اختصاصی دعبل/ نسیم کاهیرده: موسسه فرهنگی هنری زیتون با همکاری موسسه وارث الانبیاء عتبه امام حسین علیه السلام، سلسله نشست‌های علمی و تخصصی ماهانه با محوریت امام حسین علیه السلام برگزار می‌کند که اولین نشست آن با موضوع «مروری بر پژوهش‌های حسینی در آکادمیای غیر شیعی» در شب میلاد امام حسین (ع)، دوم شعبان (۳۰ فروردین)، برگزار شد.          

طبق اظهارات مسئولین این مؤسسه قرار است این سلسله نشست ها با هدف گسترش فعالیت‌های حوزه عاشورا و امام حسین علیه السلام به صورت ماهانه برگزار می شود .   
 اولین نشست  با حضورسه تن از پژوهشگران برجسته این حوزه با مروری کلی بر مطالعات آثار مستشرقین ،دانشگاهیان و پژوهشگران غیرشیعی در مورد واقعه عاشورا برگزار شد.

در ابتدای پنل دکتر جبار رحمانی   بحث خود را باعنوان  "مروری بر آثار حسینی"در حوزه علوم اجتماعی آغاز نمود .
رحمانی با اشاره به فقرپژوهشی و کم تعداد بودن فعالیتهای آکادمیک مرتبط با حوزه عاشورا در  داخل کشور و طرح این موضوع که نگاه نادرست و سخت گیرانه ای  به پژوهش های علمی در حوزه دین وجود دارد   ، ورود پژوهشگران به این عرصه را  کاری پر دردسر و با تبعات منفی برای آنها توصیف نمود .
رحمانی به این موضوع نیز اشاره نمود که در میان پژوهشگران داخلی معدود پژوهشگرانی داریم که اصل  و محور کارهای تحقیقاتی اشان عاشورا باشد. درواقع کار پژوهشی روی موضوع عاشورابرای اغلب  این پژوهشگران  معمولا " در حاشیه و جنب موضوعات دیگرپژوهشی  انجام می گیرد .این درحالیست که طبق ادعای وی در میان آکادمیهای غیرشیعی این نوع از پژوهشها به صورت گسترده و پرتعداد در حال انجام است .
رحمانی در ادامه  از مواجهه با عاشورا  با سه گانه هویت ،مناسک ، سیاست  سخن گفت و این دیدگاه را مطرح نمود که مطالعات شیعی بویژه روایت از موضوع عاشورا و امام حسین  را  می بایست به طور کلی در دو زمینه
1 - شیعه در اقلیت  2- شیعه در اکثریت  مورد بررسی قرار دارد چرا که بزعم وی در هر کدام از این موقعیتهای سیاسی – اجتماعی  با پروبلماتیک متفاوتی از مطالعات شیعی بویژه در مورد نوع نگاه  به  واقعه عاشورا و روایت آن  مواجه  می شویم. در واقع در هر دو وضعیت به عاشورا پرداخته می شود اما با پروبلماتیک متفاوت.

وی همچنین  به عدم وجود پیمایشی گسترده و قوی و قابل استناد  در زمینه مطالعاتی عاشورا اشاره نمود مثلا" در مورد پیاده روی  اربعین که هنوز  به آمار و ارقام  و پیمایش آمریکاییها دلالت می کنیم .
رحمانی در این نشست همچنین  به موضوع عدم تمایل همکاری میان آکادمیهای شیعی وغیر شیعی  پرداخت و اینکه برای بهبود وضعیت پژوهشی در داخل می بایست ارتباطات و تعاملات در این زمینه از سوی ما تقویت شود  و نیز بستری فراهم شود که سنتهای مطالعاتی موجود به داخل منتقل شود و در اختیار پژوهشگران جوان قرار گیرد .
 وی همچنین به نبودن اسپانسر و پشتوانه مالی برای  انجام تحقیقات  گسترده و ارتباط با پژوهشگران خارجی  ودستیابی به منابع جدید بعنوان یکی از چالشهای اساسی پیش رو تأکید نمود .
 
دکتر محمدرضا فخر روحانی دومین سخنران این نشست بود با عنوان "رویکرد مستشرقین در پژوهش های حسینی". وی در ادامه بحث و با تأیید  صحبتهای دکتر رحمانی در خصوص مشکل نبود اسپانسر برای کارهای پژوهشی بویژه  در خارج از کشور ، به تجربه شخصی و مشکلاتش در این زمینه  اشاره کوتاهی نمود  .
فخر روحانی با توجه به پیشینه حدودا" 17 ساله کار پژوهشی  در زمینه امام حسین و عاشورا  مدعی شد که نگاه مستشرقین و پژوهشگران غربی به امام حسین و قیام عاشورا نگاهی صرفا" سیاسی است  و در تحلیلی که ارائه می دهند امام حسین به عنوان یک لیدر و رهبر سیاسی است که به دنبال حکومت وارد درگیری بایزید شده است . در چنین تحلیلی  شخصیت امام و اعتقادات شیعه به امامت و برحق دانستن حرکت نجات بخش او نادیده گرفته می شود . فخر روحانی همچنین اضافه می کند که در مطالعات غیر شیعی  محور توجهات به تاثیرات عاشورا  در فرهنگ  شیعی  بوده است مثلا تمرکز روی بعد هنری و نمایشی  مناسک عاشورایی مانند تعزیه . در این نوع نگاه و روش غربی ها بی توجهی به بعد کلامی – اعتقادی تشیع و نیز منابع و اسناد شیعی مسئله و نقص بزرگی ست .وی  همچنین می گوید : آنها به منابعی مورد وثوق ما استادنمی کنند  مثلا زیارت نامه ها و روایات امام حسین  که خودش به مثابه کلاس درس بوده است  توجهی ندارند.
فخر روحانی در ادامه  صحبتهایش به این نکته نیز اشاره نمود که :ما نیازبه  تطبیق پژوهشهای غیر شیعی  با اسناد کلامی و روایتهای شیعی دارم تا بتوانیم تحلیل درستی از خلال این مطالعه و تطبیق بدست بیاوریم .بعضی ترجمه ها ضعیف در این زمینه هم وجود دارد  که اعتقاد درستی از شیعه گزارش نشده  از اینرو محققین این حوزه باید به زبان هم مسلط باشند تا بتوانند مستقیما " اطلاعات صحیح و درست را در اختیار آکادمیهای غیر شیعی قرار بدهند .به عنوان مثال در موارد زیادی  مثلا  غربیها  به  متون تعزیه وبدون توجه به ایرادات آن به لحاظ سندیت   به عنوان منابع استناد کرد ه اند این نقص در روش تحقیق و کار آنهاست . البته خیلی از شیعیان که  به زبان مسلطند  وساکن کشورهای غربی هستند و ممکن است طرف مصاحبه با پژوهشگران  خارجی  قرار بگیرند  نمی توانند اطلاعات درستی از منابع موثق در اختیار آنها قرار بدهند .
وی دربخش  پایانی  صحبتهای خود گفت: نقطه خلایی هست که ما شیعیان فقط می توانیم انجام بدهیم در مورد زیارتنامه ها باید کار کنیم من  وقتی عبارت به عبارت زیارتها را  می خوانم خود را مواجهه با کتاب نمی بینم بلکه در مقابل یک اقیانوس می بینم  ما کم کاری کردیم اگر می خواهیم در کانال درستی پژوهشهای حسینی رو انجام دهیم باید زیارتها رو تحلیل کنیم ما به آنها نباید به عنوان تشریفات ببینیم این در س زندگی است یک نقطه خلا مستشرقان ندیدن این منابع و متون زیارات است    آمریکایی ها مثل "یان ریدر " دارند روی زیارت بودیسم ژاپنی کار می کنند چرا ما انجام ندهیم وقتی که  هم به لحاظ متون و هم شعائرتشیع غنی است .
 
 
دکتر زهیر صیامیان سخنران سوم این پنل بود  که با عنوان "مروری بر آثار حسینی در حوزه تاریخ "دربحث شرکت داشت .
 صیامیان با صحبت از دانش جدید و ویژگیهای آن  بحث خود راآغاز نمود  اینکه جهان جدید نتیجه تاریخی دیدن جهان و مواجهه و نگاهی باز اندیشانه به تاریخ است ونیز از مجادله امروز بر سرشاخص های عقل و عقلانیت که از  قرن 17 و 18 با رویکرد روشنگری و عقلانی مطرح شد و تا به امروز ادامه دارد  واز اینرو سندیت، اتقان، دقت علمی در علوم تاریخی نیز وارد شد.
وی در ادامه گفت : معنایی که انسان در درون فرهنگ ایجاد میکند  باید برای تاریخ دان مهم باشد و مطالعه شود ادراک اکنون ما متاثر از ادراک تاریخی ماست . انواع علوم را بدست می آوریم برای معنا دادن به کارها  تبعیت از گزاره علمی بدین معنا نیست که ما پذیرش قطعی از آن داریم . اساس علم نقد است.  این اساس رویکرد علوم انسانی مدرن است و این نگاه قرآنی و نبوی و اسلامی است و نگاه شیعی هم همین طور است . نگاهی که نقد و نقادی را به رسمیت می شناسد . واین نقد درون نگاه شیعی است و این با پذیرش مبانی کار علمی تضاد و مغایرتی ندارد .
صیامیان نوع مطالعات غربی ها راجع به مسلمانان را  به 3 دسته  مطالعات ستیزانه ،همدلانه  و میانه   تقسیم بندی نمود و مدعی شد : که در این تقسیم بندی معمولا"  مسیحیان پروتستان مطالعاتی همدلانه و میانه درمورد شرق و مسلمانان داشته اند  و در جستجوی آیینهایی بوده اند که موجب همگرایی ا میان سلام و مسیحیت شود و درواقع به دنبال مبانی مشترک بوده اند .  سفرنامه های صفویه و قاجاریه  نمونه های بارزی از اینگونه مطالعات غربی ها هستند .
صیامیان ارجاعات مکرر  مستشرقین و پژوهشگران غربی به منابعی مثل تاریخ طبری  و منابع سنی و در مقابل  
عدم دسترسی غربی ها به منابع موثق شیعی مثل کتابهای شیخ صدوق و مقتل ابن مخنف و....را  به عنوان عاملی مهم در ناشناخته ماندن این منابع اشاره کرد که تحلیل های نادرست و ناقصی  درمورد وقایعی مثل عاشورا را به دنبال داشته است .تحلیل هایی که ناشی از پارادایم غالب توجیه گر قدرت بوده اند  و با منطق اقلیت و اکثریت حرکت امام رو تحلیل  کرده  و او را مقصر کشته شدن خودش دانسته اند .
  صیامیان همچنین به این نکته اشاره نمود که مطالعات همیشه برای دستیابی به واقعیت انجام نشده است و درواقع منطق تاریخی منطق واقع نمایانه و عملا " تقلیل گرایانه است  .
وی در ادامه گفت : این مسئله حائز اهمیت است که بدانیم  در شرایطی که منابع شیعی کمتر در دسترس غربی ها قرار گرفته است  نمی توان انتظار داشت که در پژوهشهای آنها به  این منابع و نسخ استناد زیادی  شده باشد. یکی از عوامل مهم این بوده است که همیشه جمعیت شیعه در بین مسلمانان در اقلیت بوده است ودلیل دیگر اینکه ایران به عنوان ملتی شیعه هیچ وقت مستعمره نشده پس طبیعتا" مطالعات روی آن کم بوده است چرا که انگیزه بیشتر مطالعات مستشرقین انگیزه های استعماری بوده است . صیامیان در اینجا از هانری کربن نام برد کسی که به زعم وی نقش مهمی درسوژه شدن شیعه در مطالعات شرق شناسانه  داشته است .
صیامیان بر این باوراست که توجه به منابع شیعی بعد از فرو پاشی صدام حسین و  ایجاد مراکز تبلیغی  متعدد شیعی  ونیز به کمک تکنولوژی و فضای مجازی مطالعات شیعی بویژه کربلا مورد توجه قرار گرفته است . بخصوص بخاطرپدیده اربعین  و انعکاس  اخبار آن در جهان .
با اینحال وی معتقد است که هنوز نگاه مطالعات شیعی هنوز تاریخی نشده و نقادانه نیست و بیشتر روایی است .  صیامیان در ادامه صحبتهایش گفت دوگانه خرافه واقعیت برای یک محقق تاریخی خیلی سخت است چون ایدئولوژیک نیست به او بها داده نمی شود چون دنبال واقعیت است و مطالعه او نه ستیزانه و نه همدلانه است .
صیامیان در پایان صحبتهایش می گوید : مطالعات عاشورایی  باید مطالعات تاریخی فرهنگی اجتماعی باشد نه فقط تاریخی  چون اول ماه قمری شیعه محرم است ،محرم در زندگی مردم است .
 باید ببینیم که وجوه پیچیده ای که وجود دارد درمورد شخصیت و سیره و .. چگونه به جامعه شیعه و مخاطب در زمان غیبت برسانیم آیا فقط دنبال تبلیغ یک آیین هستیم یا قصد ارائه یک الگو هستیم درجهانی که مدعی عقلانیت دارد باید به صحت سنجی و اعتبار سنجی منابع و اسناد بپردازیم همچنین  باید یک نگاه تطبیقی داشته باشیم نگاه وحدت گرایانه داشته باشیم به میراث فرهنگی بشری برای در کنار هم زندگی کردن  اعتقاد داشته باشیم .ما فقط علم را برای علم نمی خواهیم بلکه پیامدها و نتایج آن هم که ارائه میکنیم  اهمیت دارد .نباید روایت تک صداییداشته باشیم  .باید تعامل دو طرفه باشد با آکادامی های شیعی و غیر شیعی باید باشد تا آنهاهم به واقعیت اعتقادی ما برسند و درک کنند آنچه را که ما باور داریم .
 
 
 
 
 
 
 

آرمان هیأت