آرمان هیأت - چراغ در باورهای مردم تویسرکان

مناسک-مهرداد امامی: روشنایی و تاریکی به عنوان دو نماد برای مفاهیم نیکی و بدی از دیرباز در فرهنگ های گوناگون، شناخته شده‌اند. به طوریکه تمامی امور مربوط به نیکی، صفت‌های نورانی و روشن و تمامی امور مربوط به بدی، صفت‌های ظلمانی و تاریک به خود می‌گیرند .

ارزش روشنایی موجب شده که در بعضی ادیان‌، مانند زرتشت‌، افراد برای آن قداست قائل شده و احترام زیادی به ایجاد روشنایی (برافروختن آتش) و آداب و رسوم پیرامون آن، بگذارند. ایجاد روشنایی در گذشته و قبل از فراگیرشدن برق در بین ایرانیان به صورت‌های مختلفی انجام می‌شد که حتی در بعضی موارد آداب و رسوم خاص خود را داشت (به دلیل ارزش روشنایی). در ادامه به اعتقادات و آداب و رسوم مردم تویسرکان نسبت به روشن کردن چراغ (غیر برقی) می‌پردازیم.

قبل از غروب آفتاب خانم‌های خانه‌دار تویسرکانی، داخل چراغ‌ها ، نفت می‌ریختند و لوله‌های آنها را با استفاده از چوب باریکی که نوک آن تکه پارچه‌ای قرار داشت‌، تمیز می‌کردند سپس چراغ را روشن کرده و در حالیکه صلوات می فرستادند لوله را به آرامی در جای خود می‌گذاشتند و دست خود را مرتبا از بالا به پایین لوله می‌کشیدند زیرا معتقد بودند این عمل مانع از ترکیدگی یا شکستن آن ( به اصطلاح محلی چَقیدن ) می‌شود‌.

عده‌ای نیز یک سنجاق قفلی را بالای لوله می‌گذاشتند زیرا اعتقاد داشتند که سنجاق گرمای اضافه شعله را گرفته و مانع از چَقیدن آن می‌شود‌. بیشتر خانواده‌های تویسرکانی شکستن لوله چراغ را نشانه «رفع بلا» می‌دانستند و آن را به فال نیک می‌گرفتند.

دکان‌داران نیز قبل از غروب آفتاب چراغ‌های دکان خود را روشن می‌نمودند، زیرا معتقد بودند که زود روشن‌کردن چراغ مغازه موجب برکت می‌شود‌. پس از روشن دیدن چراغ دکان‌ها، هر آشنایی که وارد می‌شد یا از جلوی دکان می‌گذشت، به جای سلام و علیک با صاحب دکان می‌گفت‌: «چراغ روشن» و صاحب دکان نیز در جواب می‌گفت: «روشناییت روشن». از جمله چراغ‌هایی که در خانه‌ها و دکان‌ها استفاده می‌شد می‌توان‌ به‌: چراغ روغن‌سوز گَرجَنه‌، چراغ گَردسوز‌، چراغ زنبوری یا توری، چراغ موشی ( به اندازه قوطی کمپوت) و ... اشاره کرد.

اهمیت چراغ و روشنایی در فرهنگ ایرانیان به قدری است که هنگام تحویل سال و بر سر سفره‌های هفت سین و یا بر سر قبور اموات نیز حضور دارد. روشنایی از آن رو در فرهنگ دینی ما حایز اهمیت است که در پرتو آن می‌توان وجود خداوند و اولیای الهی را احساس کرد. دلیل دیگر آن است که روشنایی یکی از بزرگ‌ترین جلوه‌های آفرینش به شمار می‌رود‌، همچنین بنا به فرموده قرآن، خداوند، خود را نور (روشنایی) آسمان‌ها و زمین معرفی کرده است.

در فلسفه اشراق نیز، سهروردی خداوند را «نورالانوار» می‌نامد. داستان‌هایی نیز که در ارتباط با آغاز و انجام جهان هستی وجود دارند پیدایش و به پایان رسیدن آن را در زمانی که روشنایی عظیمی اتفاق افتاد و ‌می‌آفتد بیان داشته‌اند‌. تمامی این موارد حاکی از آن است که روشنایی در ذات خود بسیار ارزشمند است و مفهوم آن در زندگی بشر بسیار الهام بخش و تأثیر‌گذار می‌باشد‌.

منبع : مقدم، محمد، 1378، تویسرکان، نشر اقبال