روند برگزاری مجالس ترحیم در گذشته همواره با حضور قاری، مداح و سخنران پیش می‌رفت اما این روزها در بعضی مجالس ختم، نه از قرائت قرآن و نه از منبری خبری نیست. اگر مداح دعوت کنند از او می‌خواهند که روضه و پند نخواند و فقط از فراق میت بگوید.
این روزها بعد از انتشار گزارش خبرگزاری فارس با عنوان «
ختم‌های لاکچری با دف و گیتارنوازی، چند؟/ من «مافیای بهشت زهرا» هستم» که به موضوع ساز زدن در مجالس ختم و دور شدن برخی به بهانه لاکچری بودن از روایات و سفارش‌های بزرگان برای توجه به خدا و مصائب اهل بیت(ع) در این مراسم‌ها، بسیاری این نقد را مطرح کردند که حتی برخی از افراد هم که نام مداح به آنان اطلاق می‌شود به این انحراف دچار شده‌اند!
به مداح و منبری می‌گویند چیزی بگو یا بخوان که مستمع خوشش بیاید
رسم همیشگی این بوده که در مراسم تشییع و تدفین اموات، مداحان و روضه‌خوانان حضور پیدا می‌کردند و به ذکر مصیبت اهل بیت (ع) می‌پرداختند تا براساس روایات معصومین، اگر بناست گریه‌ای هم صورت گیرد، اشک بر اهل بیت باشد. حمید منتظر مداح اهل بیت(ع) و رئیس کانون مداحان استان تهران در این خصوص می‌گوید: «در گذشته رسم بر این بود که در مجالس ختم ابتدا یک قاری، قرآن می‌خواند. زمان مجلس ختم در مساجد حدود ۲ ساعت بود که قاری نیم ساعت قرائت قرآن داشت و سپس یک مداح هم نیم ساعت مرثیه‌خوانی می‌کرد. در نهایت هم واعظ و سخنران، یک ساعت منبر می‌رفت و از رسم بی‌وفایی دنیا در قالب پندیات برای حاضران سخن می‌گفت. سخن درباره آخرت، گناهان و رخت بستن از دنیا پای ثابت موضوعات سخنرانی منبری‌ها بود. متاسفانه این روزها واعظ را از مجالس ختم حذف کرده‌اند و اگر هم دعوت کنند از او یا مداح می‌خواهند تا به جای مسائل مرتبط به آخرت، حرف‌های دیگری بزند تا مستمع خوشش بیاید. برخی از واعظان را هم شاهدیم که به جای سخنرانی زیر آواز می‌زنند. مداحان هم که در گذشته از لحاظ ظاهری دارای شاکله‌ای مانند کت بلند، عرقچین بر سر و ... بودند، در مجالس ختم پندیات می‌خواندند و از مناقب امیرالمومنین می‌گفتند و درباره جایگاه متوفی مانند پدر بودن یا مادر بودن هم اشعاری می‌خواندند و سراغ عزای سیدالشهدا براساس سفارش امام رضا(ع) می‌رفتند.»
آهنگ‌های زمان شاه جای مدح اهل بیت را در ختم‌ها گرفته است
این همه ماجرا نیست و برخی از افراد به اصطلاح مداح برای آن که از قافله ساز و آواز عقب نیفتند به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند که آنها هم با دف و نی بخوانند. منتظر می‌گوید: «متاسفانه مداحان جدید در مجالس ختم، آهنگ‌های قبل از انقلابی می‌خوانند یا از ادوات موسیقی استفاده می‌کنند که جایگاهی ندارد. البته برخی از علما نی را به واسطه اینکه نوای حزن‌آلود دارد، قبول کرده‌اند، اما آن هم در مساجد ممنوع است. شاهدیم که برخی سر مزار میت، ارگ می‌آورند. این قبیل افراد، مداح نیستند، این‌ها خواننده‌اند. تصنیف‌های سالار عقیلی، همایون شجریان، احسان خواجه‌امیری و علیرضا افتخاری برای سالن کنسرت است و جایی در مجالس ختم ندارد.»
صاحب عزا گفت: روضه نخوان!
این تغییر رویه‌ها ناشی از تغییر ذائقه مردم و چشم و هم‌چشمی‌هایی است که این روزها به بهانه لاکچری شدن وارد رسوم ما شده است. منتظر می‌گوید: «برای یک مجلس ختم من را دعوت کرده بودند که صاحب‌عزا به من گفت روضه نخوان. من عذرخواهی کردم و از مجلس رفتم. من مداح هستم و کارم، مدح اهل بیت(ع) است. من باید در مجلس ختم پندیات برای دنیا و آخرت بخوانم. اگر این را از من نمی‌خواهند باید خواننده دعوت کنند، نه مداح. باید این مجالس قانونمند شود و مسئولان اتحادیه تالارها و امور مساجد و بهشت زهرا دستور دهند و پیگیری کنند تا سر مزار و مسجد و تالار، کسی ساز نزند.»
مداحان جوان همرنگ جماعت نشوند!
رئیس کانون مداحان استان تهران در توصیه به مداحان جوان می‌گوید: «جوانان مداح، اولاً روزی را از خدا و سیدالشهدا بخواهند و این را به افرادی می‌گویم که چه با ساز می‌خوانند و چه نمی‌خوانند. چه در مجلس ختم می‌خوانند چه در هیأت می‌خوانند که بدانند روزی‌شان از سوی خدا می‌رسد؛ پس رقم معلوم نکنند. البته برای مجلس ختم طی کردن پاکت مشکلی ندارد. از سوی دیگر مداحان بدانند اگر روند مجالس ختم به سمت ساز زدن رفته است، آنها نباید همرنگ جماعت شوند. آنها هرچه دارند از امام حسین(ع) است و به نام مداح شناخته می‌شوند؛ پس نباید خود را آلوده به ساز کنند.»
اگر کاری مخالف رضای خدا انجام دهیم، گناهی به پرونده اعمال میت اضافه کرده‌ایم
دین اسلام با قرآن، روایات و سیره اهل بیت(ع) در تمام امور و شئون زندگی برای ما دستورالعمل‌هایی دارد تا دچار و مبتلا به سلیقه‌ها نشویم. محسن طاهری، مدیرعامل خانه مداحان اهل بیت (ع) در این خصوص می‌گوید: «در شارع مقدس برای هر امر زندگی ما چه در دوران حیات و چه بعد از مرگ، دستوراتی وجود دارد که اگر آنها رعایت شود، زندگی سعادتمندی خواهیم داشت. بعد از ارتحال، روح از دنیای فانی به دنیای ابدی خود منتقل و وارد برزخ می‌شود. این فرد در مواجهه با اعمال و رفتار خود در دنیا قرار می‌گیرد. بنابراین برای شادی روح او باید کاری انجام دهیم که مورد رضایت اهل بیت(ع) و خداوند باشد. در غیر این صورت ما گناه و خطایی به پرونده اعمال او هم اضافه کرده‌ایم.»
نی و دف ثمره‌ای برای مُرده ندارد
کشور ما به دلیل شرایط کرونایی، اوضاع خاصی را تجربه می‌کند که این قضیه بر تمام شئون زندگی ما اثر گذاشته و شاید مانند قبل، از مراسم تشییع و تدفین اموات خبری نباشد، اما با این وجود، برخی شرایط را مساعد دیدند تا مسیر این عمل را منحرف کنند. طاهری می‌گوید: «نی زدن و دف نواختن مورد رضایت و باب میل مسلمانان نیت سو حتی می‌توان گفت غیرمسلمانان هم این شیوه را نمی‌پسندند. زمانی که فردی از دنیا می‌رود، برای او سوگواری می‌کنند و حتی در روایت داریم که نباید جلوی بازماندگان کاری انجام داد که حالت عزای آنها را به هم بزند. برای همین، وقتی افراد در مراسم تشییع و تدفین و یا حتی ترحیم افراد حضور پیدا می‌کنند، لباس مناسب عزا بر تن می‌کنند.»
به گفته مدیرعامل خانه مداحان، نواختن و نی زدن ثمره و ثوابی برای متوفی ندارد. در گذشته این کار در تالارها و بهشت‌زهرا صورت می‌گرفت که اخیراً با اقدام عملی بهشت‌زهرا شاهد مقابله جدی‌تری با این انحراف هستیم.»
مداحان خود را به این آفات، آلوده نکنند
متاسفانه برخی از خوانندگان در فضای مجازی تبلیغ می‌کنند که حاضر به اجرای برنامه در مراسم تشییع اموات با نی و دف هستند که این امر را این روزها برای به‌روز شدن و یا اقبال بیشتر از سوی مردم انجام می‌دهند و نوحه‌خوانی خود را همراه با این آلات موسیقی برگزار می‌کنند. نکته جالب اینکه آنها بابت حضور یک خواننده و دف‌نواز تا مبلغ ۵ میلیون تومان از صاحبان عزا پول طلب می‌کنند. طاهری در این خصوص می‌گوید: «این کار بسیار غلط است. این افراد را نمی‌توان مداح نامید، بلکه آنها خواننده هستند. مداح دارای شأن و منزلتی است که توصیه می‌کنم خود را به این آفات آلوده نکنند.»
بیشتر از فراق میت بخوانید تا پندیات و روضه اهل بیت(ع)
برخی معتقدند جوانان در قامت صاحب عزا، فضای مجالس ختم و ترحیم را به سمت ساز و آواز برده‌اند و محمد علی بهتویی مداح اهل بیت(ع) که به عنوان ختم‌خوان هم در مجال ترحیم حضور پیدا می‌کند، می‌گوید: «مداحان در گذشته در مجالس ختم عزا، مذمت دنیا، پندیات، اشعار پیرامون مرگ و قیامت، اشعار درباره مقام پدر و مادر، احادیث اهل بیت(ع) و در نهایت روضه می‌خواندند، اما این روزها جوانان صاحب‌عزا به این سمت رفته‌اند که نصحیت و پند در این مجالس جایی ندارد و باید اشعاری به صورت ملودیک خوانده شود و بیشتر از فراق میت گفته شود. این افراد، روحانی را کامل از مجلس ختم حذف کرده‌اند.»
بیرون رفتن ختم از مساجد، موجب شروع ساز زدن شد
در ۲ ساله دوران شیوع ویروس کرونا، برگزاری مجالس ختم در گورستان‌ها و مساجد لغو شد و عده‌ای که همیشه به دنبال دور زدن قوانین هستند، مجالس ختم را به باغات بردند. در این فضا هم اختلاط زن و مرد و کنسرت شدن مجالس ختم اتفاق افتاد و تاکنون هم ادامه پیدا کرده است. بهتویی می‌گوید: «در دوران کرونا که ختم از مساجد به باغات رفت، ساز زدن هم شروع شد. ساز زدن با نی آغاز شد، اما درحال حاضر به دف، ویلون، سنتور و ... کشیده است تا حدی که گاهی یک خواننده مجلس ختم، تیم نوازنده‌اش از یک گروه کنسرت بیشتر است.»
مساجدی که سالن ختم دارند، نی و دف هم دارند
او می‌گوید: «من سالیان سال است که در مجالس ختم مسجد کاج در سعادت‌آباد می‌خوانم. در این مجلس ساز نداریم اما در گذشته پندیات و روضه می‌خواندیم، ولی هرکجا حس کنیم حق روضه خوب ادا نمی‌شود، آن را کم می‌کنیم. برخی از مستمع‌ها در زمان شنیدن روضه اصلاً واکنشی ندارند. بنابراین هر جا که شأن روضه حفظ نشود، آن را کمتر می‌خوانم و به جایش غزل حافظ می‌خوانم، اما سلام به چهارده معصوم(ع) در هر شرایطی پای ثابت مجلس ماست. متاسفانه در بسیاری از مساجد که سالن ختم راه‌اندازی کردند، شاهد نواختن نی و دف هستیم! مساجدی که میز و صندلی برای ختم‌ها راه انداختند و رویکرد تجاری گرفتند، برای حفظ مشتری خود به این مسائل هم تن دادند.»
روند مجالس ختم به سمتی در حرکت است که ذائقه مردم درحال تغییر است و اگر فکر و نظارتی برای آن نشود، این بدعت‌ها و انحرافات، عمومی می‌شود. انحرافات و بدعت‌هایی که برای میت ثواب و اجری ندارد و حتی نقطه سیاهی هم به پرونده او اضافه خواهد کرد.
