آرمان هیأت - عزت نفس و عزاداري

مناسک- مرتضی عظیمی: موضوع عزت نفس هم از ديدگاه ديني و هم روانشناسي بسيار مهم تلقيم مي‌شود. طوري كه تا كنون بن مايه تحقيقات فراواني قرار گرفته است. در اين نوشتار مسئله عزاداري و تاثير آن بر عزت نفس مشاركت‌كننده را مورد بحث و بررسي قرار می‌گیرد و اين كه اصولاً عزاداري چگونه مي‌تواند بر بالا بردن عزت نفس تاثير داشته باشد.

عزت نفس
پيش از يك صد سال پيش ويليام جيمز، پدر روان شناسي نوين عزت نفس را ناشي از موفقيت‌هاي بدست آمده تقسيم بر آمال و انتظارات افراد تعريف كرد. به عبارت ديگر هرچه به موفقيت بيشتري دست يابيم و هر چه انتظارات ما كم باشد عزت نفس ما بيشتر خواهد بود چرا كه كاستن از آمال و آرزوها احساس بهتري از خويشتن را براي ما به ارمغان مي‌آورد.

از سوي ديگر مطالعات نشان مي‌دهند كه شكل‌گيري مفهوم عزت نفس بيشتر ناشي از تجربه‌هاي اجتماعي ما است. ما خود را آن گونه مي‌بينيم كه فكر مي‌كنيم ديگران ما را مي‌بينند.
جيمز هم معتقد است منشأ عزت نفس و احساسات مثبت ناشي از آن مثل رضايت، خشنودي و كف نفس در مراوده داشتن با دنيا نهفته است. بنابراين مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه چون عزاداري‌ها در يك مكان عمومي شكل مي‌گيرند و افراد به نوعي با جهان بيرون مراوده پيدا مي‌كنند بر چگونگي شكل گرفتن عزت نفس تاثير دارد.

فوايد عزت نفس
بسياري از آنچه مردم خواستار آن هستند منعكس كننده ارزش‌هاي جامعه، والدين و دوستانشان است. اگر آنها از مهارت‌هاي همخوان با اين ارزش‌ها برخوردار باشند، احتمال بيشتري وجود دارد كه عزت نفس بالا را تجربه كنند. از رهگذر عزت نفس بالا فوايد زيادي نصيب انسان مي‌شود.

دانشمندان بعضي آثار آن را به اين ترتيب گفته‌اند: عزت نفس باعث پذيرش هر چه بيشتر خود و دبگران مي‌شود، آگاهي فرد را بالا مي‌برد، باعث آرامش بيشتر و كنترل بهتر استرس مي‌شود، احساس راحتي و متعادل بودن را در انسان بوجود مي‌آورد و تاثيرات فراوان ديگر.

دين و عزت نفس
در متون ديني از اين موضوع با عناوين مختلفي مثل كرامت انسان، آزادگي و ... صحبت شده است. در روايات اسلامي متعددي آمده است كه حرمت نفس مومن از حرمت مقدساتي مثل كعبه نيز بيشتر است.

فرق علم روانشناسي و دين در پرداختن به موضوع عزت نفس اين است كه در روانشناسي اگر از عزت نفس سخن گفته مي‌شود، فقط به خود شخص توجه مي‌شود اما در دين، علاوه بر خود فرد و جنبه جسماني او جنبه معنوي‌اش نيز مد نظر است. به عنوان مثال آدمي حتي‌المقدور دستش را پيش ديگران دراز نكند، خودش را تحقير نكند و حتي كاري هم نكند كه باعث معذرت خواهي‌اش شود. دانشمندان به اين نتيجه رسيده‌اند كه بين عزت نفس و رفتار اخلاقي مثبت رابطه مستقيم وجود دارد.

به عبارت ديگر كسي كه عزت نفس داشته باشد، كمتر گرفتار خطاهاي اخلاقي مي‌شود، چرا كه بسياري از خطاهاي اخلاقي ناشي از ذلت دروني و عجز و ناتواني وي مي‌باشد.

به اعتقاد دكتر محمد كاوياني، هم بستگي بين عزت نفس بالا و فضايل اخلاقي را از طريق يك قانون مسلم روان شناختي به نام «ناهماهنگي شناختي» نيز مي‌توان استنباط كرد. چكيده اين نظريه اين است كه اگر متوجه شويم، دو شناخت ما با يكديگر يا شناخت و رفتار ما با يكديگر ناهماهنگ است، دچار ناراحتي مي‌شويم و تلاش مي‌كنيم كه حتي المقدور آن ناهماهنگي را برطرف سازيم و طبيعي است كه در مراسم عزاداري حسيني(ع) اولاً محتواي آن دين تبليغ و ترويج مي‌شود و ثانياً خود امام حسين(ع) و حركت و سخنان او كه در مراسم عزاداري از آنها ياد مي‌شود از ابتدا تا انتها، مملو از عزت نفس و تاكيد بر آن است.

اين استاد حوزه و دانشگاه اشاره مي‌كند که يكي از روان شناسان مشهور به نام كوپر اسميت تحقيقي انجام داد و به اين نتيجه رسيد كه عوامل بالا برنده عزت نفس را مي‌توان در چهار مورد بيان كرد:
۱- ميزان پذيرشي كه ديگران براي او قائل هستند
۲- موفقيت هاي فرد و موقعيتي كه براي او در جامعه قائلند
۳- تفسيري كه فرد از ارزش، و آرزوهاي خود داشته است و دارد بالاخره روش يا روش‌هايي كه فرد آن تفسير خود را به عمل مي‌كشاند.

با اندكي تامل در اين چهار عامل متوجه مي‌شويم كه مراسم عزاداري، باعث رشد اين عوامل و در نتيجه رشد عزت نفس مي‌شود، چرا كه افراد، در مراسم عزاداري به طور صحيح و كامل مورد پذيرش يكديگر قرار مي‌گيرند. در اين مراسم عزاداران و برگزار كنندگان به احترام حسين(ع) هر كسي را كه در اين مراسم وارد شود (حتي اگر به گناه و بزه مشهور باشد) عزيز مي‌شمارند و وي را مهمان امام حسين (ع) مي‌دانند.

كساني كه اهل مراسم عزاداري حسيني هستند در جامعه اسلامي جايگاه خاصي دارند چرا كه مردم هيئتي‌ها و مسجدي‌ها را دوست دارند و آنها را به صورت خود آگاه يكي از ملاك‌هاي گزينش خود در امور مهم زندگي مثل ازدواج، مشاركت مالي، و ... مي‌دانند. تفسيري كه فرد از ارزش‌ها و آرزوهاي خود دارد، و همين طور شيوه‌اي كه فرد آن آرزوها و ارزش‌ها را عملي مي‌كند، تحت تاثير مستقيم شناخت‌ها و عواطف ناشي از مراسم عزاداري است.

نتيجه‌گيري
بنابر آنچه گفته شد مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه عزاداري حسيني (ع) چون يكي از ارزش‌هاي جامعه محسوب مي‌شود و ارزش‌هاي اجتماعي هم يكي از ريشه ها عزت نفس را تشكيل مي‌دهند، مي‌توان عزاداري را ارتقاء دهنده عزت نفس دانست. اما همان‌گونه كه در نوشتارهاي قبلي هم ذكر شد هر نوع عزاداري باعث اين نمي‌شود و در اين زمينه نقش مداحان و سخنرانان بسيار مهم است.

متاسفانه در مداحي‌هاي جديد غلو و دروغ جايگاهي ويژه پيدا كرده است. برخي از مداحان در حالي كه پيشوايان ديني را با اسم كوچك صدا مي‌زنند در موارد بسياري آنها را خدا مي‌نامند. علاوه بر اين در مداحي‌هاي جديد «زبان حال گفتن» به محور اصلي تبديل شده و جاي روايت‌هاي مذهبي را گرفته تا جائي كه اغلب مداحان تنها به ذكر رابطه خود با پيشوايان ديني مي‌پردازد و به طور مثال به جاي توصيف يك واقعه مذهبي به توصيف خواب يا آرزوي خود مشغول مي‌شوند.