سومین نشست از سلسله نشست‌های گفت‌وگوی سوگواران روز دوشنبه نهم مهرماه سال 1397 در محل باشگاه اندیشه برگزار شد. در این جلسه که با هدف معرفی جدیدترین اثر محسن حسام مظاهری، پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی دین صورت گرفت، کتاب وی «تراژدی جهان اسلام» معرفی و مورد بحث و بررسی حضار قرار گرفت.

مظاهری در آغاز سخنان خود، ضمن اشاره به تلاش هفت‌ساله در تدوین این کتاب، اثر جدیدش را قطعه‌ای از یک پازل دانست که مطالعات ابتدایی آن از حدود 81 تا 83 با مطالعات اجتماعی تشیع به ویژه مناسک عزاداری تشیع در ایران آغاز گردید و تا پاسخ به پرسش‌های جامعه‌شناختی وی همچنان ادامه خواهد داشت.
مولف کتاب، در ادامه، پرسش مورد بحث خود را طی این سال‌ها، چهار حوزه سیر تغییرات آیینی سوگواری‌ها، سیر روایت‌های مختلف عاشورا، بستر پیداش و تکوین این تغییرات، و منطق تغییرات در حوزه سوگواری‌ها عنوان نمود.
وی خاطر نشان کرد: "مواجهه من با آیین‌های عزاداری از دیدگاه جامعه‌شناسی است و من به امر عزاداری به مثابه یک امر اجتماعی می‌پردازم و نه دین‌داری".
مظاهری افزود:"عزاداری در تعریف من جزء مناسک ثانویه است و تشیع به دلایل مختلف بسیار مستعد شکل‌گیری این دست مناسک است؛ مناسکی که ابداع‌شان توسط دین‌داران صورت می‌گیرد، و به همین خاطر است که شاهد تغییر فرم در آن هستیم". وی تغییر فرم عزاداری در طول تاریخ را متاثر از شرایط سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اقصادی کشور در طول ادوار گوناگون دانست و گفت: "فرض من این است که ما در هر دوره‌ای متاثر از شرایط آن دوره، خوانش خاصی از شرایط دینی و فرم خاص آن داریم". وی تغییرات در فرم‌ها را طبیعی دانست و افزود: "عزاداری از منظر اجتماعی محل بروز و ظهور خلاقیت عامه دین‌داران است و نه نبخگان دینی، و در حقیقت بیشتر به محل التقاط و آمیزش خاستگاه‌های مختلف، ابتکار، نوآوری و ابداع دین‌داران عمده شبیه است".
مولف کتاب در ادامه ضمن تبیین انواع داده‌های مورد نیاز برای انجام پژوهش خود، داده‌های حدیثی و داده‌های نازل به تغییرات فرمی عزاداری‌ها از جمله سفرنامه‌ها و گزارش‌های مستشرقان و ایران‌شناسان را از عمده منابع مورد نیاز برشمرد.
مظاهری گفت: "سفرنامه‌ها از آن جهت مهم‌اند که تنها داده‌های پیوسته تاریخ اجتماعی ما هستند و چون عزاداری‌ها بخش مهم و عمده‌ای از حیات ایرانیان بودند و مردم با آن مانوس شده بودند در سفرنامه‌ها خصوصا سفرنامه‌های خارجی ذکر شده و مورد اشاره قرار گرفته‌اند، لذا بسیار خوب و ارزشمند هستند".
وی در ادامه ضمن تبیین مراحل انجام کار و منابع مورد اشاره افزود که در راستای اجرای پژوهش خود، به کشف گزارش‌ها و سفرنامه‌های بسیار پرداخته که همگی از کهن‌ترین ادوار تا به امروز، مشتمل بر داده‌های تصویری تا توضیحی بوده و از تنوع بسیاری برخوردارند. مظاهری افزود بررسی سفرنامه‌ها و مراجعه به گزارش‌ها و سفرنامه‌های که حتی اشاره گذرایی به عزاداری کرده بود، در بازه زمانی 10 ساله صورت گرفته، که از این میان، 7 سال کار به صورت پیوسته انجام پذیرفته است.
مظاهری گستره تاریخی منابع مورد مراجعه خود را از عصر شاه طهماسب و سفرنامه مایکل ممبره تا آخرین سفرنامه مربوط به گزارش سفر دو خبرنگار  دانست که در سال 88 به ایران آمده بودند و تاکید کرد که در بازه زمانی مورد نظر، سفرنامه‌های متعددی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
مولف کتاب «تراژدی جهان اسلام»، مجموعه داده‌های بررسی‌شده در کتاب را بر اساس 8 نقطه عطف تاریخی که پیشینه عزاداری به خود دیده است دانست که در 8 فصل آورده شده‌اند. وی نقطه عطف‌های تاریخی تاثیرگذار بر سیر عزاداری‌ها را این‌گونه بر شمرد: مقطع صفویه و رسمی‌شدن تشیع در ایران که طی آن، عزاداری‌های شیعی رسمی و آشکار شد، دوم سقوط صفویه که تاثیر منفی بر روند عزاداری‌ها بر جای گذارد، سوم تاسیس حکومت شیعی قاجار، چهارم انقلاب مشروطه، پنجم آغاز مدرنیزاسیون رضا شاهی، ششم عزل رضاشاه، هفتم اوج‌گیری جریان انقلاب اسلامی، و هشتم تاسیس حکومت شیعی جمهوری اسلامی.
گزارش‌های موجود در کتاب که جمعا 182گزارش است بر اساس ترتیب تاریخی آمده و مخاطب متناسب با سیر تاریخی گزارش‌های آورده شده، با مطالب مندرج در کتاب مواجه خواهد شد.
مظاهری افزود که در مجموعه حاضر تلاش کرده در مورد هر کدام از مولفین و سفرنامه‌نویسان توضیحاتی بدهد، چون نمی‌توان این گزارش‌ها را بدون توجه و نگاه به گزارشگر و پدیدآور آن مطالعه و بررسی کرد. اهمیت این موضوع آنجا آشکار می‌شود که در نظر داشته باشیم اعتماد به گزارش سفرنامه‌نویس در درجه اول اهمیت قرار دارد و این عنصر عاملی است که به شدت تحت تاثیر عوامل چندی از جمله عدم آشنایی با زبان فارسی، تاریخ اسلام و نظایر آن قرار دارد.
مولف کتاب در ادامه، نقطه عطف کتاب را تلاش برای پیشنهاد یک دستگاه ارزش‌گذاری دانست تا بر آن اساس، بتوان معیارهایی را جهت سنجش منابع در نظر گرفت، چرا که گزارش سفرنامه‌نویسان و مستشرقان که در جای خود از تنوع فراوانی برخوردارند را می‌بایست با توجه به معیارهایی چندگانه بررسی و از مطالب آنها بهره گرفت.
مظاهری، میزان معلومات تاریخی و مذهبی نویسنده سفرنامه‌ها و مستشرقین، حدود آشنایی مولف با زبان فارسی، میزان اقامت مسافران و سفرنامه‌نویسان در ایران، عامل جنسیت، تحصیلات و شغل مولف، گستره ایران‌گردی مولف، خلقیات و ویژگی‌های شخصی مسافر، و موضع ورود سفرنامه‌نویس را هشت عنصر دستگاه ارزش‌گذاری خود در راستای تالیف ابن کتاب دانست و تاکید کرد کوشیده با در نظر داشتن مجموع این موارد، به برداشت مطالب صحیح از کتب و آثار مستشرقین و سفرنامه‌نویسان بپردازد.
لازم به ذکر است که کتاب «تراژدی جهان اسلام» در  3جلد، با 1750 صفحه به رشته تحریر و چاپ درآمده است. 2 جلد نخست کتاب، مشتمل بر 8 فصل مورد اشاره است که از اولین گزارش که مربوط به دوره شاه تهماسب می‌باشد تا آخرین گزارش که به دوره کنونی، جمهوری اسلامی اختصاص دارد را در بر می‌گیرد. جلد سوم کتاب نیز مشتمل بر مجموعه گزارش‌های دست دوم یا بررسی‌ها و تحلیل‌هایی است که محققان، ایران‌شناسان و شیعه‌پژوهان در خصوص عزاداری‌ها گفته و نوشته‌اند، که این فصل خود تحلیل و بررسی حدود 40 تن از آنان را در بر می‌گیرد.
پس از توضیحات محسن حسام مظاهری، نشست معرفی کتاب «تراژدی جهان اسلام» با پرسش و پاسخ حضار ادامه یافت.

آرمان هیأت