آرمان هیأت - هزاوه‌ای: امامت شيعه، موروثي نيست

اولين نشست از سلسله نشست‌هاي عاشوراپژوهي با عنوان «امام‌حسین در عصر حاضر» در مرکز مطالعات راهبردي خيمه برگزار شد.

محمدرضا هزاوه‌ای، استاد کلام و فلسفه دانشگاه سخنران این نشست بود. وی با اشاره به ابعاد گسترده سياسي، اجتماعي و فرهنگي امامت، مهمترين وجه آن را اجرايي بودن اسلام دانست و گفت که اسلام براي انسان‌سازي آمده است و اين کار مهم بايد به دست امامان عملي شود.

استاد هزاوه‌اي افزود: «ابعاد عرفاني و معنوي امامت هم که در کتب کلامي شيعه از آن به «ولايت به امر» تعبير شده است اگرچه از مؤثرترين ابعاد امامت است اما درجه اهميت آن از بعد اجرايي‌بودن اسلام توسط امامت، کمتر است.»

وی با انتقاد از نگاه موجود در جامعه به مبحث امامت گفت: «متأسفانه در جامعه ما به مبحث امامت تک بعدي و تنها از زاويه کلامي نگريسته شده است که فقط درصدد اثبات امامت امام علي (ع) است؛ هر چند که اين مسئله داراي اهميت فراواني است اما سبب مغفول ماندن وجوه ديگر امامت در اسلام مي‌شود.»

اين استاد دانشگاه در بخش ديگري از سخنان خود به مبحث تکامل اجتماعي اشاره کرد و افزود: «اگر کمتر از ۲۰ سال پيش به دنبال اين بحث در جامعه دانشگاهي و ميان انديشمندان ايران بوديد، ‌تقريبا همه مباحث تکامل اجتماعي را برپايه نظريات مارکسيستي مي‌يافتيد؛ حتي انديشمندان مسلمان ما هم تحت تأثير اين‌گونه انديشه‌ها، تا حدودي از تفکرات مارکسيسم در بيان نظرات خود استفاده مي‌کردند. اما از آن جهت که مارکسيسم در بيان نظريه تکامل اجتماعي داراي ضعف‌هاي فراواني است،‌ لذا تنها مي‌توان با استفاده از تأثير ديدگاه امامت بر نظريه تکامل اجتماعي، ضعف‌هاي موجود در ديدگاه مارکسيستي را جبران کرد.»

محمدرضا هزاوه‌اي در ادامه صحبت‌هاي خود به وجوه سلبي امامت اشاره کرد و نخستين وجه از وجوه سلبي امامت را «موروثي نبودن» امامت دانست و گفت: «متأسفانه برخي امامت را با نگاه به ظاهر آن موروثي مي‌پندارند. حتي برخي از مستشرقين علت پذيرفته شدن تشيع در ايران را نفوذ فرهنگ حکومت سلطنتي موروثي در فرهنگ ايراني‌ها مي‌دانند که سبب شد ايراني‌ها به راحتي اين مذهب را بپذيرند.»

وي در جواب اين نظريه گفت: «اگر اين مسأله درست باشد،‌ چرا ايراني‌ها به حکومت‌هاي موروثي بني‌اميه و بني‌عباس روي خوش نشان ندادند؟ البته برخي رسوم نادرست ايراني‌ها همچون برگزاري جشن به مناسبت آغاز امامت امام زمان(عج)، آن‌هم با تعابيري چون «تاجگذاري» که شايسته حکومت‌هاي جور است و نه ولايت معصومين(ع)، به اين باورهاي نادرست مستشرقان و معاندان تشيع دامن مي‌زنند. در واقع تشبيه مقوله مقدس امامت به مقوله مذموم پادشاهي، لطمه‌زدن به قداست امامت و ستم به امامان است.»

وی در ادامه مسئله موروثي را به دو بخش موروثي تشريعي و تکويني تقسيم کرد و افزود: «ما موروثي تکويني را قبول داريم؛ چراکه در قرآن هم به خاندان ابراهيم نبي(ع) اشاره شده که در واقع اولياءالله و پيامبران بعدي همگي از نسل ايشان هستند.»

هزاوه‌ای افزود: «از سويي نيز امامان ما همگي خود لياقت و شايستگي دريافت لقب خليفة‌اللهي و امامت را داشته‌اند؛ خداوند نيز با علم لدني خود از پيشْ آنها را انتخاب کرده‌است. از همين روست که پيامبر اکرم در حديثي نام دوازده امام را فرد به فرد و با نام و لقب بيان مي‌کنند.» استاد هزاوه‌اي در بخش پاياني سخنان خود و با نتيجه گيري از سخنان قبلي‌اش، «موروثي تشريعي» بودن امامت را نفي و بر «موروثي تکويني» بودن امامت تأکيد کرد.