آرمان هیأت - درباره اپرای عروسکی عاشورا

اپرای عروسکی عاشورا، آخرین نمایش بهروز غریب‌پور برگرفته از نسخ تعزیه و به شیوه عروسکی نخی و سایه و با تلفیق هنر نمایشی اپرا، دی ماه ۸۷ در تالار فردوسی به روی صحنه رفت.

غریب‌پور در بهره‌مندی از نسخ و شیوه تعزیه، تلاش کرد تا در اجرای اپرای عروسکی عاشورا از نگاه موزه‌ای پرهیز کند.

تنها تفاوت اپرای عروسکی عاشورا با تعزیه این است که تعزيه در مركز صفحه به وقوع می‌پيوندد و تماشاگر گرداگرد صحنه می‌نشيند، اما در اجرای اپرای عاشورا تماشاگر در تالا‌ر فردوسی روبه‌روی صحنه می‌نشيند و نیز در تعزیه از حداقل دکورها استفاده می‌شود که در اپرای عاشورا از حداکثر دکور استفاده شده است.

بهروز غريب‌پور در اين اپراي عروسكي از اشعار محتشم كاشاني و چند شاعر قصيده‌سرا قاجاري استفاده كرده است كه با تلفيق همه آنها يك تعزيه جديد ايجاد كرده كه در مجموعه فلاش‌بك آن اشعار محتشم كاشاني به واقعه كربلا است.

در اپرای عاشورا عمده‌ترین صحنه، صحنه کربلاست و صحنه‌های مربوط به بارگاه یزید، بارگاه ابن‌زیاد، خانه شمر، خانه محتشم کاشانی و صحنه‌های تلفیقی نیز اجرا می‌شود.

در مجموع 6 صحنه در اپرای عاشورا وجود دارد و در جابه جایی‌ها هیچگونه وقفه‌ای وجود ندارد و صحنه‌ها در هم تنیده هستند.

در اجرای اپرای عاشورا اتفاق تازه‌ای می ‌افتد که از اپرای اروپایی در نکته‌ای تازه پیش می‌افتد و آن این است که نقش‌ها به شکل ترسیم شده‌تر و تفکیک‌ پذیرتری در صحنه ارائه می‌شوند.

تعزیه به عنوان گنجینه دستگاه‌ها و مقام ایرانی ارزیابی می‌شود و در این گونه موسیقی و آوازی، خوانندگان دوگونه ابراز وجود می‌کنند، یک شیوه اشتلم‌خوانی نام دارد و شیوه دیگر مخصوص انبیا و اولیای خداست و در این شیوه‌ها از مقام‌های ایرانی استفاده می‌شود.
در اپرای عاشورا انبیا و پیروان امام حسین(ع) در دستگاه‌های ایرانی و اشقیا به شیوه اشتلم‌خوانی و اپرای غربی آواز می‌خوانند.

عوامل اپرای عاشورا
در اپرای عروسکی عاشورا، ۷۲ عروسک که توسط گروه تئاتر عروسکی «آران» ساخته شده بود، حضور داشتند که علی پاکدست، طراحی، علی ابوالخیریان، قالب‌گیری، مریم اقبالی، سرپرستی کارگاه ساخت عروسک‌ها و هنگامه سازش، سرپرستی کارگاه ساخت دکور را برعهده داشتند.

عروسک‌های نخی با ابعادی کوچک در قاب صحنه تالار و در زیر نورهای به کار گرفته، ابعادی بزرگتر گرفته و گاه به اندازه یک انسان بالغ به نظر می‌آیند. نورپردازی زیبای صحنه نیز حال و هوای بیابان و صحرای کربلا را در ذهن تداعی می‌کند. رنگ‌ها و حرکات عروسک‌ها به گونه‌ای است که مخاطب تصور می‌کند به تماشای فیلمی نشسته و مجذوب آن شده است.

برای آهنگسازی این کار، بسیاری از آهنگسازان ایرانی که در نوشتن اپرا دستی دارند، اعلام آمادگی کرده بودند اما در نهایت بهزاد عبدی، آهنگساز ایرانی مقیم اوکراین، ساخت آن را آغاز کرد.

عبدی علاقه شدیدی به مراسم آیینی تعزیه داشته و پس از آنکه متن تعزیه اپرای عاشورا را می‌گیرد، موسیقی آن را بنا بر توصیه و پیشنهادهای غریب‌پور می‌نویسد.

بهزاد عبدی طی یک سال این اپرا را آماده اجرا کرد و با بهره‌گیری از ردیف‌ها و دستگاه‌های موسیقی ایران و حفظ چارچوب‌های تعزیه، یک اپرای نوین مذهبی ‌نوشت. در متن اپرا علاوه بر تمام تعزیه‌های مناطق مختلف ایران مرتبط با واقعه عاشورا که به شکل تلفیقی به یک متن واحد تبدیل شده‌اند.

ضبط موسیقی این اپرا با حضور رهبر ارکستر سمفونیک در استودیو رادیو اوکراین (کیف) انجام و پنج روز طول کشید و بخش‌هایی که به خوانندگان ایرانی نیازمند بود، در ایران ضبط شد.

در متن اپرا علاوه بر تمام تعزيه‌هاي مناطق مختلف ايران مرتبط با واقعه عاشورا که به شکل تلفيقي به يک متن واحد تبديل شده‌اند، اشعاري از محتشم کاشاني و ابوطالب نير تبريزي‌ در سمت و سو دادن به آن نيز استفاده شده است.

مدت زمان اپرای عروسکی عاشورا ۷۲ دقیقه است که در بیست و هفتمین جشنواره تئاتر فجر هم در بخش خارج از مسابقه حضور داشت و بعد از جشنواره نیز به اجرای خود ادامه داد.

غریب‌پور علاوه بر کارگردانی، طراحی صحنه و نور اپرای عروسکی "عاشورا"، پژوهش، تنظیم و بازآفرینی این اثر را نیز انجام داد.

گروه آران همه وسايل جزئي و کلي اپرا‌هاي سه گانه «مکبث»، «رستم و سهراب» و «عاشورا» را نگهداري کرد تا با ايجاد موزه نمايش عروسكي ، عروسك‌ها، دكورها و لباس‌ها در موزه نگهداري و به نمايش گذاشته شوند. این موزه در حال حاضر نزديك به ۲۰۰عروسك هنري دارد و اين سه اثر مي‌تواند ايجاد كننده يك موزه بزرگ شود.

کتاب عاشورا حاوی متن اپرای عروسکی عاشورا برای چاپ و انتشار توسط بنیاد فرهنگی هنری رودکی آماده‌ شده است.

همچنین قرار است رپرتوآر اپراهای مکبث، رستم و سهراب و عاشورا به زودی برگزار شود.