الف) چرا انتشار کتاب آهنگران تا این سالها به تأخیر افتاد؟ چرا انتشار و اهتمام به ثبت و ضبط کتابی از مآثر و آثار حاج صادق آهنگران؛ صدای شاخص دهه شصت نباید در دستور کار مراکز دولتی‌ای می‌بود که برای چنین رسالت‌های عظیمی تأسیس شده‌اند؟ راستی «دفتر ادبیات و هنر مقاومت» حوزه هنری با آن همه آثار درخشان که تاکنون منتشر نموده است، در رابطه با این قصور بلکه تقصیر بزرگ چه پاسخی دارد؟ نهادی با این شأن و جایگاه در ادب و هنر مقاومت اما با این حد از غفلت و سستی که در مورد محوری‌ترین رکن تبلیغی جنگ یعنی آهنگران حتی یک اثر هم ندارد! نکند اولویت‌ها و ضرورت‌های دیگری هنوز در میان مشغله‌های این نهادها گمشده و مهجور باقی مانده باشند؟

ب) حقیقت این است که حاج صادق آهنگران در دوره جنگ از قامت شخصی به درآمد و به سرعت تبدیل به رسانه شد؛ رسانه ای استعاری موسوم به «بلبل خمینی» که بارها و بارها دشمن در صدد خاموشی آن بود و حتی می‌کوشید با شایعه شهادت او روحیه رزمندگان ایرانی را تضعیف کند. راستی کدام رسانه دیگر به جر آهنگران این چنین حیات استراتژیکی داشته است که زنده ماندنش باعث تقویت امنیت ملی باشد! گفتنی ها در این مورد و غفلت های فرهنگی و تاریخی ما بماند به وقت دیگری که وسیع‌تر از حد این یادداشت باشد. اما غرض از این نوشتار تجلیل از همت مردانه یک محقق راستین و جوانی است که با سماجت و پشتکار تمام توانست پس از بیست و اندی سال از پایان یافتن جنگ، بخشی نه فقط مهم بلکه بسیار مهم از میراث فرهنگی دفاع مقدس ما را احیا نماید و گنجینه میراث فرهنگی جنگ را مزیّن به «کتاب آهنگران» نماید. در این مجال مروری بر برخی جنبه‌های قوت و ضعف کتاب مورد نظر قرار می‌گیرد.

۱- نام اثر؛ «کتاب آهنگران» توانسته است به زیبایی و رسایی هرچه تمام‌تر پتکی باشد بر سر مستحب‌نگاری‌های بی‌پایان در عرصه دفاع مقدس و بر زمین نهادن واجبات فراموش شده. راستی تا پیش از این کتابی در مورد آهنگران نداشتیم!

۲- به یقین کامل ترین مجموعه اسنادی و تاریخی در مورد متن و صوت نوحه‌های جنگ تحمیلی ایران و عراق همین کتاب است. دقتی که مصروف گردآوری این حجم نوحه‌ها شامل متن‌نگاری، شناسنامه‌سازی و آرشیوسازی فایل‌های صوتی در لوح‌های فشرده ضمیمه کتاب شده است، حقاً و انصافاً قابل ستایش و تقدیر است. به خصوص که می‌دانیم زحمت تبدیل نوارهای کاست به فایل‌های دیجیتال در مورد اکثر آثار وجود داشته است. همچنین دقت گردآورنده از این جهت نیز ستودنی است که تلاش درخوری برای تهیه نسخه اوریژینال از اجراهای چندین‌باره یک نوحه داشته است. به کرّات در متن کتاب به نوحه‌هایی اشاره شده است که بارها و بارها در نقاط مختلفی اجرا شده اما شهرت آن مرهون اجرای مشخصی است که توسط گردآورنده در لوح فشرده ارائه شده است.

از این نظر شاید بی‌راه نباشد که اصلی‌ترین ارزش کتاب آهنگران را نیز متوجه این بخش از کتاب بدانیم. بخشی که حدود سه چهارم از کل اثر را به خود اختصاص داده و تا پیش از این شاید خود جناب آهنگران نیز از دسترسی به آن محروم بوده اند چه رسد به دیگران!

یکی دیگر از ارزش‌های این بخش، شناسنامه هرچند ناقص اما ذی‌قیمت ارائه شده در بخش نوحه‌ها برای شناسایی عوامل دخیل در اجرا شامل شاعر، زمان و مکان و مناسبت هر اجراست که کارنامه گویایی از فعالیت‌های تبلیغی و هنری در دوره جنگ محسوب می‌شود. در این زمینه، به جز آشنایی با شاعر بزرگ جاودانه‌ها و نوحه‌های خاطره‌انگیز حاج صادق، «حاج حبیب‌الله معلمی» با فهرست شاعران شناخته و ناشناخته دیگری آشنا می شویم که شعر خود را در اختیار آهنگران نهاده‌اند و از این طریق به جز بررسی ادبی و تاریخی واجد ارزش‌های فرهنگی از جمله جریان‌شناسی ادبی و هنری نوحه گران جنگ شده‌اند.

۳- در بخش خاطرات حقیقتاً با دنیایی شگفت از خاطراتی مواجهیم که پس از خواندن آن می‌توان به سادگی، آهنگران را لایق عنوان «ستاره دهه شصت» تلقی نمود. ستاره‌ای که به طور میانگین روزانه ۵۰۰ قطعه از عکس‌هایش تنها توسط یک فروشنده به فروش می رسیده و در جمع پرشور هواداران توسط خود حاج صادق بعضاً امضا می‌شده و در نهایت در میان اشیای جیبی هزاران رزمنده عاشق جهاد، پس از شهادت‌شان پیدا می‌شده است. یقیناً این جنبه‌ها از زندگی و خاطرات حاج صادق، تصویر متفاوت و بدیعی از ستاره انقلابی بودن در عرصه فرهنگ و هنر ارائه می‌دهد. مدیریت بی‌نظیر آهنگران بر محبوبیت فوق‌العاده‌ای که در میان رزمندگان و مردم داشته و دارد، هنوز هم برای جوانان هنرمند انقلابی که شهرت و محبوبیتی در میان مردم می‌یابند الهام‌بخش و اثرگذار است. حقیقتاً ستاره‌های هنری امروز می‌توانند و باید برای اینکه ببینند یک چهره محبوب و مشهور چگونه می‌تواند در عین حالی که از دردسرهای شهرت و شناخته‌شدگی می‌گریزد، صمیمیت و هم‌جوشی ماندگار خود را با مردم نیز حفظ کند، به نمونه آهنگران در این کتاب بنگرند.

«کتاب آهنگران» شاید یکی از بهترین منابع برای ساخت دهها فیلم سینمایی داستانی و مستند با قصه‌هایی به شدت تصویری، جذاب و هرگز دیده نشده است. کتاب، پر است از طنز یا شخصیت‌پردازی دراماتیک در موقعیت‌های متضاد. فکرش را بکنید؛ ستاره محبوب دوران جنگ به همراه راننده‌اش در راه یک اجرای دیرهنگام شبانه راه را گم می‌کند و در نهایت سر از پرتگاهی در می آورد که نصف ماشین در هوا روی یک رودخانه است و نصف دیگر در انتهای خشکی! انبوهی از قصه‌های پرکشش سینمایی از این دست را می‌توانید در لابه‌لای خاطرات مشهورترین ستاره مداحی دوره دفاع مقدس در کتاب آهنگران بیابید.

۴- با همه این احوال، این کتاب بیش از آنکه پرونده آهنگران را بسته باشد، تازه آن را گشوده است. واقعاً نمی‌توان باور نمود که از کل زندگی شخصی و انقلابی آهنگران تنها حدود ۳۰۰ صفحه خاطره وجود داشته باشد. قطعاً این حجم مختصر از خاطره‌نگاری نشان‌دهنده فراری بودن راوی و شرم و ناتوانی مصاحبه‌کننده در یک‌جا بند کردن اوست. به ویژه در مورد آثار شاخص آهنگران هنوز ریزه‌کاری‌های فراوانی به ذهن می رسد که از کتاب جامانده است. در حقیقت دریغا اگر شخص حاج صادق آهنگران پس از سال‌ها کم‌گویی از سرگذشت فرهنگی خود هنوز ناگفته‌هایی در سینه داشته باشد. با این حال امید است این کمبود در نسخه‌های بعدی کامل‌تر شود و شنیدنی‌های بیشتر و دقیق‌تری به کتاب افزوده شود.

آرمان هیأت