نشست جامعه شناسی زیارت با سخنرانی دکتر حسن محدثی گیلوایی عوض هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران در حرم رضوی برگزار شد.
محدثی گیلوایی دراین نشست گفت: ما دو نوع زائر داریم که عبارتند از زائر و زائر محقق. زائران معمولا به دنبال مسائل معنوی هستند که بتوانند روح خودشان را پرورش بدهند و زائر درجست و جوی حقیقت معنوی است که در درون اتفاق می افتد و آدم را متحول می کند و درقالب گزاره ها بیان نمی شود. زیارت یک سفر آفاقی است که براثر این سفر رویدادی در درون پدید می آید و زائر با همه وجودش درگیر این ماجرا است.
وی افزود: درباره محقق این مسئله متفاوت است چون محققان به دنبال این هستند که مسائل را کشف کنند و در قالب گزاره و کلمات بیان کنند ولی ترکیب این دو با هم یک شخصیت وسیعی را به وجود می آورد که به ان زائر محقق می گوییم و این شخص در دو جهان سیرمی کند چون یک جهان او همان سیر معنوی است که می خواهد در دورن او اتفاق بیافتد و یکی جهان تحقیق و کشف اسرار و حقایق است و محققی که جهان مورد مطالعه خود را نشناسد نمی تواند به آن دست پیدا کند اما وقتی خود محقق درگیر این ماجرا است آسان ترمی تواند کشف کند. خود من هر بار که به حرم می آمدم بیشتر متوجه می شدم که چیزی هست که من متوجه آن نمی شوم چون جهان زائر با جهان محقق فرق دارد.
وی خاطرنشان کرد: زمانی که یک شخص می خواهد هم زائر باشد و هم محقق می کوشد تا هم به آن مسائل معنوی و درونی  در سفر معنوی را درک کند و هم مسائل تحقیق و کاوشگرانه خود را و این نتیجه بهتری دارد.
محدثی با اشاره به تحقیقات خود در باب زیارت به عنوان «زیارت

 

از نیاز تا نهاد» گفت: برای معتقدان زیارت از یک نیاز درونی آغاز می شود که این از دو بعد مورد برسی قرار می گیرد: یکی بعد دینی و دیگری بعد انتقادی. که دربعد انتقادی این مسئله وجود دارد که در درون نظام های اعتقادی نسبت به مکان های مقدس و دیگر مسائل که با آن زندگی می کنیم اندیشه هایی به ما داده می شود و آرام ارام زیارت برای آدم های معتقد تبدیل می شود به یک نیاز درونی و دینی که باعث می شود زائران هرساله به خاطر نیازی که در درون خود حس می کنند از شهر های دور به این سفرهای آفاقی می روند و به همین خاطر از نظر روان شناختی می توانیم بگوییم که زیارت برای معتقدان یک نیاز است. ولی نکته مهم که وجود دارد این است که از زیارت به عنوان یک نهاد هم می توانیم یاد کنیم که در واقع زیارت نهادینه می شود.
وی خاطرنشان کرد: اعتقادات ما به دوسته اسطوره ای و غیر اسطوره ای تقسیم می شود و حتی هنجارهایی درباره زیارت وجود دارد که اگر تخطی شود خیلی ها با آن برخورد می کنند. به عنوان مثال زنان باید در هنگام زیارت چادر بپوشند بنابراین زیارت یک عمل خاص و خودرو است که هنگامی که به شکل اجتماعی در می آید و با آداب و رسوم زیارت هم راه می شود و نهادینه  می شود و حتی در جریان تحقیقاتم متوجه این موضوع شدم که در بعضی جاهای از حرم مردم عقب عفب راه می روند تا بی احترامی به امام نکرده باشند و این رفتار ها نشان می دهد که هنجار ها کم کم شکل می گیرد و زیارت به عنوان یک مسئله که هنوز قالب و شکل ندارد تبدیل می شود به یک زیارت با شکل معین و زائر به یک زائر اهلی تبدیل می شود و تمام جوانب را رعایت می کند.
محدثی گیلوایی با توجه به شیوه زندگی و رفتاری ما در زندگی افزود: در اعتقادات اسطوره ای ما شش ویژگی وجود دارد: ۱. سخن گفتن از آغازها و بنیادها است و پدیده ها را با استفاده از ارجاع ها توجیه و تفسیر می کنند و معنا می دهند. همیشه یک نقطه از تفکر از زندگی انسان آغاز می شود. ۲. وجود الگوها است که به آن فرمان گرایی می گویند که

 

انسان دوراندیش می آموزد که از نمونه های پیشین پیروی کند و نو آوری و فردیت در تفکر اسطوره ای خیلی معنایی ندارد ۳. رویداد های تاریخی را از زندگی انسان حذف می کند و انسان را معطوف می کند به نیروهای فراتاریخی به طوری که گویا در زندگی انسان حاضر هستند و دخالت و نقش دارند ۴. بین نیروهای لاهوتی و ناسوتی ارتباط ایجاد می کند. در این تفکر موجوداتی وجود دارند که هم انسان هستند و هم ویژگی های الهی دارند ۵.در تفکر اسطوره ای نماد وجود ندارد. مفاهیم به شکل رمزی وجود ندارد و اسطوره بیشتر از نشانه ها ساخته می شود که معانی مشخصی دارند ۶. تقدس مادی نیز از ویژگی های تفکر اسطوره است که به معنی این باور است که امر مقدس در درون اشیا و اجسام از طریق تماس مالش و یا همجواری منتقل می شود مثل مالیدن لباس به خانه کعبه برای شفا که متون تشیع آکنده از این باور ها است.
این محقق افزود: در مقابل این باورهای اسطوره ای می توانیم از زندگی غیر اسطوره ای و از زیارت غیر اسطوره ای سخن گوییم و با توضیحات آن شاید بتوانیم ابهامات را برطرف کنیم. دین توحیدی بیش از آن که به آغاز بپردازد به آینده و رستاخیز اشاره دارد و به انسان تذکرمی دهد تا متوجه اعمال خود باشند که روز رستاخیزی در پیش است.
وی افزود: ادیان توحیدی به دو نوع آینده می پردازد. یکی آینده تاریخی که قرار است با دخالت خداوند در تاریخ رخ دهد که در قرآن نیز  بشارت می دهد که آینده از آن صالحان است و این آینده تاریخی است و آینده متا تاریخی نیز به رستاخیز و قیامت اشاره می کند.
این استاد دانشگاه بیان داشت: دربرابر فرمانگرایی و الگوها دین از پیش الگو ها حمایت می کند که آدمی بتواند به عنوان مدل٬ نقش بزرگان دین مثل پیامبر و ائمه را به عنوان پیش الگوهایی برای خویش قرار دهد. در نتیجه انسان بتواند از آن ها به عنوان راهنما برای ادامه حرکت و راه خود استفاده کند و برعکس تفکر اسطوره ای در ادیان توحیدی شما به گذشته سفر نمی کنید بلکه الگوها را به آینده می آورید وسعی می کنید مثل آنها در زمان حال باشید.

آرمان هیأت