دکتر علی سالمی استاد ادبیات عرب و عضو هیات علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در مصاحبه با پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام کرب‌وبلا عنوان کرد، بسیاری از شعرای بزرگ جهان عرب به واقعه عاشورا اشاره کرده‌اند. او معتقد است بسیاری از شعرای عرب دلباخته امام حسین (ع) بوده و هستند و اثر این اعتقاد در اشعار آنان به وضوح یافت می‌شود.

به عنوان استاد ادبیات عرب بفرمایید تاریخچه سرایش شعر عرب در مناقب و مصائب امام حسین علیه‌السلام به چه زمانی بر می‌گردد و کدام یک از این قبیل اشعار به لحاظ علمی و ادبی در تاریخ ادبیات ماندگارتر هستند؟
شاید نتوان به این سوال پاسخ دقیق داد ولی با توجه به متون تاریخی و کتب سیره و مقاتل می‌توان به این نتیجه رسید که اولین سروده‌های حسینی در همان زمان واقعه عاشورا به وجود آمده است. همانطور که اصحاب مقاتل ذکر کرده‌اند بسیاری از اصحاب امام حسین (ع) ابیاتی را یاد کرده‌اند، حتی حضرت عباس و حضرت علی اکبر رجزهایی را در واقعه عاشورا سروده‌اند. آنچه که در متون تاریخی وجود دارد حاکی از این است که بعد از آنکه کاروان امام سجاد (ع) به مدینه رسیدند امام سجاد (ع) رو به «بشر» کرد و از ایشان خواست ابیاتی را در رثای امام حسین (ع) و پخش خبر شهادت امام حسین (ع) بسراید و مردم را با ابیاتی آگاه نماید. لذا بشر با صدای بلند ابیاتی را گفت.
این تاریخچه مختصری است که می‌توان نسبت به اولین سازنده‌های حوزه ادبیات حسینی بیان داشت اما نسبت به اینکه کدام اشعار در تاریخ بتوانند ماندگارتر باشند می‌توان گفت بی شک آن قصایدی که از احساس ناب حسینی سرشار باشند و آن اشعاری که عاطفه در آن حرف اول را بزند ماندگارترند. اضافه بر اینکه طبق نظر ناقدان چهار عنصر باید در یک شعر وجود داشته باشد تا یک شعر جاودانه تلقی بشود؛ یکی از آن چهار عنصر، عاطفه است دیگر عناصر هم مهم هستند مثل لفظ مثل معنا و مثل خیال ولی عاطفه می‌تواند برای تاثیرگذاری بر مخاطب بسیار کلیدی باشد.
 
 
با توجه به اهمیتی که شعر دارد، ماجرای کربلا در اشعار و ادبیات عرب چه جایگاهی دارد و حماسه عاشورا به عنوان یک واقعه تراژدیک و تاریخی چه مقدار در ادبیات جهان عرب توانسته است حضور پیدا کند؟ و آیا به عنوان نمونه کتبی در این خصوص به جهان ادبیات عرب راه یافته است؟
بی شک ماجرای کربلا در اشعار و ادبیات عرب از جایگاه بالایی برخوردار است و بسیاری از شعرای بزرگ جهان عرب ‌به قضیه امام حسین (ع) و همچنین به واقعه عاشورا و آن حماسه ماندگار اشاره کرده‌اند و اشعار آن‌ها پر است از مناقب، شجاعت‌ها و جانفشانی‌های امام حسین (ع) و اصحاب امام حسین (ع) در کربلا. می‌‌توان به این موضوع اشاره کرد که بسیاری از وقایعی که در کربلا رخ داده است شاعران طراز اول شیعی به آن‌ها اشاره کردند؛ به عنوان نمونه کتاب ادب الطف که نویسنده‌اش حجت الاسلام و المسلمین سید جواد شبر است،
این کتاب در در ۱۰ جلد نگاشته شده است و متعرض شعرای فراوانی از سده اول هجری تا قرن ۱۰ هجری شده و نمونه‌هایی از اشعار شعرای مختلف عرب را در آن کتاب آورده و گاه به تحلیل این اشعار نیز پرداخته شده و توانسته است مجموعه بسیار خوب و نفیسی را گرد آورد و آنجا برای مخاطب این مسئله را گوشزد کند که بسیاری از شعرای عرب دلباخته امام حسین (ع) هستند و به آرمان‌های آن امام همام اعتقاد راسخ داشتند و اثر این اعتقاد در آن اشعار بوضوح یافت می‌شود.
 از دیگر کتاب‌هایی که در حوزه ادبیات حسینی نوشته شده مجموعه‌ای گرانسنگ با عنوان دایره‌المعارف الحسینیه اثر علامه محمدصادق کرباسی هست که این موسوعه و این دایره‌المعارف بیش از ۹۰۰ جلد هست و تا کنون نزدیک به ۱۰۰ جلد آن به چاپ رسیده است که این خود حاکی از غنای ادبیات حسینی است و نیز حاکی از اثر شعرای شیعی بر ادبیات عرب است. همچنین بیانگر نقش مهمی است که این شعرای بزرگ توانسته‌اند در حوزه ادبیات آیینی و به خصوص ادبیات حسینی داشته باشند که یکی از زیرشاخه‌های ادبیات آیینی است.
 
رویکرد ادیبان و شاعران معاصر جهان عرب، به مقوله عاشورا و امام حسین (ع) چگونه است؟
ادیبان و شاعران معاصر جهان عرب که به مقوله عاشورا و امام حسین (ع) اشاره کرده‌اند بسیار فراوانند. این شعرا بعضا از عراق، لبنان، سوریه، یمن و حتی برخی از کشورهایی که چه بسا عرب نیستند مثل هند و پاکستان هستند. بیشتر این شعرا از کشور عراقند. از جمله شعرای بزرگی که در این حوزه اشعار گرانسنگی را به جا گذاشته سید حیدر حلی است، بسیاری از قصایدی که در دیوان ایشان هست در رثای امام حسین (ع) است که با عنوان حولیات مشهور شده است؛ زیرا که هر قصیده را در طول یک سال تنقیح می‌کردند و آن قصیده را به بهترین شکل پالایش می‌کردند.
شاعران بزرگ دیگری نیز وجود دارند که در حوزه ادبیات حسینی اشعار زیبایی را به جای گذاشته‌اند همچون سید جعفر حلی، سید حسن قشاقش، انور العطار شاعر سوری، همچنین سید رضا هندی و محمد مهدی جواهری که ایشان قصیده‌ای مشهور دارند و تعدادی از ابیات این قصیده بر سر در حرم امام حسین (ع) حکاکی شده است و این شعر در میان عرب بسیار مشهور شده است:
فِدَاءً لمثواکَ من مَضْــجَعِ ... تَنَـوَّرَ بالأبلَـجِ الأروَعِ
بأعبقَ من نَفحاتِ الجِنـانِ ... رُوْحَاً و من مِسْکِها أَضْـوَعِ

 

آرمان هیأت