به گزارش آرمان هیأت، دکتر قاسم واثقی در هجدهمین نشست تخصصی آرمان هیأت که در محل اندیشکده هیأت برگزار شد به موضوع «کارکرد هیأت‌های مذهبی به‌مثابه حلقه‌های میانی» و تبیین کارکردهای هیأت­های مذهبی، به‌عنوان یکی از مصادیق حلقه­های میانی پرداخت.
وی شناخت صحنه، جهت­گیری مشخص به سمت جامعه اسلامی و تمدن اسلامی، توجه به ظرفیت­های ملّی برای امیدبخشی و تعیین راهکارهای عملی را از ملزومات تشکیل حلقه‌های میانی برشمرد و افزود: اگر هر یک از این عناصر هویتی وجود نداشته باشند، آن مؤلفه یا مقوله اساساً موجودیت پیدا نمی­کند. حلقه‌های میانی چندین مؤلفه و مشخصه‌ی هویتی دارند که  مردمی، غیررسمی بودن، سازمان‌یافتگی، نخبگی و مکتبی بودن ازجمله این ویژگی‌ها است.
مأموریت­ حلقه‌های میانی برنامه­ریزی و هدایت است
این هیأت پژوه، رسالت و کارکرد حلقه­های میانی را ایجاد تحول عظیم در نظام مدیریتی کشور مبتنی بر راهبردهای بیانیه گام دوم دانست و تصریح کرد:  اگر حلقه­های میانی اراده­ قوی و عزم­ خود را جزم کنند، تحول عظیمی در نظام مدیریتی کشور، مبتنی بر راهبردهای بیانیه گام دوم ایجاد خواهند کرد. زیرا یکی از مأموریت­ حلقه‌های میانی برنامه­ریزی و هدایت برای یافتن راهکارهای عملی در تحقق بیانیه گام دوم و ارائه آن به مسئولان ذی­ربط است.
مأموریت تشکیل و تقویت حلقه‌های میانی با خود مردم است
وی از حلقه­های میانی به‌عنوان حلقه اتصال میان مردم و حکومت­ یادکرد و گفت: ازآنجایی‌که جامعه اسلامی، مجموعه مردم و ارتباط آن‌ها با مسئولان کشور، نهادها و ارگان‌های حاکمیتی، قوام‌بخش حلقه‌های میانی هستند. ازاین‌رو محور قرار دادن این بخش درحرکت عمومیِ جامعه بسیار مهم است. البته این مأموریت بر عهده رهبری­، دولت­ و سایر دستگاه­های مرتبط نیست، بلکه مجموعه‌ای همچون هیأت می‌تواند این مسئولیت را بر عهده بگیرید؛ زیرا رسالت و مأموریت حلقه­های میانی را هیچ‌یک از عناصر سه­گانه، عهده­دار نیستند. مأموریت تشکیل و تقویت حلقه‌های میانی با خود مردم است. 
این استاد دانشگاه به تعریف هیأت‌های مذهبی پرداخت و گفت: هیأت‌های مذهبی ازجمله مجموعه‌های مردمی هستند که از سنین، مشاغل و جنسیت مختلف در آن حضور دارند. همچنین مکتبی بودن از دیگر شاخصه‌ها برجسته هیئات شمرده می‌شود که می‌توان از آن به‌عنوان شاخصه برجسته یادکرد. در حقیقت هیأت‌های مذهبی به نام اسلام، دین و ارزش­های دینی شکل گرفته و در کانون آن‌ها حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و عزاداری برای حضرت، شناخت نهضت عاشورا، تلاش برای تحقق آرمان­های اباعبدالله حسین (ع)، با جوهری از عشق و محبت وجود دارد. عنصر هویتی سوم هیأت‌های مذهبی، عدم وابستگی به نهادها و سازمان­های رسمی است، البته درنهایت تحت راهبری مستقیم یا غیرمستقیم یک روحانی قرار دارند، اما به‌صورت مستقیم به سازمان، ارگان و نهاد خاصی وابسته نیستند که این ویژگی بسیار ارزشمند و تأثیرگذار خواهد بود.
هیأت‌ها در مردمی بودن، مکتبی بودن و عدم وابستگی شبیه حلقه‌های میانی هستند
وی مردمی، مکتبی و عدم وابستگی را از شاخصه‌های مهم هیأت‌های مذهبی در شباهت به حلقه‌های میانی عنوان کرد و یادآور شد: باوجود این، دو تفاوت عمده میان هیأت‌های مذهبی و حلقه‌های میانی وجود دارد؛ یکی اینکه هیأت‌های مذهبی تحت راهبریِ مستقیم یا غیرمستقیم یک عالِم دینی هستند، اما ممکن است، حلقه‌های میانی چنین خصیصه‌ای نداشته باشند. از طرف دیگر هویت نخبگی را که حلقه­های میانی از آن برخوردار هستند، هیأت­های مذهبی دارا نیستند.  
نویسندة کتاب «مهندسی مجدد هیأت‌های مذهبی» به چهار کارکرد هیأت‌های مذهبی اشاره کرد و ادامه داد: یکی از کارکردهای هیأت‌های مذهبی کارکرد تعلیمی است، یعنی از اسلام، ارزش­های اسلامی، احکام دینی، موازین اسلامی، نهضت عاشورا، فداکاری­ها و ایثارها برخوردار هستند. بخش دوم کارکرد آن تربیتی است، یعنی وقتی مردم در فضای هیأت قرار می‌گیرند و با آن هماهنگ می‌شوند، نسبت به آداب دینی مؤدب می­شوند. ارزش­های دینی در زندگی و کار مردم و مراودات آن‌ها جریان پیدا می‌کند. کارکرد بعدی آن اجتماعی است که روابط اجتماعی، فعالیت­های خدماتی، ارائه خدمت به طبقات محروم، تشکیل صندوق­های قرض­الحسنه و فعالیت­های امدادی در حوادث، سوانح، همه از کارکردهای اجتماعی هیأت­های مذهبی به شمار می‌آید.  کارکرد بعدی هیأت‌های مذهبی سیاسی است، یعنی هیأت‌ها علاوه بر جوهرۀ اصلی که دارند، بر اساس الگو گیری از فرهنگ عاشورا، اربعین و عزاداری حسین بن علی (ع) در ادعیه و زیارت، مضامینی از سیاست، ولایت و حکومت، مبارزه با ظالم و اصل تولی و تبری را هم در برمی‌گیرند.
 وی به مبانی حلقه­های میانی، ضرورت­ها و بایدهای آن اشاره و تصریح کرد: سؤال این است که چرا حلقه­های میانی باید تشکیل شوند؟ تشکیل حلقه‌های میانی چه ضرورتی دارد؟ اما در پاسخ بایت گفت که به لحاظ مبانی دو نکته در مورد حلقه‌های میانی وجود دارد، یکی ‌پایه مردمی در نهادهای جمهوری اسلامی است؛ زیرا انقلاب اسلامی برای اداره کشور به دستگاه­های نهادی اهمیت می‌دهد. اما در سایر کشورهایی که انقلاب در آن‌ها رخ داده است، سازمان­ها و دستگاه­های رسمی کشور فرومی‌ریزند و از هم می‌پاشند، نظام مستقر از بین می‌رود و دستگاه­هایی درست می‌کنند که ممکن است اسم آن را نهاد هم بگذارند تا بتواند کشور را در شرایط انقلابی اداره کند. اما نهادی که در انقلاب اسلامی از آن نام می‌بریم، دارای مأموریت موقت نیست. بلکه بر اساس تعریف انقلاب، اداره کشور با نهادها است. انقلاب اسلامی آمده است که کشور را در قالب نهاد اداره کند. زیرا در جمهوری اسلامی ایران، نهادها به‌شدت ارزشی هستند، یعنی علاوه بر آرمان‌گرایی، ایدئولوژی در نهادها به‌شدت نمایان است. یکی از کارکردهای دستگاه در جمهوری اسلامی، احیای ارزش­های اسلامی و زمینه‌سازی برای ظهور است. مردم پایه بودن از دیگر کارکردهای نهادها در ایران است که در این بخش نقش دارند. سومین مشخصه­ نهادها در ایران، منعطف‌بودن آن‌ها است، یعنی ساختاری متصلب ندارند. بلکه در صورت تغییر شرایط، خیلی زود خود را تطبیق می‌دهند.  
برای تحقق آرمان‌های انقلاب به شکل دادن حلقه‌های میانی نیاز داریم
وی در پاسخ به این پرسش که چه نیازی به حلقه‌های میانی است؟ تأکید کرد: مردم پایه بودن ازجمله ویژگی‌ها و جوهره نظام است، بنابراین ما به شکل دادن حلقه‌های میانی از طریق مردم نیاز داریم و حلقه­های میانی، واسط میان مردم و حکومت هستند و از  عناصر شکل‌دهنده نهادها در انقلاب اسلامی به شمار می‌آیند. همچنین مبنای حلقه­های میانی، راهبرد آتش به اختیار بودن است که می‌تواند ما را در پیشبرد اهدافمان کمک کند.
اگر هیأت‌های مذهبی نبودند، شاید انقلاب به این سرعت به پیروزی نمی­رسید
واثقی در پاسخ به این پرسش که هیأت­های مذهبی به‌عنوان حلقه‌های میانی چه کارکردی دارند؟ تصریح کرد: هیأت­های مذهبی در تعریف سنتی، اجتماعاتی از مردم هستند که عمدتاً به نام حسین بن علی (ع) جمع می­شوند و کار مهم و اصلی آن‌ها پرداختن به عزاداری­ است. البته هیأت‌ها در شکل آیینی و سنتی خود نمی‌توانند نقش حلقه‌های میانی را ایفا کنند. چون در این شکل از خصیصه‌هایی همچون نخبگی و ارائه راهکارهای عملی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار نیستند و نمی‌توانند کارکرد حلقه‌های میانی را داشته باشند، بنابراین باید از این ویژگی نخبگی برخوردار شود تا آن تأثیر لازم را داشته باشند.
نیازمند نوسازی در هیأت­های مذهبی هستیم
وی با بیان اینکه هیأت­های مذهبی در نسبت سنجی به مسائل نظام و انقلاب رسالت خود را به‌خوبی ایفا کرده‌اند، خاطرنشان کرد: اگر هیأت‌های مذهبی نبودند، شاید انقلاب به این سرعت به پیروزی نمی­رسید و عمق نمی­­یافت. امّا چون محیط و شرایط عوض شده است،  بدون اینکه به عناصر هویتی چهارگانه­ آن دست بزنیم؛ ما نیازمند یک نوسازی در هیأت­های مذهبی هستیم؛ اما رسالت و مأموریت آن‌ها نباید تغییر ‌کند، بلکه تنها یک نوسازی ساختاری در آن‌ها رخ ‌دهد. اگر این دیدگاه موردتوجه قرار گیرد، هیأت‌های مذهبی می­توانند در قالب حلقه­های میانی به‌خوبی نقش ایفای کنند.
دکتر واثقی، تحول ساختاری بر اساس تخصصی و حرفه­ای کردن هیأت­های مذهبی را مهم برشمرد و ادامه داد: هیأت‌های مذهبی باید با عناصر هویتی چهارگانه در حوزه پزشکان، مهندسان، ورزشکاران، هنرمندان و صنوف مختلف فعال شوند؛ البته معنا و مفهوم این تغییر ساختاری این هست که در این مجموعه افرادی از کارشناسان، صاحبان دانش و مهارت جمع می‌‌شوند و متناسب کار و شغل­ و تخصص­، هیأت­های مذهبی را شکل می‌دهند.
باید مهندسی مجدد در ساختار و مأموریت هیأت­ها شکل بگیرد
اگر مهندسی مجدد در ساختار هیأت­ها و مأموریت هیأت­ها شکل بگیرد، می­توانیم هیأت‌های مذهبی را جایِ حلقه­های میانی بنشانیم. هیأت‌های مذهبی عناصری، مؤمن و معتقد هستند که درد انقلاب و دغدغه دین، توسعه و گسترش فرهنگ و ارزش­های اسلامی و جمهوری اسلامی را، به‌عنوان یکی از عوامل تمهید کننده ظهور امام عصر (ع) دارند.
هیأت­های مذهبی به معنای سنتی، نمی‌توانند کارکرد حلقه‌های میانی را داشته باشند
واثقی در پاسخ این پرسش که آیا نبودِ مؤلفه‌ی نخبگی مانع اختلال در کارکرد هیأت به‌عنوان حلقه­ میانی می‌شود؟ خاطرنشان کرد: نخبگی مورد انتظارات رهبر انقلاب، از جنس نخبگی برای تحقق راهبردهای مورداحتیاج برای استمرار انقلاب اسلامی برای دستیابی به جامعه اسلامی و تمدن اسلامی­ است. درواقع نخبگیِ در حوزه‌ی دولت­سازی اسلامی، جامعه­سازی اسلامی و تمدن­سازی اسلامی ا­ست. البته در اداره هیأت­ها مذهبی و تحکیم و تعمیق فعالیت­های هیأت­ها به نخبگی متناسب هر رشته و حوزه‌ای احتیاج داریم؛ یعنی ایجاد معرفت حسینی، معرفت اسلامی، محبت حسینی و عاشورایی، این موارد کار ساده­ای نیست، اندیشه­ورزی و نخبگی خاص خود را احتیاج دارد.
 
این سلسله‌ نشست‌ها با موضوع «سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در موضوع هیأت و آیین‌های مذهبی» توسط اندیشکده هیأت و آیین‌های مذهبی برگزار می‌شود.
 
فیلم کامل این نشست را اینجا ببینید.

 ******

آرمان هیأت