محسن فرجی، داستان‌نویس و پژوهشگر: می‏خواهم نوشته‌‏ام را با حرفی بدیهی شروع کنم و برسم به موضوعی که قرار است درباره‏اش سخن گفته شود؛ اینکه داستان کوتاه و رمان، گونه‌‏هایی ادبی هستند که از غرب وارد سرزمین ما و هر سرزمینی شده‌‏اند و حالا شکل و تعریفی تثبیت‎شده یافته‌‏اند، اما این تنها یک سوی ماجراست و در سوی دیگر ماجرا، ما با پدیده‌‏ای به اسم ادبیات مواجه هستیم که اتفاقا عرصه آزادی بی‏‌حد و مرز و تخیل و خلاقیت ناب است و می‏‌تواند اشکال و جلوه‌‏های بسیار متنوع و متعددی به خود بگیرد. اما برای رسیدن به این رهایش و فرا رفتن از تعاریف تثبیت‎شده ادبیات، هر سرزمینی امکاناتی روایی دارد که می‏‌تواند به کارش بیاید. برای ما این امکانات در قالب قصه‏‌های عامیانه، افسانه‏‌ها، مثل‎ها، متل‎ها، لالایی‏‌ها و ... نمود یافته که کمابیش هم مورد استفاده نویسندگان امروز قرار گرفته است. اما یکی از این امکانات- که اتفاقا عرصه‏‌ای فراخ و گنجینه‏‌ای عظیم است- کمتر مورد توجه واقع شده است. از «مقتل»ها  سخن می‏‌گویم که واقعه عاشورا را در قالبی بدیع بیان کرده‌‏اند.
 
اما چرا این اتفاق افتاده و داستان‏‌نویسان ما برای کشف و خلق شیوه‏‌های تازه نوشتن، کمتر به سراغ مقتل رفته‌‏اند تا از نوع روایت‏‌پردازی آن بهره بگیرند؟ به‌نظرم یک دلیل اصلی را باید در شکل و شمایل مقاتل موجود در بازار نشر جستجو کرد. در واقع کتاب‏‌های مقتل مانند جواهری درخشان هستند که در میان کوهی از ترجمه‌‏های  قدیمی و سخت‏‌خوان، چا‎پ‎های ناویراسته با  صفحه‌‏‏آرایی‏‌ها و فونت‏‌های چشم‏‌آزار، طرح جلدهای نازیبا، قطع‏‌های نامناسب و ... مغفول مانده‌‏اند و مدفون شده‌‏اند.  به همین خاطر هم  چندان به چشم نیامده‌‏اند؛ در صورتی‌که ارائه چاپی امروزی و شکیل از این متون، همراه با یک بازخوانی دقیق و جدی که شامل ویرایش حرفه‌‏ای، فصل‌بندی جدید و پاراگراف‎بندی  تازه و اعراب‏‌گذاری باشد، قطعاً می‏‌تواند این جواهر را پیش چشم نویسندگان بگذارد؛ مثل همان کاری که جعفر مدرس صادقی با برخی از متون کهن فارسی انجام داد و با مجاهدتی ستودنی، آنها را برای مخاطب امروز، خواندنی و در دسترس کرد. 
 
اما  در مورد مقاتل فقط یک اتفاق از این جنس افتاده است- امیدوارم بیشتر باشد و من خبر نداشته باشم- آن هم بازخوانی مقتل «نفس المهموم» تالیف شیخ عباس قمی  است. این بازخوانی توسط یاسین حجازی انجام شده و تحت عنوان «کتاب آه» منتشر شده است. اما نکته اینجاست که اگر یاسین حجازی، همتایانی هم داشته باشد که در این عرصه کاری درخور کرده باشند، تعدادشان قطعاً به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‏‌رسد و این عرصه  بکر و گسترده همچنان چشم‌‏انتظار پژوهشگران و ادیبانی است که با شناخت از واقعه عاشورا و ادبیات، به سراغ بازخوانی‏ مقاتل بروند.
 
نباید فراموش کرد که چه جعفر مدرس صادقی و چه یاسین حجازی با عشق و همتی فردی و بدون پشتوانه به سراغ چنین کاری رفته‌‏اند. حال آنکه در اینجا به گمان من، از معدود جاهایی است که کار سفارشی نه تنها مذموم نیست، بلکه پسندیده و روا هم هست. در واقع، این برعهده متولیان فرهنگی است که با حمایت‏‌های خود راه را برای مولفان و ویراستاران و عاشوراپژوهان باز کنند تا آنها بتوانند مقاتل را به شکل و شمایلی تازه برای مخاطبان به‌طور عام و  داستان‏‌نویسان به‌طور خاص، خواندنی و در دسترس کنند. اگر این اتفاق بیفتد- که چندان هم غریب و دشوار نیست- خواهیم دید که چگونه کتاب‏‌های مقتل، علاوه بر بار معنایی زیبا و سترگ‏شان، می‏‌توانند  شیوه‏‌های روایی بدیعی را پیش‌روی قصه‏‌نویسان ما بگذارند و امکانی تازه  و جذاب برای خلق ادبیات باشند.

آرمان هیأت