رضا اسماعیلی با بیان اینکه شعر در ادبیات عاشورایی با عنوان شعر آئینی شهرت پیدا کرده‌است، به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: بعد از پیروزی انقلاب سلامی زمینه برای فعالیت در این حوزه فراهم شد و اکثر شاعران تلاش کردند دست به خلق و آفرینش آثاری با موضوع دینی بزنند. در نتیجه ادبیات آئینی حیطه گسترده‌ و زیر شاخه‌های فراوانی دارد و شعر عاشورایی یکی از زیرشاخه‌های این شجره طیبه است.
این پژوهشگر و منتقد ادبی ادامه داد: در دهه اول انقلاب، شعر آئینی با بزرگانی مانند شهید مرتضی مطهری، آیت الله سیدمحمد بهشتی، محمد مفتح، علی شریعتی، جلال آل احمد پرورش پیدا کرد و شاعران نسل اول انقلاب، تربیت یافته این بزرگان بودند. این شاعرها نسبت به دین و معارف دینی دانش، بینش و اطلاعات گسترده‌ای داشتند؛ در مورد بزرگان دینی، امام حسین(ع)، حضرت زینب(س) و پیامبر(ص) شعرهای مستند می‌گفتند که از آسیب‌هایی که گریبان‌گیر شعر آئینی امروز است، دور بود. یعنی شعرهای سالمی از نظر مضمون، درون مایه و همچنین از نظر ساختار ادبی سروده می‌شد و این آثار قابل تامل بود.
او با تاکید بر اینکه در سال‌های اخیر شعر آئینی دچار آفت‌های بسیار شده‌است، بیان کرد: وسوسه بیشتر دیده و شنیده شدن، شاعران آئینی را محاصره کرد، در نتیجه این فضا شعرها به سمت و سوی هیات مذهبی رفت. شعرهایی سروده شد که برای مداحی مناسب بود. شاعران سعی کردند شعری بگویند که مورد استقبال مداحان قرار بگیرد. شعر هیاتی بیشتر برای دم گرفتن و ایجاد بازار گرمی برای جمعیتی که برای عزاداری آمدند سروده می‌شود. این شعر بر اساس احساسات و تاثرات عاطفی سروده می‌شود. شاعر توجه نمی‌کند که مضمون و درون‌مایه شعر چه باشد، این شعرها بیشتر بر اساس گفته‌ها و شنیده‌ها سروده می‌شود.
شعر هیاتی بیشتر برای دم گرفتن و ایجاد بازار گرمی برای جمعیتی که برای عزاداری آمدند سروده می‌شود. شاعر توجه نمی‌کند که مضمون و درون‌مایه شعر چه باشد، این شعرها بیشتر بر اساس گفته‌ها و شنیده‌ها سروده می‌شود
این شاعر درباره روند شکل‌گیری یک شعر هیاتی توضیح داد: برای مثال شاعر در یک مجلس عزاداری شرکت می‌کند. شاعر مواردی را که بالای منبر گفته می‌شود، در شعر نقل قول می‌کند؛ یعنی برای سرودن شعر دنبال جمع‌آوری اطلاعات نمی‌رود تا به این نتیجه برسد که کدام مسائل مشهورات مذهبی هستند و کدام مسائل سندیت دارند. در حالی که شاید بسیاری از این شنیده‌های دینی پایه و اساس محکمی نداشته‌باشند. آفت و آسیب از اینجا شروع می‌شود.
در بسیاری از اشعار آئینی، الفبای شاعری رعایت نشده‌است
اسماعیلی آگاهی در حوزه دینی را لازمه سرودن شعر آئینی اعلام کرد و افزود: لازمه سرودن شعر عاشورایی این است که شاعر در کنار اینکه استعداد شاعری دارد و به صنایع لفظی و ادبی آگاه است، در حوزه دین هم آگاهی داشته‌باشد، همچنین شاعر باید به معارف اسلامی، قرآن، نهج البلاغه و ... آشنا باشد و شعرهایش مستند به این منابع دینی باشند. اگر غیر از این باشد همین وضعیت می‌شود که این روزها می‌بینیم. در طول سال مجموعه اشعار فراوانی به عنوان اشعار دینی منتشر می‌شود؛ اما وقتی شعرها را می‌خوانید می‌بینید که فاقد ارزش ادبی و مضمون است؛ حتی بسیاری از این اشعار الفبای شاعری را رعایت نکردند.
این پژوهشگر، محتوا و درون مایه شعر آئینی را مهم‌تر از ارزش‌های ادبی آن دانست و ادامه داد: گاه می‌بینیم شاعر دچار زبان حال گویی از زبان امام حسین (ع)، حضرت زینب (س) یا دیگر بزرگان می‌شود. اگر این صحبت‌ها سندیت نداشته‌باشد، به نوعی اهانت به اهل بیت است و شاعر موجب وهن به بزرگان دینی شده‌است. این سبک از شعر گفتن، حال‌گویی نام دارد. این مساله یکی از آفات بزرگ در زبان شعر دینی است. یک شاعر دین‌آگاه اصلا نباید به خودش اجازه بدهد که از زبان حضرت ابوالفضل(ع) یا امام حسین (ع) صحبت کند، اگر هم می‌خواهد چنین کاری کند، باید اشعارش مبتنی بر دانسته‌های دینی و آگاهی‌های اصیل دینی باشد.
گاه می‌بینیم شاعر دچار زبان حال گویی از زبان امام حسین (ع)، حضرت زینب(س) یا دیگر بزرگان می‌شود. اگر این صحبت‌ها سندیت نداشته‌باشد، به نوعی اهانت به اهل بیت است و شاعر موجب وهن به بزرگان دینی شده‌است. این سبک از شعر گفتن، حال‌گویی نام دارد
او ادامه داد: متاسفانه اشعار بر اساس اطلاعات دینی نیست و در نتیجه شاعران در دایره اغراق می‌افتند؛ در واقع دچار غالی‌گری می‌شوند، یعنی غلو و بزرگنمایی می‌کنند و به بزرگان دینی نسبت الوهیت و ربوبیت می‌دهند. این در حالی است که پیامبر اکرم(ص) برای این مبعوث شد که پرچم یکتاپرستی و توحید را برافراشته نگه دارد. اینکه شاعر به بزرگان دینی نسبت الوهیت می‌دهد و در چاه معصوم‌پرستی می‌افتد، با فلسفه توحید در تضاد قرار می‌گیرد. همین مساله بزرگترین منکر در شعر آئینی است، یعنی در شعر آئینی از الفاظی مانند زینب الهی و حسین الهی به کار می‌رود و این معصومان را جانشین خداوند قرار می‌دهند.
غالی‌گری شعر آئینی را یکبارمصرف می‌کند
به گفته اسماعیلی در روایات و احادیث فراوانی که به یادگار مانده، گفته شده‌است اگر کسی نسبت به معصومان دچار غالی‌گری شود و نسبت ربوبیت و الوهیت به معصومان بدهد دچار کفر شده‌است. حتی بزرگان دینی گفتند که نباید در مقام آن‌ها حرفی بیان شود که موجب تمسخر دین و آئین شود. در حالی که متاسفانه بسیاری از شاعران آئینی این خصائل را دارند. در نتیجه شعر آئینی از جایگاه ارجمند خود به شعر یکبار مصرف که در هیات خوانده می‌شود و با آن دم می‌گیرند، تنزل پیدا می‌کند. این در حالی است که پیش از این در این حوزه شاعران بزرگی مانند محتشم کاشانی، نیر تبریزی(میرزا محمدتقی مامقانی یا میرزا محمدتقی حجة الاسلام)، فواد کرمانی(فتح‌الله قدسی کرمانی)، استاد شهریار(سید محمدحسین بهجت تبریزی)، پروین اعتصامی اشعار آئینی ارزشمندی سرودند.
در روایات و احادیث فراوانی که به یادگار مانده، گفته شده‌است اگر کسی نسبت به معصومان دچار غالی‌گری شود و نسبت ربوبیت و الوهیت به معصومان بدهد دچار کفر شده‌است
این شاعر در بررسی شعرهایی که در آن به شکل مستقیم به معصومان اشاره نشده‌است اما شعر آئینی هستند، گفت: برای مثال پروین اعتصامی را شاعر آئینی نمی‌دانیم، زیرا به شکل مستقیم درباره معصومان شعر نگفته است؛ اما شعر آئینی اصیل، شعری است که در آن شاعر به صورت مستقیم و صریح مسائل دینی را مطرح نکند، بلکه هنرمندانه و غیرمستقیم معارف دینی را مطرح کند.
باید توجه کنید که پروین اعتصامی در آثارش درباره چه مسائلی صحبت کرده‌است، برای مثال شعر (محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت/ مست گفت ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست) سرشار از آموزه‌های دینی است، نفاق و ریا را در دین کالبدشکافی کرده‌است و گفته مومن و مسلمان واقعی کسی است که در دین‌داری صداقت داشته‌باشد و از نفاق و دو رویی مبرا باشد. در بسیاری از شعرهای پروین اعتصامی به یتیم‌نوازی، ظلم‌ستیزی، مردم‌داری، توحید و یکتاپرستی (در شعر موسی و شبان که از شاهکارهای ادبی این شاعر است) اشاره شده‌است.
او در ادامه با بررسی برخی از اشعار حافظ توضیح داد: حضرت لسان‌الغیب حافظ شیرازی به صورت مستقیم و صریح درباره بزرگان دینی شعری نگفته است. غیر از معدودی که مثلا می‌گویند شعر (در زلفِ چون کمندش ای دل مپیچ کانجا/ سرها بریده بینی بی جرم و بی جنایت) می‌گویند این شعر مضمون عاشورایی دارد اما اینکه لسان‌الغیب این شعر را درباره امام حسین گفته باشد جای شک و شبهه دارد.
اسماعیلی ادامه داد: در عین حال وقتی به درون مایه شعرهای حافظ توجه می‌کنید می‌بینید که حافظ دقیقا به مضامین دینی اشاره کرده و انسان‌ها را به آزادگی، مردمداری، ظلم‌ستیزی و دوری از ریا و نفاق توصیه کرده‌است. این آموزه‌های دینی را باید در شعر دینی و آئینی بیان کنیم، این در حالی است که شعر آئینی ما بیشتر به ظواهر دینی توجه دارد.
شاخصه‌های کتابی که در حوزه شعر آئینی نوشته می‌شود، اعلام شود
از هزار جلد کتابی که به عنوان شعر آئینی مجوز می‌گیرند و چاپ می‌شوند، 995 کتاب آلوده به آسیب‌ها و آفت است و شاید 5 کتاب انگشت شمار می‌توانیم پیدا کنیم که شعر دینی و آئینی به معنای اصیل باشد
این پژوهشگر با اشاره به اینکه در این روزها هنوز هم شاعران خوبی در حوزه شعر آئینی فعالیت می‌کنند، افزود: در این روزها شعرها و شاعران خوب هم فراوان داریم. شاعرانی مانند محمدعلی مجاهدی (ملقب به شمس‌الدین و متخلص به پروانه) که شعرش می‌تواند برای شاعران آئینی سرمشق قرار بگیرد. حتی بزرگانی مانند استاد شهریار از شاعرانی هستند که در مدح و منزلت مولا علی (ع) شعرهای بسیار فاخری سروده بود.
اسماعیلی درباره نسبت شعرهای ارزشمند به شعرهای آسیب‌زا در حوزه آئینی گفت: به جرات می‌توانم بگویم از هزار جلد کتابی که به عنوان شعر آئینی مجوز می‌گیرند و چاپ می‌شوند، 995 کتاب آلوده به آسیب‌ها و آفت است و شاید 5 کتاب انگشت شمار می‌توانیم پیدا کنیم که شعر دینی و آئینی به معنای اصیل باشد.
به گفته این شاعر دبیرخانه شعر آئینی کشور تشکیل شده‌است و فعالیت می‌کند. مسئولیت این دبیرخانه برعهده محمدعلی مجاهدی است همچنین سال‌ها است کارشناس‌ها در حوزه آسیب‌شناسی شعر آئینی تلاش می‌کنند و هشدار می‌دهند.
او یکی از راه‌های ارتقای کیفیت شعرهای آئینی را نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد بر این حوزه اعلام کرد و ادامه داد: این نهاد می‌تواند شاخصه‌های کتابی را که در حوزه شعر آئینی نوشته می‌شود، اعلام کند. در این سال‌ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیشتر از منظر سیاسی و اخلاقی بر کتاب‌ها نظارت داشته‌است، در حالی که بررسی مضمون شعر آئینی را وظیفه خود نمی‌دانند.

آرمان هیأت