کد مطلب : ۳۳۲۳۸
معرفی اجمالی «تصحیح و منبع‌شناسی کتاب‌الملهوف» سید ابن طاووس
لهوف؛ معین البکای مجالس سیدالشهدا
برگزیده دومین دوره کتاب سال عاشورا
نام کتاب: تصحیح و منبع‌شناسی
کتاب الملهوف سید ابن طاووس
سیدرضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر از خاندان طاووس حسنی
مصحح: مصطفی صادقی کاشانی
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چاپ اول، پاییز 1395
زندگی‌نامه مولف
سیدرضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس از نوادگان امام حسن مجتبی و امام سجاد علیهماالسلام روز ١٥ محرم سال ٥٨٩ هجری در شهر حله به دنیا آمد. جد هفتم ایشان محمدبن‌اسحاق كه از اجله سادات مدینه محسوب میشد به خاطر زیبایی و ملاحت به طاووس مشهور بود. پدر ایشان، موسی بن جعفر از روات بزرگ حدیث است كه روایات خود را در اوراقی نوشته بود و بعد از او فرزندش رضی‌الدین، آنها را در چهار مجلد با نام فرحه الناظر و بهجه الخاطر ممّا رواه والدی موسی بن جعفر گردآوری نمود.
سید بن طاووس، دوران كودكی و نوجوانی و بخشی از جوانی را در زادگاه خود گذرانید، و نزد اساتید بسیار، به ویژه دو شخصیت بزرگوار، پدرش سعدالدین موسی و جدش، عارف و زاهد شهیر ورام بن ابی فراس نخعی شاگردی نمود و بسیار آموخت.
سید بن طاووس، پس از دو سال و نیم تحصیل فقه در محضر اساتید حله، دیگر از استاد بی نیاز شد و بقیه كتب فقهی عصر خویش را به تنهایی مطالعه نمود و آنگاه كه از محضر اساتید حله استفاده كافی و لازم را برده بود برای استفاده از دانش علمای دیگر شهرها عزم سفر نمود. ایشان ابتدا به كاظمین رفت و پس از مدتی ازدواج نمود و مدت 15 سال در زمان حكومت عباسیان، ساكن بغداد شد. سید که در سال 625 هجری وارد بغداد شده بود در این شهر، به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت.
اندك اندك آوازه شهرت سید بن طاووس در سراسر عراق پیچید و مستنصر، خلیفه عباسی وقت، که از جایگاه و حسن شهرت سید کاملا مطلع بود، منصب قضاوت را به وی پیشنهاد کرد و سید بر طبق عادت دیرینه‌اش، از این درخواست روی گرداند. اندكی بعد مستنصر شخصیت‌های بسیاری را واسطه ساخت تا فقیه آل طاووس، مقام نقابت طالبیان و رسیدگی به امور سادات و علویان را عهده‌دار شود اما سید این بار نیز زیر بار منصب پیشنهادی خلیفه نرفت و از آن استنکاف ورزید. در این میان، وزیران و درباریان، هر یك به گونه‌ای سید بن طاووس را بدین كار فرا می‌خواندند اما سید آل طاووس كه از نیرنگ مستنصر برای بهره‌گیری از نام خویش آگاه بود همچنان در برابر این پیشنهاد ایستادگی می‌كرد.
در آن روزگار که پیروزی‌های پیوسته مغولان در قلمرو اسلامی، مستنصر را در نگرانی فرو برده بود وی را بر آن داشت تا سید بن طاووس را به عنوان سفیر نزد رئیس مغولان بفرستد، پس نماینده‌ای به خانه سید گسیل داشت و خواسته خویش را به آگاهی وی رساند. سید بی‌درنگ پاسخ منفی داد و پس از آنکه خود را بیش از پیش تحت فشار عمال دولت عباسی یافت، از بغداد به حله مراجعت كرد. وی سه سال نیز در جوار امام هشتم علیهالسلام به سر برد، سپس راهی نجف و كربلا شد و در هر یک، 3 سال ساکن شد. سید بن طاووس در طول این مدت، علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همت اصلی خویش را بر سیر و سلوك و كسب معنویات قرار داد. آخرین سفر ابن طاوس، در سال 652 هجری به بغداد بود.
سید بن طاووس در سال 661 هجری همزمان با حمله مغول و فروپاشی حکوت عباسی، به درخواست خواجه نصیر‌الدین طوسی، به‌خاطر حفظ جان شیعیانی كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند نقابت علویان را پذیرفت.
وی صبح دوشنبه پنجم ذی‌القعده سال ٦٦٤ هجری در سن ٧٥ سالگی در بغداد درگذشت.
آثار
آثار سید بن طاووس بدین قرار است: المهمات و التتمات، اللهوف علی قتلی الطفوف، کشف المحجه لثمره المهجه، اجازه سیدبن طاووس، الاقبال لصالح الاعمال، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، الدروع الواقیه من الاخطار فیما یعمل کل شهر علی التکرار، سعد السعود، الطرائف فی معرفه مذهب الطوائف، المجتنی فی الدعاء المجتبی، محاسبه النفس، مصباح الشریعه، مضمار السبق، تهران، الملاحم و الفتن، مهج الدعوات و منهج العبادات، الیقین باختصاص مولانا علی بامره المؤمنین، غیاث سلطان الوری لسکان الثری، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب.
کتاب الملهوف
کتاب الملهوف مشهور به لهوف از مقتل‌هایی است که در سده‌های اخیر شهرت زیادی یافته و حتی محققان و عاشوراپژوهان به عنوان یکی از منابع واقعه عاشورا بدان نگریسته‌اند. البته مؤلف آن سید ابن طاووس که از عالمان پرکار و مشهور امامیه است، آن را نه به عنوان اثری تاریخی و گزارش دقیق واقعه کربلا بلکه به منظور ایجاد حزن بر سیدالشهدا و یاران مظلومش به رشته تحریر در آورده است. مطالب کتاب مشتمل بر سه بخش کلیات و نسخه‌شناسی، متن لهوف و منبع‌شناسی شامل سه دسته اختلاف نسخ، و نمایه‌های پایانی کتاب است.
تا آنجا که اطلاع داریم، محمد بن ابی‌طالب حائری کرکی نخستین کسی است که در کتاب خود، تسلیه المجالس از لهوف یاد کرده است؛ کتابی که در در عصر صفوی همزمان با روی کار آمدن صفویان و رسمی‌شدن آیین تشیع در ایران رواج بسیاری یافت. در این دوره، با توجه به نیاز جامعه به مقتل‌خوانی، خصوصا با رویکرد عاطفی به واقعه عاشورا، اهتمام به آثاری چون لهوف بیشتر شد، از این‌رو، نسخه‌نویسان بسیاری، لهوف را استنتاخ و در دوره‌های مختلف، نسخ متعددی از آن عرضه شد. کهن‌ترین نسخه لهوف، نسخه موجود در کتابخانه آیت‌الله حکیم در نجف و کتابخانه ملی ملک در ایران است. سید بن طاووس در نگارش این اثر در پی آن بود که با تالیف مصباح‌الزائر، زائر از حمل کتاب مقتل بی‌نیاز باشد.
مصطفی صادقی کاشانی در تصحیح اثر آورده است: با توجه به اهتمامی که به این کتاب می‌شود و با عنایت به کتابخانه بزرگی که ابن‌طاووس در اختیار داشته، لازم است منابع لهوف بررسی و منشأ اخبار و روایات این کتاب روشن شود. نگارنده پس از شروع این بررسی متوجه اختلاف نسخ این کتاب شد و برای اطلاع صحیح از منابع کتاب لازم بود نسخه‌های آن نیز بررسی شود. از این رو با استفاده از 57 نسخه خطی و چندین چاپ سنگی لهوف، متنی از این کتاب ارائه شد که با چاپ‌های رایج تفاوت‌هایی دارد. کتاب حاضر در پی آن است که با ارائه منابع و همچنین نسخه‌ای مصحح از لهوف، بر اتقان این کتاب بیفزاید. ضرورت چنین بررسی‌هایی، راهوار کردن مسیر برای نگاهی دقیق‌تر به رویدادهای واقعه عظیم عاشوراست.
وی در تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف در پی پاسخ به چند پرسش است. سید ابن طاووس برای تدوین کتاب از چه منابعی استفاده کرده است، روش او در بهره‌گیری از این منابع چه بوده و گزارش واقعه کربلا در کتاب او چه روند و رویکردی داشته است، نسبت این کتاب با آثار مشابه و معاصر وی چیست، و روایت ابن طاووس از نهضت حسینی چه ویژگی‌هایی دارد و اصول حاکم بر آن چیست.
کتاب الملهوف سید ابن طاووس
سیدرضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر از خاندان طاووس حسنی
مصحح: مصطفی صادقی کاشانی
ناشر: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چاپ اول، پاییز 1395
زندگی‌نامه مولف
سیدرضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس از نوادگان امام حسن مجتبی و امام سجاد علیهماالسلام روز ١٥ محرم سال ٥٨٩ هجری در شهر حله به دنیا آمد. جد هفتم ایشان محمدبن‌اسحاق كه از اجله سادات مدینه محسوب میشد به خاطر زیبایی و ملاحت به طاووس مشهور بود. پدر ایشان، موسی بن جعفر از روات بزرگ حدیث است كه روایات خود را در اوراقی نوشته بود و بعد از او فرزندش رضی‌الدین، آنها را در چهار مجلد با نام فرحه الناظر و بهجه الخاطر ممّا رواه والدی موسی بن جعفر گردآوری نمود.
سید بن طاووس، دوران كودكی و نوجوانی و بخشی از جوانی را در زادگاه خود گذرانید، و نزد اساتید بسیار، به ویژه دو شخصیت بزرگوار، پدرش سعدالدین موسی و جدش، عارف و زاهد شهیر ورام بن ابی فراس نخعی شاگردی نمود و بسیار آموخت.
سید بن طاووس، پس از دو سال و نیم تحصیل فقه در محضر اساتید حله، دیگر از استاد بی نیاز شد و بقیه كتب فقهی عصر خویش را به تنهایی مطالعه نمود و آنگاه كه از محضر اساتید حله استفاده كافی و لازم را برده بود برای استفاده از دانش علمای دیگر شهرها عزم سفر نمود. ایشان ابتدا به كاظمین رفت و پس از مدتی ازدواج نمود و مدت 15 سال در زمان حكومت عباسیان، ساكن بغداد شد. سید که در سال 625 هجری وارد بغداد شده بود در این شهر، به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت.
اندك اندك آوازه شهرت سید بن طاووس در سراسر عراق پیچید و مستنصر، خلیفه عباسی وقت، که از جایگاه و حسن شهرت سید کاملا مطلع بود، منصب قضاوت را به وی پیشنهاد کرد و سید بر طبق عادت دیرینه‌اش، از این درخواست روی گرداند. اندكی بعد مستنصر شخصیت‌های بسیاری را واسطه ساخت تا فقیه آل طاووس، مقام نقابت طالبیان و رسیدگی به امور سادات و علویان را عهده‌دار شود اما سید این بار نیز زیر بار منصب پیشنهادی خلیفه نرفت و از آن استنکاف ورزید. در این میان، وزیران و درباریان، هر یك به گونه‌ای سید بن طاووس را بدین كار فرا می‌خواندند اما سید آل طاووس كه از نیرنگ مستنصر برای بهره‌گیری از نام خویش آگاه بود همچنان در برابر این پیشنهاد ایستادگی می‌كرد.
در آن روزگار که پیروزی‌های پیوسته مغولان در قلمرو اسلامی، مستنصر را در نگرانی فرو برده بود وی را بر آن داشت تا سید بن طاووس را به عنوان سفیر نزد رئیس مغولان بفرستد، پس نماینده‌ای به خانه سید گسیل داشت و خواسته خویش را به آگاهی وی رساند. سید بی‌درنگ پاسخ منفی داد و پس از آنکه خود را بیش از پیش تحت فشار عمال دولت عباسی یافت، از بغداد به حله مراجعت كرد. وی سه سال نیز در جوار امام هشتم علیهالسلام به سر برد، سپس راهی نجف و كربلا شد و در هر یک، 3 سال ساکن شد. سید بن طاووس در طول این مدت، علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همت اصلی خویش را بر سیر و سلوك و كسب معنویات قرار داد. آخرین سفر ابن طاوس، در سال 652 هجری به بغداد بود.
سید بن طاووس در سال 661 هجری همزمان با حمله مغول و فروپاشی حکوت عباسی، به درخواست خواجه نصیر‌الدین طوسی، به‌خاطر حفظ جان شیعیانی كه در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند نقابت علویان را پذیرفت.
وی صبح دوشنبه پنجم ذی‌القعده سال ٦٦٤ هجری در سن ٧٥ سالگی در بغداد درگذشت.
آثار
آثار سید بن طاووس بدین قرار است: المهمات و التتمات، اللهوف علی قتلی الطفوف، کشف المحجه لثمره المهجه، اجازه سیدبن طاووس، الاقبال لصالح الاعمال، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، الدروع الواقیه من الاخطار فیما یعمل کل شهر علی التکرار، سعد السعود، الطرائف فی معرفه مذهب الطوائف، المجتنی فی الدعاء المجتبی، محاسبه النفس، مصباح الشریعه، مضمار السبق، تهران، الملاحم و الفتن، مهج الدعوات و منهج العبادات، الیقین باختصاص مولانا علی بامره المؤمنین، غیاث سلطان الوری لسکان الثری، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب.
کتاب الملهوف
کتاب الملهوف مشهور به لهوف از مقتل‌هایی است که در سده‌های اخیر شهرت زیادی یافته و حتی محققان و عاشوراپژوهان به عنوان یکی از منابع واقعه عاشورا بدان نگریسته‌اند. البته مؤلف آن سید ابن طاووس که از عالمان پرکار و مشهور امامیه است، آن را نه به عنوان اثری تاریخی و گزارش دقیق واقعه کربلا بلکه به منظور ایجاد حزن بر سیدالشهدا و یاران مظلومش به رشته تحریر در آورده است. مطالب کتاب مشتمل بر سه بخش کلیات و نسخه‌شناسی، متن لهوف و منبع‌شناسی شامل سه دسته اختلاف نسخ، و نمایه‌های پایانی کتاب است.
تا آنجا که اطلاع داریم، محمد بن ابی‌طالب حائری کرکی نخستین کسی است که در کتاب خود، تسلیه المجالس از لهوف یاد کرده است؛ کتابی که در در عصر صفوی همزمان با روی کار آمدن صفویان و رسمی‌شدن آیین تشیع در ایران رواج بسیاری یافت. در این دوره، با توجه به نیاز جامعه به مقتل‌خوانی، خصوصا با رویکرد عاطفی به واقعه عاشورا، اهتمام به آثاری چون لهوف بیشتر شد، از این‌رو، نسخه‌نویسان بسیاری، لهوف را استنتاخ و در دوره‌های مختلف، نسخ متعددی از آن عرضه شد. کهن‌ترین نسخه لهوف، نسخه موجود در کتابخانه آیت‌الله حکیم در نجف و کتابخانه ملی ملک در ایران است. سید بن طاووس در نگارش این اثر در پی آن بود که با تالیف مصباح‌الزائر، زائر از حمل کتاب مقتل بی‌نیاز باشد.
مصطفی صادقی کاشانی در تصحیح اثر آورده است: با توجه به اهتمامی که به این کتاب می‌شود و با عنایت به کتابخانه بزرگی که ابن‌طاووس در اختیار داشته، لازم است منابع لهوف بررسی و منشأ اخبار و روایات این کتاب روشن شود. نگارنده پس از شروع این بررسی متوجه اختلاف نسخ این کتاب شد و برای اطلاع صحیح از منابع کتاب لازم بود نسخه‌های آن نیز بررسی شود. از این رو با استفاده از 57 نسخه خطی و چندین چاپ سنگی لهوف، متنی از این کتاب ارائه شد که با چاپ‌های رایج تفاوت‌هایی دارد. کتاب حاضر در پی آن است که با ارائه منابع و همچنین نسخه‌ای مصحح از لهوف، بر اتقان این کتاب بیفزاید. ضرورت چنین بررسی‌هایی، راهوار کردن مسیر برای نگاهی دقیق‌تر به رویدادهای واقعه عظیم عاشوراست.
وی در تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف در پی پاسخ به چند پرسش است. سید ابن طاووس برای تدوین کتاب از چه منابعی استفاده کرده است، روش او در بهره‌گیری از این منابع چه بوده و گزارش واقعه کربلا در کتاب او چه روند و رویکردی داشته است، نسبت این کتاب با آثار مشابه و معاصر وی چیست، و روایت ابن طاووس از نهضت حسینی چه ویژگی‌هایی دارد و اصول حاکم بر آن چیست.
