حاج یدالله بهتاش، پیرغلام اهل بیت علیهم‌السلام است که در کنار مدح و ستایشگری، کتاب‌های زیادی در زمینه سیره و سبک زندگی ائمه اطهار علیهم‌السلام تألیف کرده است. از جمله آثار این مداح پرسابقه و خوش‌بیان می‌توان به کتاب «‌سیمای عفاف» اشاره کرد که نشان‌دهنده فعالیت پژوهشی این پیرغلام اهل بیت علیهم‌السلام در زمینه عفاف و حجاب است. در گفت‌وگویی که با این مداح انجام داده‌ایم،‌ به بررسی ضرورت‌های کار فرهنگی در این زمینه از سوی مادحین و سخنرانان پرداخته‌ایم.

*عده‌ای تصور می‌کنند حجاب تک جنسیتی است و تنها به زنان اختصاص دارد. آیات قرآن در این زمینه چه پاسخی دارد؟
عفاف تنها به خانم‌ها اختصاص ندارد. زیرا عفت به معنای خودداری است و شامل نگهداری چشم، ‌گوش، ‌زبان و دهان از حرام و پرهیز از ارتکاب هر فعل حرام می‌شود. به این ترتیب شامل مردان و زنان می‌شود و نمی‌توان نگاه تک جنسیتی به آن داشت. با مروری بر آیات قرآن کریم نیز این نکته مشخص می‌شود، ‌چراکه در آیه 30 سوره مبارکه نور خطاب به مردان می‌فرماید: «قل للمؤمنین یغضوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم؛ به مردان مؤمن بگو تا چشم ها را (از نگاه ناروا) بپوشند و فروج و اندام شان را (از کار زشت با زنان) محفوظ دارند» و در آیه بعد از آن، زنان مؤمن را خطاب قرار داده و می فرماید: «و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمرهن علی جیوبهن ؛ به زنان مؤمن بگو تا چشم‌ها را (از نگاه ناروا) بپوشند و فروج و اندامشان را (از عمل زشت) محفوظ دارند و زینت و آرایش خود جز آنچه قهرا ظاهر می‌شود (بر بیگانه) آشکار نسازند و باید سینه و بر و دوش خود را به مقنعه بپوشانند.»

* به آیات قرآن کریم اشاره کردید. در زمینه حجاب و عفاف تا چه اندازه باید به روایات مستند از اهل بیت علیهم‌السلام استناد کرد؟ به هر حال در سیره آن بزرگان و سبک زندگی ایشان تا اندازه زیادی پای‌بندی به این موضوع را مشاهده می کنیم.
حدیث مستندی در این زمینه از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله روایت شده که فرموده‌اند: «علیکم بالعفاف و ترک الفجور» یعنی من عفت و ترک انحراف را به شما توصیه می‌کنم. همچنین روایات متعددی را در این زمینه داریم که لزوم پوشش زن در برابر نامحرم یکی از مسائل مهم اسلامی است که هم در حدود 14 آیه از قرآن کریم بر این موضوع تأکید شده و هم در سخنان اهل بیت علیهم‌السلام تصریح شده است. به همین دلیل است که همه فقهای اسلامی در واجب بودن آن اتفاق نظر دارند.
البته باید یادآوری کرد که ضرورت اجرایی شدن عفاف و حجاب در جامعه، به منزله حصاری برای حفظ جامعه است. یعنی اگر عفاف و حجاب از بین برود زمینه تهاجمات بسیاری در جامعه اسلامی ما فراهم می‌شود. حتی دشمنان اسلام و نظام اسلامی به این نتیجه رسیده‌اند که راه سلطه بر مردم ما، ‌تهاجم فرهنگی و مبارزه با موضوعاتی مانند عفاف و حجاب است. از جمله مستر همفر، ‌جاسوس انگلیسی، که سال‌های زیادی در کشورهای اسلامی برای محو اسلام به جاسوسی مشغول بوده در بخشی از خاطرات خود نوشته است: «باید زنان مسلمان را فریب داد و از زیر چادر بیرون کشید، ‌با این بیان که حجاب یک عادت است و از خلفای عباسی رسیده و برنامه اسلامی نیست، لذا مردم زنان پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله را می‌دیدند و با مردم در کارها مشارکت داشتند. پس بیرون کشیدن آنها از زیر چادر و عبا، باید جوانان را تحریک کنیم دنبال آنها راه بیفتند تا در مسلمانان فساد رواج یابد و برای پیش بردن این نقشه لازم است اول زنان غیر مسلمان را از حجاب بیرون آوریم تا زنان مسمان از آن‌ها یاد بگیرند.»
جامعه‌شناس مشهور فرانسوی، ‌فرانتس فانون نیز در این‌باره گفته است که «در انقلاب الجزایر، ‌سیاستمداران استعمار به این نتیجه رسیدند که هر چادری که کنار گذاشته می‌شود، افق جدیدی را که برای استعمار ممنوع بوده در برابر او می‌گشاید و و پس از دیدن هر چهره بی‌حجابی، امیدهای حمله‌ور شدن استعمار ده برابر می‌شود.»
این در حالی است که قرآن کریم و احادیث و روایات زمینه مقابله با این تهاجمات را مشخص کرده است. دشمن نیز این مطلب را فهمیده که اگر حجاب را از سر زنان برداشته و بی‌عفتی را در جامعه رواج دهد می‌تواند در نظام اسلامی رخنه کند.

*شما از ستایشگران اهل بیت علیهم‌السلام هستید و منبرها یکی از رسانه های مهم در زمینه رویج عفاف در جامعه محسوب می‌شوند. در چنین شرایطی ارزیابی شما فعالیت‌های فرهنگی اثربخش و اجرایی در زمینه حجاب و عفاف چیست؟ به اعتقادتان، مداحان و سخنرانان مذهبی تا چه اندازه در زمینه حجاب موفق عمل کرده‌اند؟
باید در نظر داشت که افراط و تفریط در همه امور موجب بی‌توجهی مخاطب می‌شود. در اوایل انقلاب اسلامی تا اندازه‌ای در این زمینه افراط شد و با خانم‌هایی که ذره‌ای موهایشان بیرون می‌آمد، ‌به شدت برخورد می‌شد و امروز نیز مسئولان چنان تفریط شده‌اند که جامعه را به حال خود رها کرده‌اند. در کنار این موارد نمی‌توان جایگاه و نقش رسانه‌ها را بی اهمیت انگاشت. همان طور که اشاره کردید، هیات‌ها و مسجدها یکی از این رسانه‌های اثرگذار هستند. کسانی که با این جلسات در ارتباط هستند، عفاف و حجاب را رعایت می‌کنند که این نشان‌دهنده اثرگذاری این رسانه است. همچنین منبرها یکی از این رسانه‌ها محسوب می‌شود. از آنجایی که مخاطبان سخنرانان و مداحان با آموزه‌های اسلامی آشنا می‌شوند، آثار آن را در زندگی مردم می‌توان مشاهده کرد.

*در کنار وجود کارهای فرهنگی که در زمینه حجاب و عفاف انجام می‌شود، ‌کم‌کاری‌ها و اغماض‌هایی در مرحله اجرایی و عملیاتی دیده می‌شود.
همین طور است. دولت باید کارهای اجرایی در زمینه عفاف و حجاب را از درون خود شروع کند. به این معنا که در وهله اول کارکنان دولت ملزم به رعایت حجاب کامل باشند و مردم که عملکرد دولت را رصد می کنند این پای‌بندی را در عملکرد دولت مشاهده کنند. حجاب کامل نیز در آموزه‌های دینی تبیین شده و خانم‌ها باید خود را به طور کامل بپوشانند، جز گردی صورت و دو دست تا مچ باید پوشیده باشد. هرچند این پوشش نیز دارای شروطی است مانند اینکه اولا صورت بدون آرایش باشد و دوم آنکه جلب توجه نکند. این حجاب را باید کارکنان دولت در وهله اول رعایت کنند و آن را در جامعه فراگیر کنند. در عین حال مساجد و هیات‌ها در کنار این عملکرد دولتی و سایر رسانه ها باید زمینه فرهنگی عفاف را فراهم کنند.

*سخنرانان و مداحان نیز به قدری در زمینه فرهنگ‌سازی عفاف و حجاب دچار تساهل شده‌اند. این در حالی است که آموزه‌های دینی و سیره و سبک زندگی ائمه اطهار علیهم‌السلام درس‌های بسیاری دارد که می‌تواند زمینه سخنرانی‌ها و مدح آن بزرگان باشد و به خوبی از آن بهره برد. این سهل‌انگاری یا کم‌کاری در موضوع عفاف از کجا نشأت می‌گیرد؟ و چگونه می‌توان آن را مرتفع ساخت؟
به قول مشهور، شما سخن از دل ما می‌گویید. دقیقا این گونه است و جامعه دینی آن طور که باید، وارد این عرصه نشده‌اند. این در حالی است که هیات رسالت بزرگی بر عهده دارد و باید آن را اجرا کند. به عنوان مثال وقتی چرایی قیام امام حسین علیه‌السلام را جست و جو کنیم با این پاسخ حضرت مواجه می‌شویم که: «انی لم اخرج اشراً و لا بطراً و لا ظالماً و لا مفسداً و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر؛ حقیقتا من برای ایجاد آشفتگی و خودنمایی و نابسامانی و ستمگری خروج نکرده‌ام، بلکه همانا من برای طلب اصلاح امت جدم قیام کرده‌ام و اراده کرده‌ام اینکه امر به معروف و نهی از منکر کنم.» وقتی آن حضرت برای امر به معروف و نهی از منکر جان مبارک خود را فدا می‌کند، این آموزه باید رأس فعالیت‌های هیات‌ها قرار بگیرد.
متأسفانه بعضی از منبرها سیاست‌زده شده‌اند. البته خوب است تا اندازه‌ای به سیاست پرداخته شود اما پرداختن مدام به این مسأله، به ابعاد و ضرورت‌های دیگر ضربه می‌زند.
این ضعف در روزهای محرم و صفر به شدت بیشتری دیده می‌شود. در این ایام شاهد حضور گسترده مردم در اجتماعات مذهبی و عزاداری هستیم، اما بعد از تمام شدن جلسات همچنان مشکلات و معضلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و بداخلاقی‌ها همچنان به قوت خود باقی است.

*فکر نمی‌کنید دلیل این معضل پرداختن صرف به شور و احساس توسط برخی مداحان است؟ درواقع جای پرورش عقلانیت و شعور در برخی مدح‌ها و سخنان خالی است.
همین طور است. قیام امام حسین علیه‌السلام همه جانبه است. همان طور که شور دارد، شعور هم دارد. هیچ کدام از این ابعاد نباید مورد غفلت قرار بگیرد. شاید در مجالس دیگر اهل بیت علیهم‌السلام گروه‌های خاصی از مردم حضور داشته باشند اما در مجلس حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام شاهد حضور همه قشرهای مردم با انواع گوناگون رویکرد و سلیقه فرهنگی و سیاسی هستیم. حتی غیر مسلمانان هم در این مجلس مبارک حاضر می‌شوند. این ظرفیت بزرگ باید توسط منبری‌ها مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. باید گفته شود که چرا آن حضرت به شهادت رسید، چرا حضرت فاطمه زهرا سلام الله آن گونه میان در و دیوار مورد حمله دشمنان قرار گرفت و در آن حالت نیز فلسفه چادر خاکی حضرت تبیین شود. دفاع از ولایت در حین حفظ حجاب توسط حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها نیز درس بزرگی است که می‌تواند زمینه سخنرانی‌های مهم و مدح‌های پرشعور و اثرگذاری باشد و فرهنگ عفاف و حجاب را در جامعه احیا و تقویت کند.

*گاهی نیز منبری‌ها به بررسی و تبیین مسائل فرهنگی می‌پردازند اما تأثیرگذاری کلام آن‌ها در قالب سخنان و اشعار در جلسات دینی کم است. به عبارت دیگر آموزه‌هایی در حوزه حجاب و عفاف مطرح می‌شود، ‌اما مخاطب نسبت به آن بی‌توجه است یا به محض خروج از هیات از یاد می‌برد. سخنرانان و مداحان چه کنند که تأثیرگذاری پیام آن‌ها زیاد شود؟
رمز موفقیت در سخنرانی‌ها، ‌قول لین است. چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم دستور می دهد که: «فقولا له قولا لینا» این نکته نشان‌دهنده اهمیت بیان نرم و لین است. این مطلب در حالی به حضرت موسی و حضرت هارون علیهماالسلام آموخته شده که آنان باید با فرعون زمان خود روبرو شده و با او سخن می‌گفتند. وقتی این بیان امکان تأثیر بر فرعون با آن خشونت و خودکامگی را دارد ، حتما موجب جلب‌توجه مردم و تأثیرگذاری بر آن‌ها خواهد شد.
یکی از نمونه‌های تأثیر بیان خوش در مخاطب را می‌توان در سبک زندگی امام خمینی رحمه‌الله علیه مشاهده کرد. زمانی مرحوم مرضیه دباغ، از زنان فعال انقلابی، تعریف می‌کرد که به در زمان حیات امام به دیدار ایشان رفتم، در حالی که پایم به دلیل شکستگی در گچ بود و به همین دلیل چادر سر نکرده بودم و برای حرکت با عصا، با مانتوی پوشیده‌ای خدمت امام رسیدم. وقتی امام خمینی رحمه‌الله علیه من را در این حالت دیدند، با تعجب فرمودند که « شما چادر ندارید؟ بگویم احمد برای شما چادری بخرد.» من شکستگی پا را دلیل استفاده نکردن از چادر عنوان کردم و توضیح دادم که «در زمان مبارزه هم گاهی چون به کوه می‌رفتم و اسلحه روی دوشم، فشنگ به کمر و قمقه به پهلویم آویزان بود و گاهی هم سه‌پایه تیربار را روی دوشم حمل می‌کردم و از کوه بالا می‌رفتم، اگر چادر هم به سر می‌کردم دیگر خیلی مشکل بود.» باز هم امام با بیان خوشی فرمودند: «چادر برای زن بهتر است.» خانم دباغ توضیح داد که از همان زمان چادر را سر کردم و دیگر چادر را از سرم برنداشتم.
منبری‌ها توجه داشته باشند که وقت مردم را می‌گیرند و مردم برای شنیدن مطالب مهم و اثرگذار پای منبرها جمع می‌شوند، پس سخنران و مداح وظیفه دارد تذکرات مفید و مستندی را با بیان خوش ارائه بدهد و وقت آنها را به بهترین وجه ممکن پر کند تا این حق‌الناس را به خوبی ادا کرده باشد.
 

آرمان هیأت