آرمان هیأت - درباره رحیم مؤذن زاده اردبیلی

فرهنگ: رحيم مؤذن زاده اردبيلی فرزند حاج شيخ عبدالکريم اردبيلی است و در خانواده‌ای متولد شده است که شايد بيش از يک قرن به فعاليت‌های مذهبی می‌پرداخته‌اند.

در خانواده‌ مؤذن زاده که اغلب به فعاليت‌های مذهبی و اذان‌گویی پرداخته‌اند، رحيم مؤذن زاده، فرزند ارشد شيخ عبدالکريم، راه پدر را با جديت بيشتر پی گرفت و عملاً پس از درگذشت پدرش، به جای او قرائت اذان را ادامه داد.

برادران رحيم، سليم و داوود نيز اذان می‌گفتند. رحيم برادر ديگری نيز داشته است به نام نعيم که اذان می‌گفته است ولی در سن ۲۵ سالگی از دنيا می‌رود. برادر ديگر رحيم، محمود مؤذن زاده، اما نظامی است. نام خانوادگی رحيم در شناسنامه، مؤذن است اما گويند‌‌گان راديو همواره از نام مؤذن زاده برای معرفی او استفاده کرده‌اند.

رحيم مؤذن زاده اردبيلي اول مهرماه سال ۱۳۰۴ در اردبيل به ‌دنيا آمد. اذان‌گويي و نوحه‌خواني و منبري را از شيخ عبدالكريم به ارث برد و تا آخر عمر راه او را ادامه داد. خودش مي‌گفت كه اذان‌گويي در خانواده آنها، ۱۵۰ سال قدمت دارد و نام فاميل آنها به‌همين دليل موذن شده است.

رحيم در كودكي به مكتب‌خانه مي‌رود و تحت نظر ميرزا عزيز، قرآن و دستگاه‌هاي موسيقي را فرا مي‌گيرد. با سكونت پدر در تهران، رحيم موذن براي تحصيل حوزوي رهسپار قم مي‌شود. رحيم درس خارج فقه مي‌خواند و ظهرها در حرم حضرت معصومه اذان مي‌گفت. پدر رحيم مؤذن زاده‌ اردبيلی، تا سال ۱۳۲۲ در منطقه‌ اردبيل به وعظ و اذان‌گويی مشغول بود و نخستين بار به خاطر اذانی که در این سال در رادیو گفته بود شهرت پيدا کرد و سپس تا سال ۱۳۲۶ برنامه سحری راديو را به صورت زنده،‌ از طريق مسجد امام (مسجد شاه سابق) اجرا می‌کرد و در سال ۱۳۲۹ از دنيا رفت.

از آن پس رحیم به تهران مي‌آيد تا جاي خالي پدر را در مسجد امام پركند. در همين سال است كه نام خانوادگي او نزد مردم از موذن به موذن‌زاده اردبيلي تغيير مي‌كند. تا سال ۱۳۳۴ كه صداي حاج رحيم در راديو ضبط شود، موذن‌زاده اردبيلي براي مسجد امام و راديو ملي به‌صورت زنده اذان مي‌گفت.

جعفر موذن‌زاده اردبيلي پسر ارشد حاج رحيم مي‌گويد: «سال ۱۳۳۴ پدر به راديو مي‌رود و از مهندس محبی - مسؤول استودیو شش - مي‌خواهد كه اذانش را ضبط كنند. ماه رمضان بود و از او مي‌خواهند كه برود بعد از افطار براي ضبط بيايد. پدر قبول نمي‌كند و مي‌گويد الان بايد اذانش را ضبط كنند. خودش مي‌گفته آن روز حال خاصي داشته و گويا به‌اش الهام شده بود كه بايد اذان را همان لحظه براي ضبط بخواند. خلاصه مسؤولان راديو قبول مي‌كنند و پدر براي ضبط به استوديو مي‌رود. به گفته خودش، وقتي براي ضبط اين اذان به استوديوي راديو رفته، اذان را در تمام گوشه‌ها امتحان كرده و ديده كه جا نمي‌افتد. همان‌طور كه مي‌دانيد دستگاه بيات ترك يك حزن خاصي دارد و پدر هم در همين دستگاه، در گوشه روح‌الارواح، اذان را خوانده. مي‌گفت وقتي اذان را در اين گوشه خواندم، احساس كردم كه به بالا وصل شدم. ديگر تا پايان اذان، در استوديو نبودم.»

اذان مشهور مؤذن زاده که در گوشه‌ی روح الارواح آواز بيات ترک (زند) خوانده شده است، اذانی است که وی در سال ۱۳۳۴ در ميدان ۱۵خرداد در استودیوی شش خوانده است. به روايت خود مؤذن زاده، او در حالی که روزه‌دار بوده ، می‌خواسته است اذانی بگويد تا برای فرهنگ ايران و اسلام يادگاری ارزنده باشد. مؤذن زاده برای ضبط اين اذان گوشه‌های مختلفی را می‌آزمايد اما هيچ کدام مورد پسندش واقع نمی‌شود تا اين‌که مناسب‌ترين گوشه را برای قرائت اذان،‌ روح‌الارواح می‌بيند.

خود حاج رحيم در گفت‌وگو با خبرگزاري ايسنا اين ماجرا را اين‌گونه تعريف کرده بود: «يك روزي تصميم گرفتم تا يك اذان يادگاري بگويم. در استوديوي شش صدا و سيما، هر گوشه‌اي انداختم، نشد تا اينكه آن را در روح‌الارواح آواز بيات ترك به اين شكل كه بيش از پنجاه سال پخش مي‌شود گفتم. ما ايراني هستيم و اذان ما بايد برخاسته از خودمان باشد. الان اذان‌خوان‌هايي هستند كه از عربستان تقليد مي‌كنند و اين پسنديده نيست و خود ما بايد ابتكار به خرج دهيم.»

موذن‌زاده در ادامه به نكته‌اي اشاره مي‌كند كه عدم تحقق آن تاسف‌انگيز است؛ «البته بیست سال پيش مي‌خواستم يك اذان ديگر را به مدت ۱۵ دقيقه كه در ميان آن دعا هم هست، پر كنم اما نگذاشتند و گفتند كه اذان شش دقيقه بيشتر نمي‌شود.»

به گفته پسر او، موذن‌زاده تا ۱۳۵۷ و پيروزي انقلاب اسلامي، هر سال براي تجديد ضبط اذانش به راديو مي‌رفت.

اذان مؤذن زاده در سال ۱۳۸۷ ثبت ملی شد.

بيماري موذن‌زاده از سال ۷۴ شروع شد و در سال ۸۴ به اوج رسيد. اين اواخر، سرطان از مثانه، به كليه و كبد و ريه‌هايش هم رسيده بود.

وی در آخرين ماه‌هاي زندگي‌اش نهايتا موفق مي‌شود به آرزوي خود برسد و حاجي شود.

موذن‌زاده بنا به درخواست حجاج ديگر كشورهاي اسلامي در مكه نيز اذان خود را گفته است. پس او نقل می‌کند: «از پدرم خواستند كه در عرفات اذانش را بخواند ولي «عليا ولي‌الله» را نگويد. قبول نكرده بود. آخر آنها قبول مي‌كنند كه اذانش را كامل بخواند. اذانش بیست دقيقه طول کشیده است»

وی در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۴ درگذشت.