دهه اول ماه ربیع الاول در سال های اخیر محمل برخی اختلاف نظرها در مورد عزاداری بوده است. برخی بر عزاداری بر این دهه به بهانه هجوم به خانه وحی و شهادت حضرت محسن داشته اند و برخی نیز اعتبار این مسئله را به لحاظ تاریخ وقوع دقیق نمی دانند. این مسئله وقتی اهمیت بیشتری می یابد که گروه های افراطی شیعه از این دهه به عنوان محملی برای دامن زدن به اختلافات مذهبی استفاده می کنند. حال سوال این است که آیا در سنت شیعی عزاداری چیزی به نام ایام محسنیه وجود داشته است؟ آیا تعیین ایامی برای عزاداری به نام ایام محسنیه بدعت نیست؟ حجت الاسلام سعید صلح میرزایی، استاد حوزه علمیه به این سوالات پاسخ داده است؛

حجت الاسلام صلح میرزایی گفت: علت شهادت حضرت محسن بن علی بر اساس بسیاری منابع معتبر تاریخی و روایی شیعی به خاطر ضرباتی بوده است که بر حضرت زهرا سلام الله علیها به انگیزه بیعت گرفتن برای خلیفه اول بوده است. علاوه بر منابع شیعی، در برخی از منابع اهل تسنن نیز مطالبی شبیه این یافت می‌شود.(رجوع کنید به دانشنامه فاطمی، ج۱، صص۲۶۰-۲۷۳، چاپ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳)
وی ادامه داد: قاضی عبد الجبار اسدآبادی معتزلی (متوفی: ۴۱۵ه.ق) در کتاب تثبیت دلائل النبوة، ج۲، صص ۵۹۴و ۵۹۵ نشر دار المصطفی القاهرة چنین گزارشی را از افرادی مانند شیخ مفید می ­دهد: وفی هذا الزمان منهم مثل ... وأبی عبد الله محمد بن النعمان(شیخ مفید)، فهؤلاء بمصر وبالرملة وبصور، وبعکا وبعسقلان وبدمشق وببغداد وبجبل البسماق. وکل هؤلاء بهذه النواحی یدّعون التشیع ومحبة رسول الله صلّی الله علیه وسلم وأهل بیته، فیبکون علی فاطمة وعلی ابنها المحسن الذی زعموا أن عمر قتله. این عبارت نشان می­ دهد که در مناطق مختلفی از جهان اسلام، برای حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها و محسن بن علی علیهما السلام گریه می­ شده است.

این استاد حوزه افزود: نقل مصیبت اهل بیت علیهم السلام و محزون شدن در غم ایشان عبادت است. امام صادق(ع) می ­فرمایند: نَفَسُ الْمَهْمُومِ لَنَا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ وَ هَمُّهُ لِأَمْرِنَا عِبَادَةٌ. (الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج‏۲ ؛ ص۲۲۶) نفس کشیدن کسی که برای ما اندوهگین است و برای ستمی که بما شده غمگین است، تسبیح می باشد و همت گماشتنش برای امر ما عبادت است‏.
این کارشناس دینی گفت: گریه بر مصیبات وارده بر اهل بیت علیهم السلام مربوط به موسم خاصی نیست و هر زمانی که ذکر مصیبت شود، سزاوار است که انسان اندوهگین شود و بگرید. اگرچه که حضور در جمع های عاشقان و محبین ایشان و تشکیل عزای عمومی در تهییج احساسات بسیار موثر است.
حجت الاسلام سعید صلح میرزایی ادامه داد: بیان معارف اهل بیت علیهم السلام و توسل به این بزرگواران مربوط به فصول و موسم های مناسبتی نیست و از هر زمان می ­توان برای این دو امر استفاده کرد.
وی افزود: به خاطر لحاظ شرایط سیاسی کنونی جهان اسلام بیان وقایع پس از ارتحال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که به شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها و غصب خلافت امیر المؤمنین علیه السلام انجامید مشکل شده است. از سویی بیان این مطالب در رسانه ملی، مجلات و روزنامه های کثیر الانتشار موجب مشکلات می شود و از سویی دیگر انتقال این معارف از طریق کتب درسی نیز میسر نخواهد بود. عدم بیان این مطالب به نسل های آینده، جامعه را با این خطر مواجه می­ کند که آیندگان نسبت به برخی از معارف شیعه دچار جهالت گردند. تنها راهی که باقی مانده است بیان این مطالب در فضاهای غیر رسمی همچون هیئات خصوصی و خانگی و یا فضاهای مجازی خصوصی است.
گریه بر مصیبات وارده بر اهل بیت علیهم السلام مربوط به موسم خاصی نیست و هر زمانی که ذکر مصیبت شود، سزاوار است که انسان اندوهگین شود و بگرید
وی گفت: یکی از اهداف کسانی که اصرار بر تشکیل جلسات محسنیه و فاطمیه دارند همین است که این مطالب تاریخی مورد جهل قرار نگیرد. البته بدیهی است که نیت های خالص در برخی از احیان، مورد سوء استفاده استعمارگران و مزدوران آنها برای ایجاد اختلافات مذهبی قرار می ­گیرد.
وی ادامه داد: با نگاه به سیره اهل بیت علیهم السلام، جز در مورد دهه اول محرم و ده سالی که برای امام باقر(ع) در منا و به وصیت ایشان جلسه ذکر مصیبت تشکیل شد در موارد دیگر این سنت دیده نشده است و روایتی وجود ندارد که بیان کند که اهل بیت علیهم السلام در سالگرد ارتحال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یا سالگشت شهادت امیر المومنین علیه السلام یا حضرت زهرا سلام الله علیها و دیگر معصومین علیهم السلام جلسه عزاداری تشکلیل داده باشند. همچنین در بین اصحاب آنان نیز چنین سیره ­ای مشاهده نمی شود.
این کارشناس دینی گفت: البته این نکته نیز نباید مغفول بماند که برپایی جلسه عزاداری برای امام علی و حضرت زهرا و امام حسن و امام سجاد علیهم السلام در زمان بنی امیه و از امام  باقر علیه السلام تا امام عسکری علیه السلام در زمان بنی عباس امر بسیار مشکلی بوده است و شرایط سیاسی اجازه چنین جلساتی را نمی ­داده است. کما اینکه در برخی از زمان ها زیارت امام حسین علیه السلام هم با مشکلاتی مواجه بوده است.

وی ادامه داد: با نگاه به تاریخ شیعه نیز می­ بینیم که جز در دهه اول محرم، در هیچ موسم دیگر، شور عزا در سراسر شهرهای شیعی شکل نمی­ گرفته است. اگرچه این نکته نیز نباید مغفول بماند که تا قبل از صفویه حیات اجتماعی شیعیان در بسیاری از مناطق ایران با مشکل مواجه بوده است. در عزای امام حسین علیه السلام نیز بسیاری از اهل تسنن ایران در کنار شیعیان به عزاداری می ­پرداخته ­اند.
وی افزود: بدعت عبارت است از نوآوری عقیده یا عملی در حوزۀ دین بدون استناد به منابع پذیرفته شده در استنباط احکام، همچون قرآن و سنّت معصومان علیهم السّلام که از آن به تشریع در دین نیز تعبیر می‌شود. مقابل بدعت، «سنّت» قرار دارد که عبارت است از مجموعۀ عقاید، اخلاقیات و احکام عملی که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و امامان علیهم السّلام، پایه‌گذاری کرده‌اند.(جمعی از پژوهشگران زیر نظر آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۲، ص: ۷۵، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، ۱۴۲۶ ه‍ ق)
وی اظهار داشت: صرف نوظهور بودن یک پدیده باعث نمی­ شود آن را بدعت بدانیم. پس اگر یک دهه به نام محسنیه نامگذاری شود با این عنوان که یک امری است که مستقلا جزئی از دین است این امر بدعت و حرام خواهد بود، اما در صورتی که این اقدام با عناوینی چون تعظیم شارع یا احیای امر اهل بیت علیهم السلام انجام گیرد و هدف اصلی آن ایجاد مجال برای بیان مظالمی که بر خاندان نبوت علیهم السلام رفته است باشد یا آنکه بخواهند مجال بیشتری برای عرض توسل به ایشان و بیان معارف دینی ایجاد شود، این عمل بدعت و تشریع حرام نبوده بلکه به عنوان ثانوی مستحب نیز خواهد بود.

حجت الاسلام سعید صلح میرزایی گفت: ممکن است یک آیین و عمل در ابتدای ظهور خود جزء دین و سنن دینی محسوب نگردد اما بعد از گذشت دو سه نسل تبدیل به یک رسم و عادت اجتماعی دینی می­ گردد. کما اینکه درباره سالگرد شهادت گرفتن برای همه ائمه علیهم السلام این مساله را می­ بینیم. همچنین در مورد فاطمیه می­ بینیم که تا قبل از برگزاری آیین عزاداری و سوگواری در بیت رهبر معظم انقلاب، این شور عظیم دیده نمی­ شد و جز هیئات خاصی در تهران و برخی از شهرهای مذهبی جلسات چندانی برای این امر برپا نمی­ شد ولی از سال ۱۳۷۱ کم کم رسم شده که سه دهه به این مناسبت اختصاص یابد.
وی ادامه داد: فقهای عظام که مرزداران دین هستند، همیشه مواظبت دارند که آیین ها به عنوان سنت تلقی نگردند، مثلاً برخی از ایشان برای اینکه دست دادن بعد از نماز جماعت به عنوان یک امر مستحب شرعی تلقی نگردد اینگونه فتوا داده اند: اگر چه روایتی در این باره نداریم، ولی به قصد ثواب اشکالی ندارد و بدعت نیست.  (آیت الله خامنه‌ای، أجوبة الاستفتاءات‌، ص ۱۵۱، س ۷۳۰؛آیت الله خویی، صراط النجاة(المحشّی)، ج ۳، ص ۷۲، س ۲۰۵ ؛ ‌ آیت الله فاضل لنکرانی، جامع المسائل،‌ ص ۹۷، س ۳۹۸؛ آیت الله مکارم شیرازی، الفتاوی الجدیدة، ج ۱، ص ۷۸، س ۲۸۱)
اگر یک دهه به نام محسنیه نامگذاری شود با این عنوان که یک امری است که مستقلا جزئی از دین است این امر بدعت و حرام خواهد بود
این استاد حوزه افزود: و برخی دیگر فرموده اند: اگر به قصد ورود نباشد اشکال ندارد.(جامع الاحکام، آیت الله صافی، لطف الله، ج۱، ص ۹۹) و برخی تاکید کرده اند: اگر مصافحه را به نیّت مطلوبیّت مطلقی که دارد انجام دهند و گاهی نیز آن را ترک کنند اشکالی حاصل نمی‌شود. (استفتاءات جدید (آیت الله مکارم)، ج‌۱، ص: ۹۲‌)
حجت الاسلام سعید صلح میرزایی گفت: پس باید دقت نمود جز در مناسبت هایی که دلیل خاص بر اقامه عزا برای آنها وجود دارد، بقیه مناسبت ها در اذهان، رنگ و بوی دینی نگیرد و به این صورت تلقی نشود که برای این مناسبت هم دلیل خاص وجود دارد. تلقی مدلّل بودن و سنّت بودن اینگونه مناسبت ها وقتی که به مرتبه عوامّ می ­رسد نتایج غیر قابل پرهیز به خود می­ گیرد. به یاد دارم که شخصی در شب شهادت یکی از ائمه علیهم السلام می­ گفت: «اگر امشب حالت حزن در خود نداری، ممکن است طیب ولادت نداشته باشی!»
وی ادامه داد: همه متدینین بر خود لازم می ­دانند که از برگزاری مراسم جشن در ایام عزاداری حتی مناسبت هایی که به عنوان یک آیین توسط متشرعان ایجاد شده است، خودداری کنند. بنا بر این اساس بود که بعد از اینکه رسم شد که ایام میان شهادت اول و دوم حضرت زهرا سلام الله علیها عزاداری شود، مراسمات عروسی و جشن رو به کاهش گذاشت و تقریبا متدینی پیدا نمیشود که در این ایام محفل جشنی برپا نماید.
وی افزود: هم اکنون دو ماه محرم و صفر و یک ماه فاطمیه به عنوان ایام عزا در جامعه پذیرفته شده است، اگرچه تنها درباره دهه اول محرم روایت وجود دارد. در این سه ماه برای پیامبر اکرم، حضرت زهرا، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام رضا علیهم السلام اقامه عزا می­ شود. بنابراین با ایجاد دهه عزا برای بقیه امامان معصوم علیهم السلام یعنی امیر المومنین، امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام جواد، امام هادی و امام عسکری علیهم السلام، کمتر از هفتاد روز دیگر به این ایام اضافه می­ شود و با برگزاری دهه محسنیه، این عدد به هشتاد روز می رسد. با این حساب، حدود نیمی از سال به عنوان ایام عزا معرفی  خواهد شد.
این کارشناس دینی ادامه داد: نامگذاری ایام سال و دهه گرفتن برای اهل بیت علیهم السلام گاهی از اوقات در جمع محدودی انجام می­ شود که آثار منفی چندانی ندارد، اما اگر بنا باشد که این مسأله در قالب جمعی و ساحت اجتماعی برپا شود، علاوه بر منفعت هایی که در مواردی پیدا خواهد کرد، ممکن است آثار منفی­ ای نیز داشته باشد. از آن جمله این امر برای بسیاری از افراد جامعه که در سطح ایمانی پایین یا متوسط هستند ممکن است ایجاد دافعه نماید. کما اینکه آیت الله شبیری زنجانی نیز چندی قبل به این مطلب اشاره فرمودند.
حجت الاسلام صلح میرزایی در پایان اظهار داشت: این گونه بحث ها در زمینه­ نحوه عزاداری یا مقدار آن، تا زمانی که در عرصه نقد و بررسی و در محیط بحثی آرام ادامه می­ یابد نیکوست اما از آن زمان که رنگ و بوی جدل و توهین به خود بگیرد باز در راستای اهداف دشمنان شیعه و اسلام خواهد بود.
 

آرمان هیأت