در ادامه مجموعه مباحث معرفی کتاب های عاشورایی، در این بخش به کتاب «مقتل سید الشهدا (ع)» اثر آیت‌الله محمد هادی یوسفی غروی می‌پردازیم.
مشخصات کتاب
مقتل سید الشهدا (ع)
آیت‌الله محمد هادی یوسفی غروی
انتشارات اطلاعات
تهران، چاپ اول، 1395
آیت‌الله محمد هادی یوسفی غروی، در پیش‌گفتار کتاب خود، در ذکر چرایی نگارش این اثر می‌آورد: «می‌دیدم بیشتر نگاشته‌ها درباره تاریخ اسلام و تشیع و شیعه و پیشوایان آنان، دچار این کاستی است که یا تراوش قلم غیر شیعیان است، یا مبتنی است بر منابع غیر شیعی. کاستی دیگر آنکه، نگاشته‌های کهن شیعیان نیز تاریخ خالص نیست و آمیخته است با نقل فضایل و ذکر مناقب و معجزات و دیگر امور غیبی، آن هم بدون تعیین تاریخ دقیق وقوع هر یک. سومین اشکال اینکه گزارش‌های ایشان بر حسب توالی سالیان مرتب نیست و از این رو، بیشتر از قبیل تراجم و شرح حال است تا ذکر تاریخ. ایراد چهارم اینکه نوشته‌های تاریخی متاخر و معاصر، اغلب از قبیل تحلیل تاریخی است و بیشتر مبتنی است بر متون فاقد تحقیق و گزینش مستند و مستدل، و جای یک متن تاریخی آن‌چنانی را گرفته است. حال آنکه تحلیل فرع بر تحقیق، و در واقع تعلیل متن تحقیقی است. نکته پنجم و پایانی آنکه در نوشته‌های متاخرات معاصر برای مراجعه به منابع، به جای عنایت به کهن‌ترین منابع شیعی و ترجیح آن، کوشش شده تا با انباشت و تکثیر کمی منابع هر چه بیشتر، حتی بدون تمییز دقیق میان سابق اصلی و لاحق فرعی و شیعی و جز آن، تایید مطلب کنند. و البته می‌دانیم که آمیخته‌شدن گزارش‌های تاریخی با اخبار و روایات فضایل و مناقب و امور غیبی، بدون التزام به ذکر وقوع هر یک، و سعی در استناد بیشتر به منابع غیر شیعی، ناشی از رویکرد دفاعی عقیدتی شیعه بوده است».
«به هرحال جای یک متن تاریخی شیعی مرتب و فنی و خالص و بدون تحلیل، و با کوشش در یافتن کهن‌ترین منابع شیعی در حد امکان، و بسنده‌کردن به متون کهن‌تر و استوارتر و منابع اصلی، بدون افزودن منابع فرعی بعدی و نیز درآمیختن وقایع تاریخی با مناقب و فضایل، مگر در قالب گزارش‌های دقیق تاریخی، خالی به نظر می‌رسد که به گمان نگارنده، این ویژگی‌ها در کتاب هشت جلدی «موسعه التاریخ الاسلامی» ملاحظه شده است.
نخستین جلد این کتاب به تاریخ جاهلیت پیش از اسلام و ظهور اسلام تا هجرت پیامبر پرداخته و موضوع جلد دوم، دوران پس از هجرت تا پایان سال هشتم است. سومین جلد کتاب تا رحلت حضرت رسول (ص) ادامه یافته است. حوادث پس از رحلت پیامبر تا پایان جنگ جمل در جلد چهارم آمده است. جلد پنجم از مقدمات جنگ صفین شروع نموده تا شهادت امام مجتبی (ع). جلد ششم حوادث عهد امامت امام حسین (ع) تا شهادت آن حضرت و سپس حوادث عهد امامت حضرت سجاد (ع) را در بر گرفته است. حوادث عهد امامت حضرت امام باقر (ع) تا حوادث پایان عصر غیبت صغری. یعنی تا سال 330 هجری نیز در جلد هفتم و هشتم این مجموعه گرد آمده است.
ماجرای زیاد و حجر بن عدی، آغاز خلافت یزید، نامه‌های مردم کوفه، حرکت امام حسین (ع) و موضع ابن عباس و ابن زبیر، چرا امام حسین (ع) به کربلا رفت، حوادث روز عاشورا و شهادت اصحاب، شهادت بنی‌هاشم در روز عاشورا، رخدادهای پس از شهادت امام حسین (ع)، کاروان اسیران در شام، بازگرداندن اهل بیت (ع) به مدینه، زیارت اربعین، واکنش نوه طلحه، یزید پس از شهادت امام حسین (ع)، تبعید و وفات حضرت زینب (س) مجموعه مطالب این کتاب را تشکیل می دهد.
کتاب حاضر به قلم مورخ دانشوری است که سالهای متمادی در تاریخ صدر اسلام و سده‌های دوم و سوم هجری مطالعه کرده، اندیشیده و نوشته است که حاصلش مجموعه‌ای مفصل از عصر نبوی تا آغاز غیبت کبری شده است. مولف در این مجلدات کوشیده تاریخ اسلام را نه بر پایه سلسله خلفا و سلاطین، بلکه بر اساس دوران پر برکت هر یک از معصومان بنویسد و کتاب حاضر که ترجمان بخشی از آن مجموعه است، حوادث مرتبط با قیام کربلا را در بر می‌گیرد.
به احتمال بسیار، خواننده ای که عادت کرده آن ماجرای بی نظیر را در پرتو «حماسه حسینی» بخواند و بشنود، در وهله نخست از آنچه در این کتاب می‌یابد، خشنود و قانع نخواهد شد، چه مولف در این نوشتار از هرگونه تحلیل و تهییج و فضیلت‌نویسی خودداری ورزیده و به ذکر روایتی تاریخی بسنده کرده است. شاید در نظر خواننده، اشکال بزرگ کتاب این باشد که در آغاز، کمتر در فضای جامعه آن روز قرار می‌گیرد و با میزان انحراف حکومت اموی از موازین اسلامی و سقوط اخلاقی جامعه و در نتیجه، ضرورت قیام حسینی آشنا نمی‌شود و در نمی‌یابد که در فاصله زمانی رحلت پیامبر اکرم (ص) تا روی کار آمدن یزید، چگونه جامعه از هر لحاظ در نشیب اخلاقی و اجتماعی قرار گرفته بود که کمابیش به خلافت کسی چون یزید انجامید و جز دو فرد سرشناس (امام حسین (ع) و عبدالله زبیر)، بزرگان دیگری به مخالفت برنخاستند.
اما به تدریح در ضمن بیان حوادث متنوع و مطالب متعدد و از جمله خطبه‌های امام حسین (ع) و نیز در پایان کتاب مستقلا، با ناشایستگی امویان و به ویژه شخص یزید آشنا می‌شود و فاصله طولانی آنها را با قرآن و سنت می‌بیند و حق را به جانب سالار شهیدان می دهد که از ابتدا با شناختی که از او داشت، به مخالفت بر می‌خیزد و به رغم تهدید و وعید معاویه، تن به بیعت ندهد و پس از مرگ او و برکار شدن فرزند شومش نیز، هنگامی که خود و خاندانش را در تنگنای والی گماشته اموی می‌بیند، برای پرهیز از هرگونه اختلاف‌افکنی و خون‌ریزی، به مکه برود و پس از چندی که در می‌یابد ممکن است مامورانی از شام بیایند و با شکستن حرمت کعبه و مسجد الحرام، خون مطهرش را بریزند، از حرم بیرون می‌رود.
کتاب حاضر روایت‌گر صرف این واقعه است، بی‌آنکه به هیچ تحلیل و توجیهی بپردازد. مولف ارجمند بر آن بوده که وقایع‌نگاری را با کار تحلیل‌گران و مصیبت‌خوانان و مداحان و نوحه‌گران درنیامیزد و گزارشی تاریخی از آنچه رخ داده، پیش روی خوانندگان بگزارد.
