آرمان هیأت - پيشخواني رمضان

مناسک-خیمه: ايرانيان مسلمان، بنا بر يك رسم كهن عادت كرده بودند كه يك تا سه روز پيش از رويت هلال ماه رمضان به پيشباز اين ماه بروند. به همان شكل هم در هنگام سحر، يك ساعت به اذان مانده، به بام خانه خود رفته، يا در بسياري از جاها در گلدسته مسجد مناجات سحر را با آداب خاصي مي‌خواندند.

مضموني كه در اشعار انتخابي آنان مي‌آمد، استقبال از رسيدن چنين ماه پربركتي را مي‌رساند كه بسيار جذاب و دلنشين بود اما مهمتر از همه، در شروع اين مناجات، دعوي مردم به فرستادن صلوات بود.

نكته مهم آن كه مومنيني كه صداي پيشخواني رمضان را مي‌شنيدند با صداي بلندي به عنوان همدلي، صلوات مي‌فرستادند و شنيدن اين صدا از خانه‌هاي يك محله در آن واحد، در دل شب عظمت و شكوه همدلي ايماني را به اثبات مي‌رساند به عنوان مثال در سيستان چنين مي‌خواندند:

اول به خداي حي داور صلوات
دوم به رسول تاج بر سر صلوات
سوم به تمام كوفيان لعنت باد
كه چهارم، به صاحب ذوالفقار دو سر صلوات

اينگونه آوازها براي شروع «پيشخواني» ماه رمضان، اغلب در چهارگاه اجرا مي‌شده و بهره‌اي از هنر چاووش‌خواني داشته است. در برخي نقاط به اين افراد «چاووش سحري» مي‌گفتند و در شعر شاعران ايران نيز از آنان ياد شده است و نام آورده شده.

موسيقي «رويت هلال»
آئين رويت هلال، در دو زمان اجرا مي‌شد:
الف: اول ماه رمضان براي ديدن هلال ماه رمضان و ثبوت آن
ب: آخرين شب ماه رمضان براي ديدن هلال ماه شوال و ثبوت آن

در اين آئين، افراد منطقه، محله و در شهرها بزرگان شهر به اتفاق يك يا دو نفر نوحه‌خوان خوش‌صدا، به بلندي‌هاي مشرف به منطقه خود رفته و (در مكان‌هايي كه سيدي مي‌زيست او را نيز با خود همراه مي‌كردند) از قبل متمولين نقل و شيريني آماده مي‌كردند. دهل‌زن‌ها، نقاره‌زن‌ها، كرنانوازها نيز به عادت كهن در محل حضور مي‌يافتند، چشم‌ها به آسمان دوخته مي‌شد و پس از آن كه هلال ماه رويت مي‌شد و بزرگان تصديق رويت مي‌نمودند، نوحه‌خوان، جمع را به صلوات فرستادن دعوت مي‌كرد و پس از آن شروع به خواندن آوازها مي‌كردند، اين آوازها اغلب در تكريم و استقبال از ماه رمضان و به هنگام پايان ماه رمضان در درخواست قبول طاعات از درگاه الهي و خداحافظي با اين ماه بود.

به اين آوازها در هر نقطه‌اي نامي داده شده بود، چونان: يا رمضان، مرحبا، الوادع، رمضانيه‌خواني ولي در اصل از يك مضمون برخوردار بود، در هنگام خواندن آواز رويت هلال نقل و شيريني بين جمع حاضر تقسيم مي‌شد، سپس هر كس برادر ديني خود را به يمن فرا رسيدن زمان نزديكي دل‌ها مي‌بوسيد و در پايان تقسيم نقل و شيريني و آواز رويت هلال، نوازندگان حاضر ساز كوبه‌اي و يا بادي خود را به صدا درمي‌آوردند تا تمام ناحيه متوجه شوند، حضور سيد در جمع علاوه بر احترام از اين طريح به خاندان پيامبر و ائمه طاهرين، بدين سبب بود كه شگون مي‌دانستند كه پس از ديدن هلال ماه به چهره او بنگرند تا مورد لطف جد ايشان قرار گيرند.

* برگرفته از کتاب «موسیقی رمضان در ایران» به کوشش هوشنگ جاوید،‌ انتشارات سوره مهر،‌۱۳۸۳