آرمان هیأت - درباره تكيه دولت

فرهنگ - خیمه: ساختمان عظيم تكيه دولت بناي سه طبقه گردي بود که در ضلع شرقي كاخ گلستان و در مجاورت شمس العماره قرار داشت.

ساختمان عظيم تكيه دولت كه بعضي از جهانگردان و نويسندگان مغرب زمين آنرا شبيه و از حيث عظمت نظير ‌«آمفي تئاتر ورونا» (Verona) دانسته‌اند، در ضلع شرقي كاخ گلستان و در مجاورت شمس‌العماره قرار داشت و بناي سه طبقه گردي بود محيط بر محوطه وسيعي كه قطر تقريبي آن را شصت متر و ارتفاعش را در حدود بيست و چهار متر و مساحتش را دو هزار و هشتصد و بيست و چهار متر مربع ذكر كرده‌اند.

استخوان‌بندي سقف این بنا به شكل گنبد در روي صحن بنا بود که در مواقع لزوم چادر يا پوشه‌اي بر روي آن مي‌كشيدند تا مردم را از تابش آفتاب و باران محفوظ بدارند.

در وسط اين سقف چهل‌چراغي آويزان بود كه با چهل‌چراغ‌ها و قنديل‌ها و لاله‌هایي كه در شب‌هاي تعزيه‌داري متجاوز از پنج‌هزار شمع در آنها روشن بود، به آن بنا و مراسمي كه در آن برگزار مي‌شد، جلوه و جلال خاصي مي‌بخشيد.

در وسط اين محوطه سكوي گردي بود به شعاع تقريبي نه متر و ارتفاع نود سانتيمتر و براي رفتن بر روي آن دو پلكان در دو طرف آن ساخته بودند كه هر كدام داراي سه پله بود.

دور اين سكو جاده‌اي به عرض تقريبي شصت متر وجود داشت كه بعضي از عمليات تعزیه از قبيل اسب‌سواري و پيكار و مسافرت و غيره در آن صورت مي‌گرفت و وقايع را بهتر مجسم و آن را به واقع امر نزديكتر مي‌ساخت و در نتيجه به تأثير آن مي‌افزود.

در سمت ديگر اين جاده نيز پله‌اي بود به ارتفاع تقريبي سي سانتي‌متر كه صفه بسيار وسيعي را در پيرامون صحن تكيه تشكيل مي‌داد كه مختصري به سمت سكوي مركزي شيب داشت تا زماني كه چهار زانو روي زمين مي‌نشستند، بتوان به آساني وقايع تعزيه را كه روي سكو صورت مي‌گرفت ببينند.

اين قسمت كه جاي مخصوص زنان بود و متجاوز از هزار زن در روي آن مي‌نشستند، به يك سلسله پلكان كه دور تا دور صحن تكيه مي‌گشت و داراي شش پله بود مي‌رسيد و به طاقنماها و غرفه‌هاي اطراف تكيه، مي‌گرديد.

در يك سمت تكيه ايوان وسيعي ديده مي‌شد كه رواق آن با نقش‌هاي كاشي الوان و آجر زينت يافته بود. اين ايوان وسيع جايگاه مخصوص مقام سلطنت بود. در مقابل اين ايوان در انتهاي صحن تكيه، منبري از سنگ مرمر با چهار پله بر روي سكوي مرتفعي قرار داشت كه قبل از شروع تعزيه چند واعظ بر روي آن وعظ مي‌كردند و مردم را براي مشاهده وقايع تعزيه آماده مي‌کردند.

در اطراف آن نیز طاقنماهائي ساخته بودند به عرض تقريبي هفت متر و نيم كه ستون‌ها و ديوارهاي خارجي آن كاشي‌كاري بود. روي اين طاقنماها اتاق‌هائي در دو طبقه وجود داشت كه پنجره‌هاي آن را به صورت «اُرُسي» درست كرده بودند. با وجود اينكه هيچگونه اهتمامي براي قرينه‌سازي در طرح اتاق‌ها و رواق‌ها به كار برده نشده بود، از عظمت و جلال بنا اصلاً كاسته نشده، سهل است كه يك تنوع مطلوب و زيبایي در طرح كلي آن به وجود آورده بود كه شخص از ديدنش لذت مي‌برد.

پنجره جايگاه اختصاصي خاندان سلطنت كه در عقب منبر و در مقابل جايگاه پادشاه قرار داشت دو برابر بلندتر از پنجره اتاق‌هاي ديگر و معماري آن با ساير اتاق‌ها متفاوت بود. اين اتاق‌ها را با فرش‌هاي پرقيمت و پرده‌هاي زيبا زينت كرده بودند.

عرض طاقنماهائي كه راه ورود و خروج به تكيه را تشكيل مي‌داد با ساير طاقنما تفاوت داشت.

عظمت و جلال تكيه بيشتر بسبب مراسم پرشكوهي بود كه به نام «تعزيه» در آن برگزار مي‌شد. در اين مراسم در و ديوار را با چهل چراغ‌ها و قاليچه‌ها و شال‌هاي كشميري و تابلوهاي نفيس و ساير اشياء گرانقيمت تزئين مي‌كردند.

تزئين هر غرفه را يكي از رجال معروف و متمكن به عهده مي‌گرفت و در نتيجه يك نوع رقابت مذهبي در اين كار بين اشخاص ايجاد مي‌شد.

جمعيت انبوه زنان، سكوي مركزي را احاطه مي‌كردند و مردان در پشت سر ايشان روي پله و در غرفه‌ها و اتاق‌ها جاي مي‌گرفتند.

تكيه دولت نه تنها به لحاظ معماري و جنبه‌هاي تاريخي بلكه از لحاظ اجراي مراسم با شكوه تعزيه نيز داراي اهميت خاصي بوده است. اما اكنون اثري از آن به جا نمانده و تنها تصویری که از آن در دست است مربوط به نقاشی «كمال‌الملك» (محمد غفاري) است.

تصوير تكيه دولت در اثر کمال‌الملک نه تنها از لحاظ طرح و تركيب و رنگ آميزي اثري بديع و شاهكاري نفيس است بلكه از آنجا كه نشان‌دهنده طراحي و معماري يك بناي عظيم تاريخي است و مخصوصاً از اين جهت كه بيان كننده مراسم پرجلال و شكوه تعزيه‌داري است، به‌عنوان گوياترين سند مهم ملي پرارزش است.