آرمان هیأت - قدیمی‌ترین تا جدیدترین نسب‌ها در کتاب دیده شده است

در نشست بررسی مجموعه كتاب‌های «هزار مزار ایران» مطرح شد؛

قدیمی‌ترین تا جدیدترین نسب‌ها در کتاب دیده شده است

ر این كتاب به لحاظ تنوع آثار نسب‌نگاری، قدیمی‌ترین تا جدیدترین نسب‌ها دیده شده است. آثار تاریخی، كتب رجال، مزارات، آثار و تحقیقات جدید در حوزه معماری و تاریخی در این كتاب دیده شده است.

نشست بررسی مجموعه كتاب‌های «هزار مزار ایران» چهارشنبه ۱۰ بهمن‌ماه با حضور محمدمهدی فقیه بحرالعلوم؛ مؤلف كتاب، سعید طاوسی مسرور و بشیر سلیمی، پژوهشگران تاریخ اسلام در سرای اهل قلم برگزار شد.

محمدمهدی فقیه بحرالعلوم در ابتدای این نشست بیان کرد: ما با هزینه شخصی خودمان به دنبال تالیف كتاب معارف بقاع متبركه بودیم و در این راه بیش از ۱۰۰ میلیون هزینه كردیم. ۶۰ درصد این كار انجام شده بود كه رئیس سازمان اوقاف ما را دعوت كردند و قراردادی بستیم. این مجموعه در حال اتمام بود كه میراث فرهنگی ما را دعوت كردند تا مزارات ثبت شده را از این مجموعه جدا كنیم و روش جدیدی برای تالیف این كتاب در پیش بگیریم.

وی ادامه داد: برای اولین‌بار یک محقق در كل كشور رفته و ۱۰ هزار زیارتگاه را دیده و به دنبال آن ۱۰هزار موقعیت جغرافیایی، روستا، كاروان‌سرا و خانه‌های تاریخی را دیده است. در ابتدا این زیارتگاه‌ها را دسته‌بندی و بخش‌های شیعیان، خوارج، مسلمانان و زیدیان را مشخص كردیم، اما برای خوانندگان كتاب به مذاهب اشاره‌ای نكردیم. با همكاری اوقاف و میزبانی میراث فرهنگی و گردشگری تصاویر فاخری تدوین و متن آن‌ها را آماده كردیم و برای هر استان به میزان بقای متبركه ثبت شده اثر تالیف كردیم. عكس‌های بعضی از این بقای متبركه قبل و بعد از تخریب نیز در این كتاب آمده است.

این نویسنده با بیان اینكه هدف ما از این كتاب معرفی بقاع متبركه بود، گفت: محقق همه بقاع را از نزدیک می‌بیند. در تدوین این كتاب تلاش بر صداقت و دقت در موقعیت جغرافیای بنای متبركه بود. بنابراین این بنا در چند خط تعریف شده است و موقعیت جغرافیای آن شرح داده شده است. مثلا استان البرز قبلا جزو استان تهران بود اما بعد به عنوان یک استان مستقل شناخته شد. همچنین، آخرین توصیفاتی كه در مورد بقعه وجود داشته در كتاب آوردیم.

بحرالعلوم افزود: در تالیف این اثر صداقت در رد یا اثبات نیز برای ما مهم بود. در این راه شهرت محلی را بنا قرار دادیم و گاهی این شهرت را رد و به صراحت گفتیم كه این موضوع ادعایی بیش نیست. برای مكان‌هایی كه نتوانستیم نسبی پیدا كنیم به آن اشاره ای نكردیم تا زمانی كه برای آن سند پیدا كنیم و در چاپ‌های بعد به آن اشاره خواهیم كرد.

وی با اشاره به اینكه این كتاب ممكن است به دست مخاطبان و علاقمندان نرسیده باشد اما كاركرد این كتاب زیاد است، اظهار کرد: باید تبلیغات زیادی در مورد آن انجام شود. هرج و مرجی كه در نام‌گذاری این بقاع متبركه وجود دارد باعث سردگمی مردم و مخاطبان عام و خاص شده كه اگر برای آن فكری نشود، خسارات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. تعدادی از این نامگذاری‌ها عوام‌فریب است. در صورتی‌که این نامگذاری‌ها برای بقاع متبركه یک انگیزه پشت خود دارند. بعضی از این نام‌ها اشاره به محل سكونت، موقعیت جغرافیایی، شهرت، تاریخ تعمیر و ساخت، شهرت با نام خادم، نامگذاری برای رسیدن سریع به بقعه، اشاره به لقب امام زاده، اشاره به كرامات و اشاره به اشخاص محلی دارند.

این نویسنده و پژوهشگر گفت: برای امامزادگان زن ۸۶۵ بقعه ثبت كرده‌ایم كه یک هزار و 150 شخصیت در آن مدفون هستند. شخصیت‌هایی كه بقعه مستقل دارند و شخصیت‌هایی كه بقعه تركیبی دارند. علمای انساب پنج روش در تعیین آرامگاه‌ها دارند. صحت نام نسب، تصریح مورخین و علمای انساب به تاریخ وفات و هجرت، جغرافیای هجرت، سفرنامه‌ها و كتیبه‌های تاریخی از جمله این پنج روش هستند.

كتاب در نسب شخص مدفون و تعیین هویت آن مرجعیت دارد

در ادامه این نشست، سعید طاوسی این كتاب را خدمتی در عرصه پاسخ به شبهات دانست و به محسان كتاب اشاره كرد و افزود: اگر شخص مدفون در بقعه شهرت غلط داشته در این كتاب سعی شده شخصیت اصلی پیدا شود. این مسیر بسیار طاقت‌فرسا و طبعات زیادی دارد. این كتاب در نسب شخص مدفون و تعیین هویت آن مرجعیت دارد و برای مخاطبان عام و خاص قابل استفاده است.

وی با اشاره به دیگر محاسن كتاب، بیان کرد: مولف به‌طور متوسط در هر جلد به بیش از ۱۲۴ منبع مراجعه كرده است؛ در مازندران بیشترین و در سیستان و بلوچستان كمترین منبع مورد استفاده قرار گرفته است. این اتفاق نشان می‌دهد برای تالیف این كتاب از نظر پژوهشی تلاش زیادی صورت گرفته است و از نظر منابع كتابخانه‌ای كار غنی به‌حساب می‌آید.

این پژوهشگر ادامه داد: در این كتاب به لحاظ تنوع آثار نسب‌نگاری، قدیمی‌ترین تا جدیدترین نسب‌ها دیده شده است. آثار تاریخی، كتب رجال، مزارات، آثار و تحقیقات جدید در حوزه معماری و تاریخی در این كتاب دیده شده است. از دیگر محاسن كتاب، مصور و رنگی بودن آن است. همچنین عكس های كتاب از زوایای مختلف گرفته شده كه ارزش سندی دارد.

طاوسی گفت: در این كتاب معماری هر اثر ثبت شده كه بسیار با ارزش است، چراكه هر تغییری در این بناها قابل پیگیری خواهد بود. شیوه ارائه كتاب به تفكیک هر استان آمده كه شیوه خوبی است، اما كاش صحافی بهتری برای كتاب انجام می‌شد. پاورقی و منبع هر مطلب مشخص نیست، هرچند جای این موارد در این كتاب نیست، چراكه این كتاب حالت راهنمای گردشگری دارد. برخی از مقبره‌ها در كتاب تصویر ندارند بهتر است تصاویر آن‌ها آورده شود. برای كارهایی بعدی پیشنهاد می‌كنم شخصیت مدفون در مزار در اولویت اول و معماری و هویت بنا در اولویت دوم قرار بگیرد. همچنین فرهنگ عامه حول آن مزار هم مورد توجه قرار بگیرد. بعضی بناها در كتاب آمده كه خارج از موضوع است. مثلا برج‌هایی در مازندران آمده كه وجه مقبره بودن ندارند.

فضاهای فرهنگی زیارتی نیاز به بازنگری جدی دارد

سلیمی دیگر سخنران این نشست اظهار کرد: فضاهای فرهنگی زیارتی نیاز به بازنگری جدی دارد و منحصر در امامزادگان ایران نیست. امامزادگان در این كتاب به‌عنوان پازلی از یک پازل كلی است. این كتاب مشخص است ۲۱جلد آن تاكنون چاپ شده و ۱۰ جلد آن هم نوشته شده، اما هنوز چاپ نشده و مهمترین آن برای استان تهران است. امیدوارم میراث فرهنگی و گردشگری همت كند و بقیه كارها را به اتمام برساند.

وی افزود: برای این كتاب‌ها باید كار نرم‌افزاری انجام شود تا در اختیار علاقه‌مندان و در سبد علمی محققان قرار بگیرد. نگارش این كتاب شجاعت می‌خواهد و مولف به‌طور حتم مصائبی را هم تحمل كرده، چراكه باورهایی كه در ذهن مردم بود را از نظر علمی زیر سوال برد. با درنظر گرفتن فضای علمی این اثر و آثار دیگری كه از مولف چاپ شده، می‌توان فهمید كه سیاست رد آثار و شخصیت‌های مدفون در بقعه هدف نیست، بلكه سیاست دیگری همچون معرفی جایگزینی برای آن‌ها انجام شده است. این امر از نقاط قوت كتاب است. وقتی ۲۱ جلد كتاب را باز می‌كنیم با توضیحات مفصل معماری بنا روبه‌رو می‌شویم كه حتما مهم بوده و باید منتشر می‌شدند.