دهه اول محرم در سراسر کشور زمان برپایی مجالس عزاداری برای سرور و سالار شهیدان و شهدای دشت کربلاست. در بسیاری از شهرهای کشور سنت‌های عزاداری وجود دارد که شکل و شمایل مجالس را متمایز با سایر شهرهای کشور می‌کنند. یکی از این شهرها مراغه در استان آذربایجان شرقی است. دومین شهر بزرگ استان آذربایجان شرقی که در کنار رودخانه صوفی‌چای در دامنه جنوبی کوه سهند و در ۱۳۵ کیلومتری جنوب مرکز استان قرار دارد. مراغه به باغ‌شهر ایران و پایتخت نجوم ایران شهرت دارد.
مجالس عزاداری محرم به بعد از عید غدیر رفت
در دهه اول محرم به عنوان سرآغاز آیین‌های سوگواری حسینی در مراغه، خیل عاشقان امام حسین(ع) در این شهر تاریخی با شور و شوقی وصف‌ناپذیر در رثای امام و سرور شهیدان به حرکت در می‌آ‌یند. حرکت موکب‌ها و هیأت‌های عزاداری حسینی در گوشه و کنار و محله‌های این شهر همراه با نوای حزن‌انگیز سوگواری‌ها، تعزیه‌خوانی‌ها و صدای طبل‌ها و سنج‌ها، فضای پرشور و مذهبی را در این خطه به نمایش می‌گذارد. حجت‌الاسلام حامد سمیع از اهالی این شهرستان می‌گوید: «حدود ۳۰ ـ ۴۰ سال قبل مجالس عزاداری ماه محرم در مراغه با هفته‌خوانی‌ها از حدود عید قربان آغاز می‌‌شد، اما بعد از آن که آگاهی دینی مردم افزایش پیدا کرد و از اهمیت عید غدیر باخبر شدند، مراسم‌ها را به بعد از این عید بزرگ موکول کردند.»
 
رژه شاه حسین گویان در حسینیه حاجی غفار مراغه
رژه شاه حسین گویان در مراغه به تاسی از حبیب بن مظاهر
وجود ده‌ها آیین مذهبی و سوگواری، شهر مراغه را به قطب برگزاری آیین‌های عزاداری سنتی حسینی در کشور تبدیل کرده و این شهر، هر سال پذیرای هزاران گردشگر و میهمان از سراسر کشور برای حضور در این آیین‌هاست. آیین‌های سنتی شاه‌حسین گویان، علم‌بندان، وای عباس، حجله‌گردانی حضرت قاسم بن‌الحسن (ع)، شمع‌گردانی و «الله الله حسین وینا»، مهم‌ترین آیین‌های سنتی است که در دهه اول محرم در این شهر برگزار می‌شود. سمیع می‌گوید: «مراسم عزاداری شاه حسین گویان از مجالس عزاداری است که در استان‌ها و شهرهای آذری زبان رواج دارد. این مراسم با تاسی از حضرت حبیب بن مظاهر که در برخی از مقاتل آمده است، در شب عاشورا کنار خیمه‌های اهل بیت(ع) رژه رفت تا دل آنان آرام گیرد و نگران یاری حسین(ع) نباشند، برگزار می‌شود.»
 
برپایی آیین علم بندان در روز دوم محرم
رژه شاه حسین گویان تا شب تاسوعا ادامه دارد
عزاداری‌ها و سوگواری‌های پرشور سوگواران در هر نقطه از شهر و تکایای قدیمی و سنتی چون کاروانسرای بزرگ، سراهایی چون متولار و خواجه ملکم و میادینی چون شجاع‌الدوله، امام حسین (ع) و چندین مکان و تکیه مذهبی با شور و شوقی برخاسته از عشق مردمان این دیار به سالار شهیدان کربلا برگزار می‌شود. سمیع می‌گوید: «دسته‌جات شاه‌حسین گویان چند روز مانده به ماه محرم آغاز و به مدت ۱۰ شب، هر شب در یک محله به صورت دسته جمعی شکل می‌گیرد و عزاداران با چوب‌گردانی همراه با طنین معروف «شاه‌ حسین وای‌حسین» یا به زبان محلی «شاخسی واخسی» سوگواری می‌کنند. رسم بر این است در هرشب یکی از محلات، دسته‌أهای عزاداری سایر محلات را دعوت می‌کند تا در آن منطقه به عزاداری بپردازند و این رویه تا شب تاسوعا ادامه دارد.»
 برگزاری آیین عَلَم‌بندان در روز سوم محرم
آیین سنتی «عَلَم‌بندان» نیز به عنوان یکی از آیین‌های سوگواری حسینی در مراغه سوم محرم به عنوان آغازین روز برپایی و فعالیت رسمی موکب‌های عزاداری حسینی در برخی محلات به یاد حضرت ابوالفضل العباس(ع) علمدار دشت کربلا برگزار می‌شود. سمیع می‌گوید: «در این آیین، علم مرتفع پوشیده از پارچه‌های نذورات مردمان به یاد علمدار کربلا حضرت عباس بن علی (ع) افراشته می‌شود که باشکوه‌ترین آن به صورت سنتی در میدان دروازه با حضور هزاران عزادار از سراسر کشور و شهرهای مختلف در این روز برگزار می‌شود. این عَلَم مشابه یک استوانه بزرگ است که ارتفاعی بیش از ۱۲ متر دارد و به عنوان نماد علم حضرت عباس(ع) برافراشته می‌شود. در هیأت‌های عزاداری از صبح تا ظهر تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود که این مجالس در تکیه‌های مشهور شهر برپا می‌شود. در مجموع می‌توان گفت ۲۰۰ هیأت شهر تعزیه‌خوانی دارد.»
برگزاری آیین «واعباس» در هشتم محرم
آیین «وای عباس» یا «واعباس» به عنوان یکی دیگر از مهم‌ترین آیین‌های سنتی عزاداری حسینی در مراغه همزمان با هشتمین روز از ماه محرم که به اصطلاح مردمان این خطه تاسوعای کوچک نامیده می‌شود، در محله‌ها و تکایای این شهر برپا می‌شود. در این آیین سوگواری، عزاداران به یاد فداکاری و ایثار حضرت عباس (ع) در گروه‌های ده‌ها نفری با سردادن مضامینی چون «واعباسا هذالیوم» با زنجیر و دست بر سر و صورت خود می‌کوبند و عزاداری حزن‌انگیز و پرشوری انجام می‌دهند.
روشن کردن شمع در ۴۱ مسجد در شب عاشورا
از صبح تا حوالی غروب تاسوعا، مجالس تعزیه‌خوانی در مراغه برپاست. سمیع می‌گوید: «زمانی که هوا رو به تاریکی می‌رود بنابر نقل مقاتل در آن سال امام حسین(ع) به عنوان یک تاکتیک جنگی برای آن که نشان دهند، تعداد یاران حضرت هم بیشتر شده است، ۴۱ خیمه جدید برپا می‌کنند. به همین خاطر مردم مراغه، در ۴۱ مسجد قدیم مراغه به روضه‌خوانی می‌پردازند، شمع روشن کرده و نذورات پخش می‌کنند. این آیین، شمع‌گردانی یا شمع پایلاماق نامیده می‌شود که در زمره آثار ملموس فرهنگی و مذهبی و ملی کشورمان هم به ثبت رسیده است.»
هروله عزاداران کفن‌پوش مراغه‌ای در عزای حسین(ع)
در روز عاشورا مانند سایر نقاط کشور، دسته‌جات عزاداری در خیابان‌های مراغه هم بیرون آمده و به عزاداری می‌پردازند، اما تفاوت عزاداری سنتی مراغه در آیین «الله الله حسینا وینا» یا «خدایا خدایا، حسین کجاست؟» است. این برنامه از آیین‌های سنتی و کم‌نظیر عزاداری حسینی در این شهر در صبحگاه عاشوراست که در قالب آن دسته‌جات سینه‌زن و عزادار قبل از طلوع آفتاب، در حالی که کفن بر تن یا حوله‌ای به نشانه احرام بر بدن پوشیده‌اند، در حسینیه تاریخی حاج غفار مراغه که قدمتی از دوران صفویه دارد، تجمع می‌کنند. سمیع می‌گوید: «عزاداران بعد از ادای نماز صبح عاشورا در حالی که صورت‌های خود را آغشته به گِل و خاکستر کرده‌اند، با پای برهنه و زدن بر سر خود در محلات سنتی، مسیر حسینیه حاجی غفار تا میدان اصلی شهر را طی کرده و عزاداری می‌کنند. این آیین همانند حرکت زائران حج در صفا و مروه است که هرساله گردشگران بسیاری را به مراغه دعوت می‌کند.»
پایان بخش مراسم‌های عزاداری مردم مراغه، با آیین «گرداندن اسب ذوالجناح» است. بازگشت اسب بی‌سرنشین امام حسین (ع) از دشت کربلا از غم‌انگیزترین صحنه‌های روز عاشوراست که در مراغه این حرکت نمادین با این آئین به تصویر کشیده می‌شود.

آرمان هیأت