مولفه های مهمی با پیروزی انقلاب اسلامی در سرلوحه شعارها و اقدامات جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت که یکی از آنها تحقق تمدن نوین اسلامی بود. تمدن سازی فرآیند خاص و ویژه و بطئی است که در طول زمان و با فرهنگ سازی مسیر خود را باز می کند و به جلو پیش می رود. این مقوله بسیار مهم امروز و بعد از گذشت حدود چهل سال از انقلاب اسلامی به نظر می رسد با کندی حرکت مواجهه شده و علی رغم توجه دلسوزان نظام به آن به مساله و موضوعی شعاری تبدیل شده است.
تحقق تمدن نوین اسلامی به‌عنوان غایت شکل‌ گیری انقلاب اسلامی از منظر مقام معظم رهبری درگرو تشکیل نظم و دولت اسلامی بوده و بی‌ شک حضور نخبگان حوزوی و دانشگاهی در این مسیر ضروری و واجب است. از سویی دیگر  فرهنگ‌ سازی و بسترسازی و تلاش برای تحقق تمدن هم از الزامات این امر است تا بتوان با بهره گیری از این ظرفیت ها با انواع هجمه های داخلی و بین المللی که خواهان سنگ اندازی در این مسیر هستند مقابله کرد.  گفتگوی طلیعه را با آیت الله ابوالقاسم علیدوست عضو هیئت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره تحقق و فرآیند شکل گیری تمدن نوین اسلامی که در ادامه آمده است، بخوانید.
علیدوست درباره فرآیند شکل گیری تمدن گفت: تمدن فرآیند ایجاد شدنی است تا ایجاد کردن. حاکمیت ها، حکومت ها، ملت ها و فرهیختگان در این فرآیند نقش زیادی ندارند زیرا نقش آنها بیشتر فرآیندی است. تمدن باید از مجموعه ای از فرآیندها خود به خود ایجاد شود و فرآیند آن به دست حاکمیت ها و حکومت هاست.
برگزیده دومین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی درباره احاطه و تسلط  تمدن غربی در همه عرصه ها و جلوگیری از به زنجیر کشاندن تمدن نوین اسلامی توسط تمدن غربی، افزود: اما در جواب این پرسش می توان این گونه بیان کرد که دنیا مانند بازار مسگرهاست و همه می توانند نقش داشته باشند اما صدایی می تواند به گوش برسد که از سایر صداها بلندتر باشد. این نوع نگاه امیدبخش است و این گونه نیست که انسان ناامید از فرآیند تمدن شود.
وی افزود: حاکمیت مسلمانان، فرهیختگان و حوزویان تلاش می کنند و از سوی دیگر تمدن غیر اسلامی هم در حال حرکت است. ما دارای ظرفیت بزرگی در اسلام هستیم  که به راحتی می توانیم با این ظرفیت با دنیا ارتباط برقرار کنیم و آن را ترویج کنیم. نهج البلاغه امام علی(ع) کتابی از امام اول شیعیان برای همه مسلمانان است. نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه ظرفیت بزرگی دارند که می توان از آن برای شکل گیری تمدن اسلامی استفاده کرد.
علیدوست بیان کرد: عمده آموزه های اسلامی، جامع و جهانی و جاودانی است و این ظرفیت را در هیچ مذهب و مکتبی نمی توان پیدا کرد و می توان با توجه به آموزه های اسلامی آنها را به دنیا انتقال داد و این ظرفیت بزرگی است. تمدنی که مسلمانان در گذشته داشتند و می توانند به آن متکی باشند و از آن طریق به فکر ایجاد فرآیند تمدن جدید باشند هم ظرفیت محسوب می شود. نگاه من به وضعیت تمدن نوین اسلامی ناامیدانه نیست اما نباید سفیدنمایی هم کرد که ایجاد این تمدن، کار راحتی است.
وی درباره نسبت تمدن اسلامی با تجدد غربی گفت: اگر منظور از «ما» مجموعه دولت و ملت در یک نگاه ملی است که ما مصرف کننده خوبی هستیم اما وقتی درون «ما» اندیشمندان و فرهیختگان و نهادها و حکومت و ملت  را ببینیم نمی توان همه افراد را در یک سطح و با یک نوع تفکر دید زیرا بعضی موضع سلبی و حتی نگاه بدبینانه افراطی دارند و همه مسائل را بد می بینند اما عده ای راحت داده ها را می پذیرند و مصرف کننده خوبی می شوند.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه گفت: عده ای تلاش می کنند گزاره های مختلف را بگیرند و آنچه که با آموزه های اسلامی منطبق و قابل دفاع است را با فرهنگ شیعی و اسلامی و ایرانی ما بومی کنند. بعضی نهادها در کشور چنین کارهایی را انجام می دهند. مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از جمله چنین مراکز است. شخصیت های دانشگاهی و حوزوی مطالعات دقیق در این زمینه دارند اما شاید تریبون نداشته باشند و صدای شان به جایی نرسند اما علوم را بومی می کنند و مصرف کننده صرف نیستند.
وی بیان کرد: مشکل ما این است که نظریه ها وقتی تولید می شوند به مصرف نمی رسند. نظریه باید به مرحله عمل برسد و موانع عملی شدن نظریه برداشته شود زیرا تلاش های خوبی در این سی سال در دانشگاه ها و حوزه ها انجام شده است.
برگزیده دومین دوره جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی درباره اینکه یکی ازمراحل پنج گانه تحقق اهداف انقلاب اسلامی  دولت اسلامی است و ما بعد از گذشت چهل سال هنوز در این مرحله قرار داریم و چرا از آن عبور نکرده ایم؟ گفت: اینکه ما در مرحله دولت اسلامی قرار داریم و هیچ قدم نظری در این زمینه برداشته نشده است درست نیست. دراین زمینه نظریه پردازی و اندیشه ورزی شده اما به دلیل موانعی که در بالا گفته شده و اینکه ما نتوانسته ایم اولویت ها را به درستی تشخیص دهیم روند کندی داشته ایم به طوری که اولویت های دهم برای ما اولویت اول شده و اولویت اول به دهم رسیده است.
علیدوست بیان کرد: اوضاع جهانی که به ما تحمیل شده و ندانم کاری ها و آنچه که نباید انجام شود باعث شده که ما دچار کندی حرکت شویم اما نباید قضاوت مطلق داشته باشیم و سیاه نمایی کامل و سفیدنمایی کامل کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که ما اکنون در کدام مرحله تمدن سازی اسلامی قرار داریم؟ گفت: فرآیند تمدن زایشی است و در فرآیند آن نمی توان خط کشی کرد که در کجا قرار داریم. از نظر نظریه پردازی به عقیده بسیاری از فرهیختگان آشنا با دانش های روز قدم هایی برداشته ایم. این طور نیست که عموم حوزویان و دانشگاهیان ما به گزاره های جهانی و آنچه که ما به عنوان علوم انسانی غربی می دانیم آشنایی نداشته باشند و یا افراد مطلع ما را تعداد معدودی که درخارج تحصیل کرده و یا دانشجویان داخلی که به طور محدود مطالعه می کنند، تشکیل دهند.
وی بیان کرد: ما نیروهای زیاد جوانی داریم که مطلع و اهل مطالعه هستند و زبان و فرهنگ را می دانند و حتی علوم غربی را بهتر از غربی ها می شناسند. از سوی دیگر علوم اسلامی منحصر به افراد خاصی نیست. ما نیروهایی داریم که قوت حوزوی و دانشگاهی خوبی دارند و از اساتید مشهور دانشگاهی کم ندارند بلکه به مراتب از آنها دقیق تر هم مطالعه کرده اند و به یک سری از نظریات رسیده اند.
علیدوست اضافه کرد: اگر این مولفه ها را بخشی از فرآیند رسیدن به تمدن حساب کنیم به مرحله خوبی رسیده ایم. در این عرصه پژوهش هایی انجام شده در حالیکه چند سال قبل درباره این موضوعات شاید مقاله و کتاب نبود اما امروز ده ها مقاله و پایان نامه در این حوزه ها وجود دارد. علاوه بر چنین اقداماتی باید حرکت هایی هم صورت بگیرد و حاکمیت اقداماتی را انجام دهد و جوان گرایی شود. چرا از نیروهای جوان در کارهای اجرایی استفاده نمی شود و شایسته سالاری به خوبی انجام نمی گیرد در حالی که بعضی از نیروها بازنشسته نمی شوند که نیروهای جوان با اطلاعات کامل جایگزین شوند. یک علت عمده توقف حرکت تمدنی ما چنین اقداماتی است.
وی در پایان گفت: اگر تغییرات جدی انجام شود ما در حرکت انقلابی و جهشی به جلو می رویم. در حرکت انقلابی تعدادی از نیروهای کارکرده، نظریه پرداز و مطلع نظریات خود را در اجرا و عمل نشان می دهند.

آرمان هیأت