آرمان هیأت - مناسبت‌های مذهبی، مذهب‌های مناسبتی

* یکی از عناصر و مؤلفه‌های فرهنگ عبارت است از «ارزش‌ها»، آن هم ارزشهایی که در شکل گیری شخصیت فرد و تعیین مسیر کلی و اصلی جامعه نقش دارد. (1)

نکته مهم آن است که گرچه آداب و رسوم و مناسک آیینی معلول باورها و ارزش‌ها هستند اما در مقام تأثیرگذاری و نفوذ، این آداب و رسوم هستند که بر ارزش‌ها و باورها در فضای جامعه و فرهنگ‌سازی تقدم دارند.

از این روست که تمامی «کانون‌های تاثیر گذار » مانند خانه و خانواده، مدرسه، دوستان، رسانه‌ها، موسسات و نهاد‌های اجتماعی، مظهر و مجرای آداب و مناسکی هستند که به تدریج ارزش‌ها و باورها را در شخصیت افراد جامعه عمق می‌بخشند. و البته از آن سو نیز حاکمیت و رواج آداب و رسوم و رفتار‌های ناسازگار با روح فرهنگ دینی موجب تضعیف عقاید،باورها و ارزشهای دینی می‌شود. (2)

* با دقت و تأمل در کلام وحی و متون دینی می‌توان دریافت که زمینه‌سازی تربیت دینی و حیات اجتماعی با مقوله‌ای به نام «تکریم و تعظیم شعائر الهی» شکل می‌گیرد. (3)

شعائر، در برگیرنده‌ی زمان‌ها، مکان‌ها، نمادها، و نشانه‌ها و مناسبت‌هایی است که حضور و دقت و تأمل در آن، توان درک و فهم جلالت خداوند، عظمت دین، روح مذهب و مقام اهل‌بیت (ع) را مهیا خواهد کرد. (4)

* گرچه پاسداشت و تکریم «مناسبت‌های مذهبی» مانند فاطمیه، رمضان، اعتکاف، محرم، ولادت‌ها و شهادت‌ها و حتی نماز جمعه که از جمله شعائر الهی است، به نوعی در رفتارهای آیینی جامعه ما در سطحی گسترده به چشم می‌خورد، اما این خود شرایط و ویژگی‌هایی را می طلبد که در آینده به آن خواهیم پرداخت. نکته مهم آن است که به یقین می‌توان با تکیه بر چنین فضاها و فرصت‌هایی که بسیاری از مکاتب و جوامع از آن محرومند به جامعه‌ای رسید که مذهبش برای طول سال در فرهنگ رفتاری افراد آن جایگاه داشته و تعمیق باورها و ارزش‌های دینی را نوید می‌دهد.

از این جهت بازکاوی مقوله‌های مهمی چون توسل، اشک، شادی و نشاط دینی، دعا و زیارت و حتی رفتار‌هایی چون سینه‌زنی، نوحه‌خوانی، و برنامه‌هایی مانند مجالس ختم، یادواره‌ها، سوگواره‌ها، و کنگره‌ها، از جمله فعالیت‌های است که می‌توان در بالاترین سطوح فکری مدیریت فرهنگی جامعه تعریف و از «متولیان فرهنگی» مطالبه نمود. (5)

* برنامه‌ریزی و «نظارت بدون تصدی‌گری» در این گونه مناسبت‌ها و نوع رفتارهایی که شایسته و بایسته آن است، یکی از وظایف مهم مجریان فرهنگی جامعه است تا با حرکتی هدفمند، غیر مستقیم و بدور از هیاهو، اجبار و جوزدگی در تعمیق باروها و ارزش‌های دینی جامعه به‌ویژه نسل جوان گام بردارند.

به یقین آن‌چه جامعه و فضای آیینی آن را در مناسبت‌های مذهبی به «مذهب‌های مناسبتی» که همان سطحی‌نگری، عوام‌زدگی و دین‌داری مقطعی است، می‌کشاند؛ آفات و انحرافاتی است که محافل و مجالس مذهبی فرهنگ‌ساز ما را رنج داده و سال‌های سال زمینه‌های بهره‌برداری دشمن و خوراک تبلیغاتی فرهنگ‌سوزان را فراهم می‌آورد که شاید در مجالی دیگر بتوان به برخی از آن‌ها اشاره نمود، ان‌شاءالله.

پی نوشت :
1. پارسا، محمد، روان‌شناسی کودک و نوجوان
2. اعرافی، علیرضا، تربیت دینی، ج2
3. «و من یعظم شعائرالله فانها من تقوی القلوب»، سوره حج، آیه 32
4. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج 6
5. سخنرانی مقام معظم رهبری در سال 70 در جمع مداحان اهل‌بیت