اینکه در آداب رفتار اسلامی حتی بر حق مجرم تاکید شده، از ویژگی‌های دینی است که سراسر محبت و رحمت و رأفت است. اخلاق اسلامي در برقراری روابط اجتماعی، موضوع گفت‌وگوي خبرگزاري رضوي با حجت‌الاسلام مسعود آذربايجاني دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه است که در ادامه مي‌خوانیم.

یک سوم آموزه‌های اسلامی دعوت به رعایت اخلاق است
حجت‌الاسلام مسعود آذربايجاني، دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با يادآوري تاکید آموزه‌هاي قرآني بر دوری از رذیلت‌های اخلاقی، گفت: بیش از یک سوم آموزه‌های دینی و محورهای قرآنی به موضوع اخلاق اجتماعی و معاشرت‌های اجتماعی اشاره مستقیم دارد. روابط اجتماعی از منظر خداوند متعال ودین اسلام به قدری اهمیت دارد که برخی از سوره‌های قرآن به صورت مستقیم به آن اشاره کرده‌اند.

وي با بيان اينكه اهمیت رفتارهای مطلوب و نهی از رفتارهای ناشایست، از ویژگی‌های مهم و محورهای قابل توجه در سوره مبارکه حجرات است، افزود:  خداوند متعال در سوره حجرات با پرداختن به محورهای رذیلت‌های اجتماعی که منجر به از بین رفتن معاشرت صحیح اجتماعی می‌شود انسان‌ها را به خودداری از رفتارهایی چون غیبت کردن از دیگران، تجسس در کار یکدیگر، صدا کردن یکدیگر با القاب زشت و تهمت زدن به دیگران دعوت کرده است. این موارد به قدری مهم است که قرآن کریم، مومنین و براداران ایمانی را به شدت از آنها برحذر داشته و بر دوری از آن تاکید دارد.

جایگاه والای معاشرت در روایات اسلامی
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه موضوع معاشرت جایگاه ویژه‌ای در روایت‌های بزرگان دین دارد، خاطرنشان كرد: موضوع معاشرت به قدری در آداب اسلامی مهم است که بسیاری از بزرگان دین و علمای اسلام در کتاب‌های خود به آن پرداخته و بر رعایت آن تاکید کرده‌اند که از آن میان می‌توان به موضوعاتی که در باب معاشرت در کتاب اصول کافی آمده است اشاره کرد. در روایات اسلامی، مسلمانان همواره بر دوری گزیدن از حرکت به سمت لغزشگاه‌هایی که منجر به سقوط اخلاقی می‌شوند ترغیب شده‌اند؛ چرا که برخی لغزشگاه‌ها می‌تواند روابط اجتماعی را به چالش کشیده و آسیب‌های زیادی به حریم فردی، خانوادگی و اجتماعی وارد کنند.

برقراری ارتباط اجتماعی، عمل نیکو است
حجت‌الاسلام مسعود آذربایجانی استاد حوزه و دانشگاه  در ادامه با اشاره به برخی مسائل کوچک اما پر اهمیت معاشرت از دیدگاه اسلام، گفت: مسائل اخلاقی و روابط اجتماعی در اسلام به قدری ارزشمند است که حتی بر جزئی‌ترین موارد روابط اجتماعی از جمله چگونگی انجام تحیت، مصافحه و در آغوش کشیدن هم حدود 10 دستور آمده است. اینکه فرد سلام‌کننده تا چه میزان ثواب می‌کند و پاسخ‌دهنده از چه مقدار ثواب برخوردار می‌شود؛ اینکه اسلام برای هر یک از موارد یاد شده ویژگی و پاداشی قائل شده است، به دلیل اهمیت آن است. حتی در قرآن بر این موضوع تاکید شده است که حتما باید پاسخ سلام داده شود و شما موظف هستید در پاسخ سلام فرد مقابل با جواب (سلام علیکم) روابط اجتماعی ایجاد شده را توسعه دهید، حتی توسعه کلامی نیز اهمیت دارد.

با غیرمسلمانی که عناد ندارد دشمنی نکنید
این  کارشناس دینی در ادامه گفت: اسلام حتی برای مصافحه و در آغوش گرفتن مسافر و برقراری روابط گرم با مسافر دستوراتی دارد بنابراین با توجه به اهمیتی که دین اسلام برای رفتارهای اجتماعی قائل شده است، درمی‌یابیم كه نه تنها در برابر اطرافیان و خانواده خود مسوول توسعه روابط سالم هستیم بلکه این موضوع در وسعت بزرگتری توصیه شده است. در آموزه‌های دینی به معاشرت اجتماعی و رعایت ادب و نزاکت بسیار تاکید شده است، حتی از بعد دیگر طبق آیاتی که در سوره ممتحنه آمده است، مسلمانان نباید نسبت به غیرمسلمانان که با آنها سر جنگ ندارند بدرفتاری کنند بلکه خداوند مسلمانان را به رعایت قسط و عدالت و توجه به نیکی کردن و حفظ ادب با غیرمسلمانان دعوت می‌کند و دستور می‌دهد با آنها هم به نیکی رفتار کنید. پس رعایت ادب و نیکی حتی با دشمنان و مخالفین، دستور قرآنی است.

هرگز به دشمن هم دشنام ندهید
آذربایجانی درباره رفتار امام علی(ع) در برخورد با دشمنان، گفت: در جنگ صفین که دشمنان به امام علی(ع) دشنام می‌دادند، اصحاب امام که از دیدن چنین رفتاری آزرده‌خاطر شده بودند در صدد برآمدند تا به صورت متقابل به آنها دشنام دهند که حضرت آنها را از این کار به شدت برحذر داشت و به آنان تاکید کرد که ما با آنها در نبرد هستیم اما هرگز حق دشنام دادن به آنها را نداریم. در آداب حقوق اسلامی به صراحت به این موضوع تاکید شده است که حتی نسبت به فرد محکوم نیز حق بدرفتاری و توهین ندارید، چرا که حد متهم بر او جاری می‌شود بنابراین باید بر طبق مقررات وعاری از هر گونه بی‌احترامی حتی با متهم رفتار شود.

الفاظ برخی رسانه‌ها غیرشرعی است
حجت‌الاسلام آذربایجانی در بخش ديگر اين گفت‌وگو با انتقاد از بی‌توجهی رسانه‌های کشور در ترویج الگوی رفتاری اسلامی، گفت: طبعا آنچه به عنوان رفتار فردی، اجتماعی و خانوادگی مشاهده می‌کنیم در بسیاری از جهات بر خلاف آموزه‌های اسلامی است. امروز رسانه که باید اشاعه‌دهنده الگوی مطلوب اسلامی به جوانان و نوجوانان باشد از تعابیر و الفاظی استفاده می‌کند که در شأن رفتار جامعه اسلامی نیست.

حق مجرم در آداب رفتاری محفوظ است
وی در خصوص حق مجرم در رعایت آداب معاشرت اجتماعی نيز خاطرنشان شد: به عنوان مثال در موضوع کسانی که آرامش جامعه را در اغتشاشات به هم می‌زنند، حق برخورد قانونی با آنها وجود دارد اما توهین و هتک حرمت دیگران محکوم و از منظر اسلام به هیچ وجه پذیرفتنی نیست. شاید یکی از دلایل اینکه هیجانات عده‌ای در فضای مجازی برای توهین کردن افزایش یافته است رواج توهین و آسان‌انگاری آن در جامعه است که آن را به امری معمول و به دور از قبح تبدیل کرده است.

آذربايجاني افزود: قرآن مجید به صراحت بر این موضوع تاکید می‌کند که حتی به  کسانی که غیر خدا را می‌پرستند نباید دشنام دهید چراکه منجر به اهانت کردن آنها به اسلام و مقدسات اسلامی می‌شوید. توهین کردن و توهین شنیدن یک استدلال عقلی کاملا منطقی است که اگر شما دشنام دهید آنها هم به مقدسات و امور مورد احترام شما دشنام می‌دهند، بنابراين نباید حتی نسبت به دشمنان خلاف رفتارهای اجتماعی نیکو برخورد داشته باشیم.

مسوولین مراقب رفتارهای خود در شبکه‌های مجازی باشند
حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی در پایان اظهار داشت: واجب است که آداب حضور در شبکه‌های اجتماعی را به فرزندان‌مان بیاموزیم تا آنها بدانند که حتی در فضای مجازی نیز باید رفتار مناسب و در شأن یک مسلمان داشته باشند. مسئوولین نیز در این مورد باید مراقب رفتار و بیان خود باشند چراکه آنها بیشتر از سایرین زیر ذره‌بین نگاه مردم قرار دارند و اصولا الگوهایی برای جامعه به شمار می‌روند بنابراین مردم به راحتی از رفتارها و گفتارهای آنها عبور نمی‌کنند.
 

آرمان هیأت