امام جواد(ع) در خط مقدم امامان جوان شیعه قرار دارد. امامت ایشان مقدمه سازی برای پذیرش امامت حضرت ولی عصر(عج) بود. بنابراین امام باید برای ورود شیعه به این شرایط زمینه‌سازی می‌کردکه تشکیل سازمان وکالت در همین راستا انجام شد.

*امام جوان
امام جواد(ع)، اولین امام از سلسله امامان جوان شیعه است. او در سنین کودکی به امامت رسید. او که به زعم بسیاری از زعمای شیعه مایه خیر و برکت مضاعف برای شیعه بود، پس از شهادت امام رضا(ع) با مسأله شبهات درون گروهی و بیرونی به مناسبت به امامت رسیدن در طفولیت مواجه گردید. حجة الاسلام مصطفی صادقی، ‌ عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این رابطه معتقد است: «امام جواد (ع)، در سن کودکی به امامت رسید به همین دلیل بحرانی در دوران امامت ایشان به وجود آمد که در دوران دیگر امامان معصوم (ع)، وجود نداشت». این استاد دانشگاه می گوید: «سن کم، چیزی بود که از امام جواد (ع) شروع شد، به گونه‌ای که قبل ازامام جواد (ع)، سابقۀ چنین چیزی وجود نداشت. به غیر از امام جواد (ع) که در سن ۷ سالگی به امامت رسیدند، امام هادی (ع) نیز در سن ۹ سالگی به مقام امامت نائل شدند و در واقع این دو امام، ‌ مقدمه را برای امام بعدی ایجاد کردند».
وی می افزاید: «البته نباید این را هم از نظر دور داشت که به وجود آمدن چنین شرایطی، تدبیری بود که خداوند آن را ایجاد کرد که آمادگی شرایط ویژه دوران غیبت در مردم به وجود آید. برخی از محدثان و بزرگان امامیه، ‌ از این زمان به دلیل مشکلاتی که پیش آمد با عنوان دوران حیرت یاد می کنند؛ البته دوران دیگری هم که به عنوان دوران حیرت از آن یاد می‌شود، ‌ دوران امام زمان (عج) است».
دکتر محسن الویری عضو هیأت علمی دانشگاه باقر العلوم نیز در این رابطه می‌گوید: «سن  امامت هم مسأله‌ای اتفاقی نبوده و مجموعه‌ای تدبیر شده است بدین منظور که بتوان بخش دیگری از اندیشه عمیق امامت را برای مردم تبیین کرد. اگر رابطه سن و سال و امامت تبیین و روشن شود، مسأله طولانی شدن عمر امام زمان(عج) نیز تبیین خواهد شد. امام جواد(ع) از زمانی که حرکت خود را آغاز کردند، این نکته را ثابت کردند که رابطه‌ای بین سن و امامت وجود ندارد. امامت را افرادی می‌توانند به اذن و حکم الهی حتی در صغر سن هم عهده دار شوند. چون این پدیده، یک پدیده بشری نبوده و الهی است و در عوالم الهی هم این مسایل، نقشی ندارد». دکتر غلامرضا بهروز لک؛  استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) سن امامت امام جواد را دلیلی بر توانمندی امام در اداره جامعه و دارا بودن علم لدنی می‌داند. او در این رابطه می‌گوید: «سن اندک امامت ابن الرضا(ع)   مقدمه ای برای امامت امام عصر(عج) در پنج سالگی است ضمن آنکه این مسأله از تدبیری الهی حکایت می‌کند تا ائمه بنی‌الرضا(ع) در کودکی مقدمه پذیرش عصر غیبت کبری را برای شیعیان آماده و فراهم سازند».

*الگوی سازمانی شیعه   
امام جواد (ع) در راستای بسط و گسترش تشیع، کارگزاران و وکلایی در مناطق گوناگون و قلمرو بزرگ عباسیان تعیین و یا اعزام نمود. حرکت امام جواد (ع) در چینش نیروهای فکری و سیاسی، خود حرکتی کاملاً محرمانه بوده و حضرت در جوّ حاکم حکومت بنی عباس مواظب بود تا کسی از چینش نیروهای ایشان مطلع نشود. دکتر محسن الویری  با اشاره به شرایط سیاسی و فرهنگی پس از شهادت امام رضا(ع) اظهار می‌کند: «جوادالائمه(ع) در شرایطی امامت خود را آغاز کرد که پشتوانه حکومتی شیعیان از دست رفته بود. در چنین شرایطی، روح حاکم بر فعالیتهای امام(ع) این بود که دستاوردهای عصر امام رضا(ع) را متناسب با این محیط حفظ کند به همین منظور به ساماندهی شیعیان پرداخته و تشکیلاتی بین نمایندگان و طرفداران ایجاد کرد که از آن به سازمان وکالت یاد می‌شود. امام درگام بعدی به تبیین اندیشه امامت پرداخت». وی ادامه می‌دهد: «راه اندازی و تقویت این سازمان مهم را می توان نقطه آغاز شکل گیری سازمان روحانیت دانست».
حجه الاسلام قوامی در این رابطه معتقد است: «امام جواد(ع) یک سری برنامه‌ها برای عموم امت اسلام ویک سری برنامه‌ها هم برای تشکیل جامعه صالح بین گارد ویژه شیعیان برای برنامه‌های دراز مدت ارایه و همینطور با تشکیل سازمان وکالت شیعه را برای عصر غیبت آماده کرد».  وی می‌افزاید: «دور از دسترس بودن امامان معصوم (ع) که در زمان امام جواد(ع) هم تا حدودی وجود داشت، این آمادگی را در مردم ایجاد کرد که با نواب و وکلای امامان (ع) ارتباط برقرار کنند. امام جواد با تکیه بر این شرایط و با کمک نواب و وکلای خود سازمان وکالت شیعیان را طراحی کردند.»

*موجودیت شیعه انکار نخواهد شد
گسترش عقل گرایی در دوره امامت امام جواد(ع) که از ثمرات بازیهای سیاسی مأمون در دوران حکومتش بود، یکی از محورهایی است که می‌توان عملکرد علمی و فرهنگی امام جواد(ع) را در جنب فعالیتهای اصلی و هدایتگرانه‌اش دید. انحراف عقیدتی که از دوره امام رضا(ع) آغاز شده بود در این ایام هنوز خاتمه نیافته بود. این مسأله مهمی است که در سیره علمی و عملی جواد الائمه(ع) باید به دنبال آن بود. به علاوه که شیعه در دوران امام جواد(ع) پس از گذران دوره‌های گوناگون سیاسی و فکری به بلوغی قابل قبول دست یافته بود. دکتر محسن الویری در این رابطه می گوید: «امام(ع) با بدعتها و افکاری که به نام تفکر اهل بیت(ع) مطرح شده بود مبارزه کرد. مقابله امام با غالیان که امام(ع)، آنها را لعنت کرد بخشی از تلاش امام جواد(ع) است». دکتر حسین ایزدی، استاد دانشگاه نیز در این رابطه می‌گوید: «ائمه اطهار(ع)، بخصوص از امام صادق(ع) تا امام حسن عسکری(ع)، به دلیل شرایط خاص و فضایی که داشتند، با فرق و مذاهب مختلفی روبه‌رو شدند. اصل اساسی که مدنظر ‌ایشان قرار می‌گیرد آن است که علاوه بر تقویت زیرساختهای عقیدتی، دینی و فرهنگی، شیعیان را از انحراف‌های موجود حفظ کنند
 وی ادامه می دهد: «امام جواد(ع) با تقویت زیرساختهای علمی شیعه، به بقای تشیع و حفظ پایگاه اجتماعی آن کمک کرد. جامعه آن روز و پس از آن نمی توانست موجودیت شیعه را انکار کند، چون شیعه، مذهبی با پایه های مستحکم علمی است. روشن است که هر جریان سیاسی و مذهبی که از غنای علمی برخوردار باشد، در جریانهای سیاسی- اجتماعی حذف نخواهد شد.
 

آرمان هیأت