تمدن به‌مثابه تراکم تجربه‌های بشری، از تجربه‌های خُرد شکل‌گرفته‌است و تمدنی که از این قاعده برنخیزد، تمدن نیست. اجتماع میلیونی اربعین با نگاه جامعه‌شناسی از آن دسته مناسک دینی است که ویژگی‌ها و اقتضائات خاصی نیز دارد، مناسک دینی اغلب، مجموعه رفتارهای جمعی توأم بااحساس و دارای هدف است که پیوسته برگزار می‌شود.
هویت بخشی، حیات‌بخشی به شیعه است و شیعیان با این رفتارها، نوعی یکسان پنداری و همراهی با سیدالشهدا (ع) دارند و در اینجا بزرگداشت و عزاداری‌ها، ذاتاً موضوعیت دارد.
تربیت اخلاقی با تکیه‌بر اخلاق اجتماعی از کارکردهای دیگر راهپیمایی اربعین است و خیرات و صدقات از مظاهر آن محسوب می‌شود.
کمترین تعریف از اربعین این است که بگویی اینجا همه‌چیز غیرعادی است. همه‌چیز فوق‌العاده است. اینجا همان آدم‌های معمولی فوق‌العادگی پیدا می‌کنند، لطیف می‌شوند، نورانیت پیدا می‌کنند، صفای باطن آدم‌ها رو می‌شود دید، همه به طرز عجیبی اهل محبت می‌شوند. این حرکت موجب تزکیهٔ روح، رقت قلب و تقویت عاطفه است. موجب می‌شود آدم‌ها شجاع شوند.
بی‌گمان فصل بسیار مهمی از این حرکت، موضوع «خدمت به دیگران» است. کاری که این جریان را شگفت‌انگیزتر کرده‌است. یکی از شعارهای معروفی که در این راه زیاد دیده و شنیده می‌شود این عبارت است: «خدمت زوار الحسین، شرف لنا». همهٔ کسانی که از کشورهای مختلف برای پیاده‌روی می‌آیند از نحوه ارائه خدمات و پذیرایی از زائرانی که خود عراقی‌ها به آن‌ها «مشائین» می‌گویند، تعجب می‌کنند.
پیاده روندگان، در مسیر، هرگاه که احساس خستگی یا گرسنگی کنند و نیاز به استراحت داشته باشند امکان ندارد که سرخود را به چپ یا راست برگردانند و امکاناتی برای استراحت یا رفع گرسنگی در اطراف خود نبینند! در تمام‌مسیر تا کربلا هرچند متر به چند متر مواکب خدمت‌رسانی مردمی برپاست و آن‌قدر عرضه خدمات بسیار است که برای ارائه این خدمت رایگان و صمیمانه به زائران التماس می‌کنند. اینجا با منت کشیدن از زوار به آنان خدمت می‌کنند و این اعتقادشان است که باید منت زائر را کشید.
اربعین را باید در خوشحالی عمیق پیرزنی ببینی که تمام هستی‌اش را که چند دانه خرمای آغشته به اَرده است، روی یک سینی گذاشته و خود را با ویلچر به جاده پیاده‌روی اربعین رسانده‌است و با تمام وجود به تو التماس می‌کند که از خرمای او برداری و میل کنی؛ و زمانی که تو دست خود را دراز می‌کنی و دانه‌ای از خرمای نه‌چندان تازه او را برمی‌داری، از عمق وجود خوشحال می‌شود و تو می‌بینی که زیر لب می‌گوید «الحمدلله» و با گوشه چادر عربی‌اش اشکش را پاک می‌کند.
هر ملتی آینده‌اش را مرهون فداکاری‌هایی است که امروز می‌آفرینند و عراقی‌ها آینده خود را در اربعین آباد می‌کنند. جهان امروز تشنه معنویت، حماسه‌های عقلانی و عاطفه‌های انسانی است. زیارت اربعین تمام این نیازهای بشر امروز را برآورده می‌کند، و سرچشمه حقیقت را به اهل عالم نشان می‌دهد.
عراق در اربعین میزبان هوشمندان عالم و آزادیخواهان جهان است؛ این تمرینی است برای حکومت جهانی مستضعفان که ظاهراً مرکزش عراق خواهد بود.
 

آرمان هیأت