آرمان هیأت - گزارش بخش تعزیه در سمینار نمایش‌های آئینی

گزارش بخش تعزیه در سمینار نمایش‌های آئینی – سنتی

فرهنگ – خیمه: دومین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آئینی – سنتی، با ارائه بیش از ۳۵ مقاله به کار خود پایان داد.

در دومین سمینار بین‌المللی نمایش‌های آئینی – سنتی که روزهای پنج‌شنبه و جمعه، در تئاتر شهر برگزار شد، سه مقاله پژوهشی با موضوع تعزیه ارائه شد.

در نخستین مقاله با عنوان «معرفی و بررسی سه شیوه اجرایی تعزیه سیار» توسط علی عزیزی، ضمن آشنایی و معرفی شبیه‌خوانی سیار به عنوان پیشینه شکل‌گیری مجالس تعزیه، به مقایسه و بررسی شیوه اجرایی شبیه خوانی سیار در روستای کهن‌آباد شهرستان گرمسار(استان سمنان) و منطقه گز برخوار (استان اصفهان) پرداخته شده است.

در این پژوهش آورده شده است که اهالی روستای کهن آباد شهرستان گرمسار از سال‌های قبل در روز عاشورا همراه با مراسم دسته گردانی آیین‌های مختلفی از جمله نخل گردانی، علم گردانی، ‌سنگ زنی و غیره را اجرا می‌کنند.

از دیگر برنامه‌های این مراسم شبیه‌خوانی سیار و همچنین عزاداری با پوشش اعراب است که در سال‌های اخیر دچار تغییراتی شده است ولی خوشبختانه هنوز اصالت خود را دارد.

وی درباره تعزیه سیار معتقد است که ‌شکل‌گیری مراسم تعزیه سیار همراه با مراسم دسته گردانی، ‌زمینه پیدایش مجالس مستقل را فراهم کرده است. ولی همواره خود به عنوان یک آیین برجامانده است و هم اکنون در جای جای ایران شاهد اجرای این آیین‌ها همراه با مراسم دسته گردانی هستیم.

علی عزیزی در این‌باره می‌گوید که در زمان تحصیل در دانشگاه هنر اصفهان با گروهی از تعزیه‌خوانان شهر گز برخوار آشنا شدم و به مدت چهار سال با این گروه همکاری داشتم. در سال 1378 در عصر روز سیزدهم محرم، شاهد اجرای تعزیه سیار با شیوه‌ای خاص موسوم به «گذر به گذر» بودم. این شیوه با شیوه‌های رایج که تا آن روز دیده بودم، تفاوت داشت. لذا برآن شدم تا ضمن معرفی این شیوه، زمینه برای مقایسه این‌گونه‌های شبیه‌خوانی سیار را برای مخاطب فراهم آورم.

دومین مقاله را سمیرا دانیال پیغمبر با عنوان «ناشناخته‌های تعزیه سیار اراک» ارائه کرد.

در این پژوهش، جزء به جزء برگزاری از قبل از دهه اول محرم تا آخرین لحظه خوابانیدن علم عاشورا در اراک با رویکرد شناخت شناسانه ساختار اجرایی و مجالس اجرا شده بررسی شده است و سعی شده بیشترین اطلاعات در مورد نحوه اجرا و مکان به مخاطب را ارائه دهد.

بر اساس این مقاله، در سال‌های نه چندان دور در استان مرکزی و شهر اراک، تعزیه سیار رونق خاصی داشته است. که در حال حاضر فقط نامی از آن باقی مانده است.

دانیال پیغمبر در ابتدای مقاله خود آورده است: «اگر نمایش مذهبی و اسطوره‌های دینی و هر کنشی یک نیایش است، پس بهترین نمایش مذهبی ، آیین را تجسم می‌بخشد. نیایش مذهبی در لحظه آیینی تماشاگر را در مرتبه‌ای از فردگرایی قرار می‌دهد و به مرتبه‌ای از شناخت و فرآیند تعقل و احساسات و شور و نیاز و تمنا وامی‌دارد و تجربه روحانی را به کام مخاطب خود می‌ریزد. حال با توجه به اینکه نمایش‌های آیینی رفته رفته از میان رفته‌اند و در گذشت زمان گم می‌شوند،‌احیای آنها امر ضروری برای حفظ این میراث ارزشمند است.»

سومین مقاله نیز درباره «طریق البکاء و تعزیه» توسط داوود فتحعلی بیگی، ‌پژوهشگر و کارگردان تئاتر بود.

در این مقاله آمده است که: «یکی از منابع و مآخذ تعزیه‌نامه‌ها ، مقتل و سوگ‌نامه‌ای است به اسم «طریق البکاء» نوشته محمدحسین ابن ملاعبدالله شهرابی که معاصر ناصرالدین شاه می‌زیسته است.

از ویژگی‌های مقتل طریق البکاء این است که مولف بعد از نقل هر داستان، روایت با نثری شیوا، معمولا چند بیت شعر از مرثیه‌سرایان پیشین یا معاصر خود آورده که برخی از آنها گمنام هم هستند.»