توصیه علیرضا پناهیان در سخنرانی پیش از خطبه‎های نماز جمعه هفته گذشته تهران مبنی بر این‌که وعاظ باید در شب قدر سیاسی حرف بزنند، بازتاب‌های گسترده‌ای در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی داشت. این روحانی و واعظ شیعی که پیش از این سمت‌هایی چون نایب‌رئیس قرارگاه عمار را در کارنامه مذهبی ـ سیاسی خود داشته، اخیرا و در آستانه برگزاری مراسم شب‌های احیا گفته که «سیاسی صحبت کنید تا بهترین باشید.» مواضع سیاسی و اظهارات او بارها در محافل خبری و رسانه‌ها جنجال‌آفرین بوده است. از او همچنین به‌عنوان یکی از برگزارکنندگان همایشی با نام «دلواپسیم» که اندکی بعد از توافق هسته‌ای، گروهی از اصولگرایان را دور هم جمع کرد و نسبت به این قرارداد بین‌المللی موضعگیری‌های تند کردند، نام برده شد. او عملا در محافل مذهبی به موضعگیری‌های سیاسی داشتن، معروف است.

در سال‌های اخیر، ورود بسیاری از مبلغان مذهبی و مداحان به عرصه سیاست و موضعگیری آنها درباره مهمترین مسائل روز سیاسی ـ از سیاست داخلی گرفته تا مسائل حوزه دیپلماسی و بین‌المللی ـ جنجال‌های زیادی را ایجاد کرده و بارها و بارها بسیاری از علما، مراجع و کارگزاران دولتی نسبت به ورود این افراد به حوزه سیاست و تبعات ناشی از آن هشدار داده‌اند. بسیاری از این روحانیون و مداحان برای طرح ایده‌های سیاسی خود، مهمترین روزها و مناسبت‌های مذهبی چون ماه محرم، ماه رمضان، ایام شهادت امامان(ع)، اعیادی چون فطر، قربان و نیمه شعبان و... را انتخاب می‌کنند. اکنون که در ماه رمضان قرار داریم، یکی از انتخاب‌های وعاظ و مداحان برای اظهارنظرهای سیاسی شب‌های احیاست که طبق سنت هر ساله با توجه به این‌که مردم زیادی به مساجد و حسینیه‌ها می‌آیند، فرصت را مناسب می‌بینند تا حرف و گپ سیاسی بزنند.

گفتار سیاسی، رفتار سیاسی
مواضع و اظهارنظرهای سیاسی در سال‌های اخیر بیشتر رویکردی انتقادی نسبت به دولت و برجام داشته است و همچنین همسویی و حمایت از جریان اصولگرایی و سیاست‌های مرتبط با این اردوگاه بوده است. نمونه‌‌ای از این موضعگیری‌های سیاسی از جانب وعاظ و مداحان که جنجال‌های زیادی را ایجاد کرد، مربوط به شعرخوانی سیاسی میثم مطیعی (مداح معروف) پیش از نماز عید فطر ‌سال گذشته در مصلای تهران بود که وی به بیان اظهارات تند سیاسی علیه برجام و خواندن شعری پر از کنایه خطاب به دولتمردان خصوصا حسن روحانی پرداخت. محور انتقادهاي مداحان سياسي و وعاظ مذهبی از دولتمردان و اصلاح‌طلبان، با مشي سياسي و مواضع منتقدان سياسي دولت تفاوت آشکاري ندارد و گاه بسيار صريح‌تر از تريبون‌هاي اصولگرا و چهره‌هاي تندروتر اين جريان نسبت‌هاي نادرستي به دولت داده و به‌زعم خود افشاگري‌هايي عليه اصلاح‌طلبان داشته‌اند که اتفاقا در اين رهگذر صداوسيما نیز به یاری‌شان آمده است. برخی از کارشناسان و تحلیلگران سیاسی اصولگرا معتقدند که وعاظ و مداحان سياسي جز آن‌که هزينه‌هاي جريان اصولگرا را افزايش داده باشند، دستاورد قابل اعتنايي براي آنها نداشته‌اند. استدلال فعالان سیاسی اصولگرا این است که اگر این خطابه‌ها و موعظه‌های سیاسی می‌توانست به مدد آنها بیاید، بايد منجر به افزايش سبد رأي در انتخابات‌های مختلف می‌شد. مصداق هزينه‌سازان براي اصولگرايان، عموم مداحاني نيستند که در چارچوب‌هاي عرفي و مورد تأييد علما و مراجع تقليد انجام وظيفه مي‌کنند، بلکه مواردي را شامل مي‌شود که تريبون‌هاي مذهبي را دستمايه تسويه‌حساب‌هاي سياسي و تخريب جريان‌ها يا شخصيت‌هاي سياسي مي‌کنند. اتاق فکرها يا بزرگان اصولگرا در آسيب‌شناسي‌هاي درون‌گروهي خود بارها این مسأله را به‌عنوان یک محور مهم در آسیب‌شناسی از جریان خود مطرح کرده‌اند.

مورد پناهیان و فرمان وعظ سیاسی
یکی از نمونه‌های اخیر سیاسی‌کاری واعظان را علیرضا پناهیان رقم زد؛ این روحانی معروف اصولگرا که از شاگردان آیت‌الله مصباح‌یزدی نیز محسوب می‌شود، در سخنان پیش از خطبه‌های نمازجمعه تهران گفت که «برخی به واعظان می‌گویند نباید در شب قدر حرف سیاسی زد، جای تأسف دارد؛ بهترین واعظ در شب قدر کسی است که درباره سیاست صحبت کند». پناهیان با بیان این‌که رابطه میان سیاست و معنویت رابطه‌ای گسترده است، بیان کرد که «اگر کسی به جامعه اسلامی در مقام سیاست‌ورزی و مدیریت ظلم کند، بدترین آدم است. به همین دلیل شما می‌بینید برخی کسانی که در عرصه مدیریت‌های اجتماعی و سیاست آدم بدی می‌شوند، به‌طور وحشتناک در معنویت سقوط می‌کنند.» وی با اشاره به این‌که انقلابی‌گری به معنای دلسوزی برای مسائل جامعه، از بالاترین عبادت‌هاست، اظهار کرد: چرا حضرت امام(ره) که در اوج عرفان است، در اوج سیاست هم قرار داشت؟ امام(ره) به دلیل عارف بودن، سیاسی شده بودند. نمونه دیگر این عرفان و سیاست، آیت‌الله بهجت بود. رزمندگان حزب‌الله لبنان در جریان جنگ ٣٣ روزه، تحت هدایت‌های معنوی حضرت آیت‌الله بهجت قرار داشتند. معنویت ما با سیاست یکی است. این‌طور نیست که ما صرفا در اسلام چهار تا دستور داشته باشیم که نشان بدهد در دین ما، سیاست هم وجود دارد.»
پناهیان در طرح این مسأله که مواضع سیاسی را باید با ایده‌های مذهبی تلفیق کرد، معتقد است که «باید به مدیران مثبت نگاه کنیم که همگان انتظارشان از مدیران بالا برود و همه به ایشان التماس دعا بگویند اما اینها در فرهنگ ما وجود ندارد؛ اگر نیست، نشان می‌دهد نتوانسته‌ایم میان سیاست و معنویت رابطه‌ای تبیین کنیم. صدقه دادن بسیار ثواب دارد اما اگر برای ریشه‌کن کردن فقر اقدام کنید، ثواب بیشتری دارد. این معنایش این نیست که دستگیری از فقیر را کنار بگذاریم. همین شعار مرگ بر آمریکا که شما می‌گویید، باعث ریشه‌کن کردن فقر می‌شود.»

حزب سیاسی و مذهبی مداحان
حضور پررنگ مداحان و واعظان را با ارایه خطبه‌ها و مواضع سیاسی می‌توان به دوره ریاست‌جمهوری یازدهم تسری داد. این روحانیون و مداحان در این دوره از نفوذ سیاسی و مذهبی خود استفاده کردند؛ به گونه‌ای که در بسیاری جاها عملا سیاست‌ورزی از ناحیه دولت وقت را تعیین می‌کردند. تمامی این موعظه‌ها و سخنان سیاسی در حمایت از دولت مستقر بود. مورد حاج منصور ارضی و سعید حدادیان را می‌تـوان دو تن از این مداحان معروف دانست؛ سخنان سه‌ سال پیش سعید حدادیان، از وعاظ معروف اصولگرا که در مراسمی در ماه رمضان بود و در واکنش به سخنان «روحانی» بیان شد.  مداحان چند سالی است که خود را یکی از گروه‌های تأثیرگذار بر پیکره تشکیلاتی و جریانی اصولگرایان نشان داده‌اند. مداحان فقط سیاسی حرف نمی‌زنند، بلکه سیاسی هم عمل می‌کنند. «حاج‌منصور ارضی» از مداحان سرشناس اصولگرا، در دعای کمیل شانزدهم بهمن ۹۴ در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی و در آستانه انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی پیش‌بینی کرد که «پیروزی اصولگراها قطعی است؛ چون هیأت‌ها برای حمایت از کاندیداهای آنها بسیج شده‌اند». حاج‌منصور ارضی، سعید حدادیان، محمود کریمی، هلالی و نمونه جدیدتر آن میثم مطیعی چهره‌های برجسته مداحانی هستند که در مسیر سیاست یاری‌رسان اصولگرایان بوده‌اند. مصداق بارز این درهم‌تنیدگی در آستانه انتخابات مجلس دهم خودش را نشان داد؛ آن‌جا که سعید حدادیان به اصولگرایان هشدار داد که اگر متحد نشوند، مداحان لیست مورد حمایت خود را منتشر می‌کنند. نمونه برجسته دیگر قرارگرفتن «سیدعلی قریشی» یکی از شاگردان منصور ارضی، در لیست مورد حمایت اصولگرایان تهران بود که برخی سایت‌ها از آن به‌عنوان سهم‌خواهی یاد کردند. محمود کریمی یکی دیگر از چهره‌های مشهور اصولگرا در عرصه مداحی هم به هفته‌نامه مثلث گفته بود که «زمانی که امام حسین(ع) سیاسی است، ما هم سیاسی هستیم. همه سیاسی باشند، من نباشم؟ من که بلندگو دارم و با جوان‌ها ارتباط دارم، سیاسی نباشم؟ من که یکی از مستمعینم شهید احمدی‌روشن بود، نباید سیاسی باشم؟ هیأت یعنی این، نه قیمه و قمه!» برجسته‌شدن نقش مداحان در جریان اصولگرایی و حمایت‌هایی که از آنها به‌واسطه اثرگذاری سخنان‌شان در میان بخشی از مردم می‌شود، در حالی است که برخی روحانیون، به‌ویژه مراجع از این ماجرا خشنود نیستند. آیت‌الله مکارم‌شیرازی یکی از مراجعی است که بارها در این زمینه هشدار داده است. او‌ سال پیش و در آستانه محرم گفته بود: «در آستانه ماه محرم می‌خواهم پیامی برای خطبا و مداحان و مردم داشته باشم. از آمیختن مجالس حسینی به مسائل سیاسی، جناحی بپرهیزید؛ مراقب باشید بازیچه دست افرادی نشوید که اهداف خاصی در این زمینه دارند. سیاست کلی حفظ نظام را قبول داریم، اما سزاوار نیست مداحان خود را آلوده سیاست جناحی کنند.»

آرمان هیأت