیجه اش این شده که امروز به همه چیز ورود می كنیم، خط قرمزها را رد می كنیم. عمان سامانی، نیر و خیلی از شعرای قدیمی آیینی ما تنها و تنها شعر عاشورایی دارند و به ساحت مقدس صدیقه طاهره ورود نكرده اند. تنها كسی كه از این قدیمی ها درباره حضرت زهرا (س) شعر گفته حاج آقا قرنی اصفهانی بوده آن هم كاملا سر بسته شعر گفته. جایی كه می گوید: «سینه ای كز معرفت گنجینه اسرار بود/ كی سزاوار فشار آن در و دیوار بود»
از طرفی یك ذاكر اهل بیت، یك شاعر اهل بیت باید بداند كه اگر به او عنایتی شده، همه از جانب نگاه و توجه اهل بیت و سید الشهداست. نقل است روایت و داستانی از امام سجاد كه پس از عاشورا چند سال زمان های متعددی همه را جمع می کردند و روضه می گفتند و روایت می كردند آنچه كه در كربلا بر سر ایشان و اهل بیت آمد . شاعر عربی هم بود كه در آن مجلس می نشست و آنچه حضرت می فرمود را به شعر در می آورد. و خب در مجلس می خواند و همه را تحت تاثیر قرار می داد. روزی امام سجاد او را فراخواند و بهش گفت: می خواهی به تو بگویم چه كسی این اشعار را در ذهن تو جاری می كند؟! برو و قدردان این موهبت باش كه به تو عنایت شده از سوی پدرم و اهل بیت.
 


 یعنی در قدیم ذاکران اهل بیت با یک ملاحظه و حیایی خاص می خواندند؟
خرازی: بله، الان متاسفانه مسیرهایی را برخی افراد ورود می كنند كه من از شرح آنها عاجزم. متاسفانه آن حیا در خواندن از بین رفته است. روضه باز و مكشوفه می خوانند، خط قرمزها و حد و حدود ها را به راحتی ازش عبور می كنند. قبح همه چیز شكسته است. مراقبت ها كم شده و معرفت و مطالعه درباره ساحت سید الشدهدا محدود شده است.
من یه یاد دارم که عصر عاشورا که می رسید، تنها شعری که مداحان می خواندند، این بود «او می دوید و ...» دیگر به من می دویدم نمی رسید. یعنی جمعیت نمی گذاشتند که برسد. چنان حال و هوایی داشتند که نگو.خود ذاکر اهل بیت هم حال و هوای خاصی داشت، او را می دیدی کیف می کردی. آن زمان هر چیزی حساب و کتاب خود را داشت. امثال بزرگانی چون شیخ رضا سراج، سید مهدی قوام، مرحوم اراکی و ... بودند که بسیاری از خال کوبیده ها، میخانه روها و ... را با چهار کلام حرف با امام حسین آشنا کردند. دیوانه امام حسین کردند. خروجی مجالس وعظ و روضه آنها امثال مصطفی دادکان ( دیوانه حسین ) بودند. کسانی که عمری هرچه خواستند کردند، اما با نفس حق این ذاکران رفیق حسین شدند.
البته در این دوران هم هستند از این افراد، اما معرفی نمی شوند. چرا ما آنها را رسانه ای نمی کنیم. چرا نمی گوییم از کسانی که اهل قمار و ... بودند اما به عشق امام حسین یک دهه کنار گذاشتند کارشان را و بعد به راه راست آمدند. بقیه اتفاقات را تو بوق و کرنا می کنیم، عکس می گذاریم اینستاگرام و ... که فلان مداح با خانواده اش فلان رستوران رفته است و ... اما این اتفاقات مثبت و این تاثیرات مثبت را نمی گوییم.


نظرتان درباره صله گرفتن چیست؟ بعضی می گویند درست نیست و برخی مثل حاج آقای نوروزی می گویند مشکلی نداره، من می گیرم خوبم می گیرم اما طوری که طرف راضی باشد.
خرازی: صله دادن به کسانی که در دم و دستگاه اهل بیت (ع) فعالیت می كنند و مداحی می كنند، در روایات و احادیث آمده و تایید شده است. امام سجاد، امام رضا و ... همه صله می دادند و اصلا هم بد نیست .
چیزی که وجود دارد این است که برای صله هیچ مضنه و قیمت خاصی تعیین نشده و اگر بشود درست نیست. برای اینکه این اتفاق رخ ندهد، چند مسئله باید رعایت بشود. مهمترین آن اینکه ستایشگر اهل بیت (ع)، کسب و کاری داشته باشد، کار اصلی و ممر درآمد و معاشش با مداحی نباشد. این طور که باشد، هر اندازه هم صله به او بدهند برایش اهمیت ندارد. در واقع این پولی که از راه فعالیت در دستگاه اهل بیت و سید الشهدا (ع) به دست می آورد، مثل یه جوی آب جاری از وسط زندگی اش می گذرد و تبدیل می شود به برکت و نمک سید الشهدا در زندگی.

 

اما نکات دیگری هم در بحث صله دادن هست؛ اینکه ذاکر اهل بیت بازی داده نشود و به او اهانت نشود. بانی مجلس بی احترامی نکند به مقام یك ذاکر. مواقعی هست که با ذاکر و ستایشگر اهل بیت (ع) مبلغی طی می شود. آن فرد هم می آید و با عشق و دل و همه جوره مایه می گذارد؛ اما نهایتا آنچه که قولش داده شده بود، به او نمی دهند و این اهانت کردن به ذاکر است. در حالی که اگر حتی به آن ذاکر از همان ابتدا بگویند که در توانشان نیست، مبلغی را بهش اعطا کنند، آن ستایشگر اگر معرفت به سید الشهدا و اهل بیت داشته باشد، بی منت و ... می پذیرد و بدون صله هم مداحی می کند و مجلس را راه می اندازد.
کلاهی که سیزده سال بر سر مداح رفت!
حالا خاطره ای می گویم برایتان درباره همین صله گرفتن و اخلاق مداری و معرفت به سیدالشهدا. ماجرا مربوط به حاج آقا علامه است که ۱۳ سال به مجلسی در اصفهان می رفت و روضه می خواند. رسمش این بود هرچه در پاکت می گذاشتند، می گرفت و داخل یه صندوق در منزلش می گذاشت. حساب نمی کرد که چه کسی چه قدر به او صله داده. بعد از ۱۳ سال بانیان آن مجلس به آقای علامه گفتند که عین سیزده سال ما خواستیم شما را امتحان کنیم، برای همین پاکت خالی به شما می دادیم. هر سال می گفتیم شما متوجه می شوید و به روی ما می آورید اما دیدیم نه، اتفاقا با کمال میل سال بعد هم به مجلس ما می آیید. بماند که آنها همان زمان در قالب یک چک عین 13 سال صله را پرداخت کردند و به آقای علامه دادند. اما حرف آقای علامه به آنها جالب بود؛ ایشان گفتند که ای کاش این را هم قبلا توی پاکت گذاشته بودید و من الان جلوی چشمم بهم نمی دادید. ببینید معرفت تا چه اندازه است. این خاطرات را همه بخوانند، به همه ذاکران جوان توصیه می کنم که این ها را بخوانند. در کتاب «60 سال نوکری» اثری از آقای علامه است که خاطراتی از این دست کم ندارد.
 

 در پایان، از اهمیت حفظ مقام و جایگاه ذاکری اهل بیت بگویید.
خرازی: ذاکر اهل بیت جایگاه داره، ذاکری اهل بیت قدمت دارد و قابل احترام است. دوست ندارم به شخصه مردم و دیگران بگویند که فلانی کارش این است. کارش مداحیه، این خوب نیست. ذاکران اهل بیت هم باید بدانند که تاثیر دارند روی جامعه و جوانان، باید مراقبت کنند از رفتارشان و متواضع باشند. ذاکر باید مردمی باشد. ذاکر اهل بیت باید در همه حال ایمه و امام حسین را ناظر بر خودش ببیند .این باعث می شود که حیا کند. اهل منبری در یک خاطره به من گفت این همه وقت مجلسی من منبر رفتم، شخصی هم برای مداحی می اومد. یک بار نشد که از آن مسیر و راهی که من می روم او هم بیاید و ما باهم دیدار کنیم. خب این جالب نیست. الان هم که مد شده برخی از آقایان بادیگارد دارند و دیگر حتی مردم هم نمی توانند بهشان نزدیک بشوند .
ذاکران اهل بیت بدانند که بی بی فاطمه آنها را مراقبت می کند. اصلا از ابتدا مراقبت کرده؛ از زمانی که نطفه آنها بسته شده، بی بی فاطمه مراقبت می کند که آن مادری که ذاکری را حامله است و می پروراند، هر لقمه ای را نخورد با هر کسی معاشرت نکند و ... حالا اگر این ذاکر اهل بیت هر خطایی بکند، دل بی بی و اهل بیت را رنجانده و راه خطا رفته است.

آرمان هیأت