آرمان هیأت - بزرگترین نذر اجتماعی دنیا

شاید به‌ جرأت بتوان گفت قدرت و نقش سنت نذر را می‌توان در میزبانی عراق از زائران اربعین اباعبدالله دید. مجله هافینگتون پست در یادداشتی زیارت اربعین را باشکوه ترین تجمع دینی جهان توصیف می کند.

نویسنده مجله مشهور آمریکایی هافینگتون پست در شماره هفته آخر نوامبر امسال[۱] در یادداشتی با عنوان «بزرگ‌ترین حرکت زائران جهان در جریان است، چرا شما درباره آن نشنیده‌اید» زیارت اربعین را بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین تجمع دینی در جهان توصیف کرده و می‌گوید تعداد زائران این تجمع پنج بار از مراسم بزرگ و مهم «کومبه‌ میلای» هندو‌ها که هر سه سال یک‌بار برگزار می‌شود، بیشتر است.

سید مهدی المدرسی سپس به شرح و مقایسه اربعین با دیگر اتفاقات می‌پردازد و می‌نویسد: «در زلزله «هائیتی» وزارت دفاع آمریکا فقط ۴ میلیون وعده غذایی داد و در اربعین ۲۰۰ میلیون وعده غذایی تهیه می‌شود و همه از محل خیرین است.» او سپس خواستار گنجاندن زیارت اربعین در کتاب رکورد‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین تجمع بشری، بزرگ‌ترین سفره غذا در جهان و بزرگ‌ترین تعداد داوطلبان در یک مکان می‌شود.[۲] جالب آنجاست که این دویست میلیون وعده غذایی در بازه‌ای کمتر از پنج روز برای بیش از بیست میلیون نفر، با نذر[۳] و کمک‌های خیریه‌ای حاصل می‌شود نه با هزینه‌های دولتی، علاوه بر این به‌صورت خودجوش و نه‌فقط از مذهب شیعه و سنی که حتی از ادیان دیگر همچون ارامنه و فرق دیگر مسیحیان هم.

شاید به‌ جرأت بتوان گفت قدرت و نقش سنت نذر را می‌توان در میزبانی عراق از زائران اربعین اباعبدالله دید، از جای خواب گرفته تا ماساژ، سقایی، نانوایی صد هزار قرص نان[۴] و سفره‌های بلند[۵] اطعام که هر فرد یا گروهی بنا به وسع و امکانات خود در آن شرکت می‌کند. همین خلوص و تفاوت سطح نذورات و نذر کنندگان است که فضا و حالتی را ایجاد می‌کند که همه دنبال تجربه کردن این تجربه گران‌مایه‌اند، امری که به قول نویسنده هافینگتون پست باید در کتاب رکوردهای جهان ثبت شود، حتی اگر تمام رسانه‌های غربی نخواهند آن را به نمایش بگذراند و ببینند. نذر از گذشته‌های دور در کشورمان نقش و جایگاه خاصی داشته است، از ایران باستان و دوران هخامنشی که به آن «دا» گفته می‌شده تاکنون سابقه‌ای بس دورودراز داراست، البته شاید بتوان دوره قاجار را به دلیل رواج زﻳﺎدی که پیداکرده بود دوران طلایی نذر در سده‌های اخیر دانست.

ادای ﻧﺬورات ﺑـﻪ اﺷـﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻧﺠـﺎم می‌شد و ﺻﻮرت ادای آن ﺑﺴﺘﮕﻲﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺬر، ﻣﻴﺰان اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺬر ﺑـﺮای ﻓﺮد و ﻣﻴﺰان اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﺬر داﺷﺖ، به‌طوری‌که ادای ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺬورات ﺳـﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻤﺎدی اداﻣﻪ می‌یافت، وﻟﻲ ادای ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺬورات ﻃﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﻛـﻮﭼﻜﻲ اﻧﺠـﺎم می‌شد و دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار نمی‌گشت، برای همین ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺬورات به‌طورکلی ﻣﻨـﺴﻮخ ﻳـﺎ از ﻣﻴﺰان آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺬر ﻧﺎن و ﻣﺎﺳﺖ و ﻧﺬر آزاد ﻛﺮدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن، اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن‌ها ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺸﺘﺮی یافته‌اند، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺨﺖ آش رﺷﺘﻪ، شله‌زرد، ﺣﻠﻮا و ﭘﺨﺶ آن ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم.[۶]

تنوع و گستره نذرها در این دوره که بسیاری از آن تا زمان حال هم ادامه یافته، باعث توجه و تعجب برخی از سفرای کشورهای دیگر در ایران شده است، مانند ﺑﻨﺠﺎﻣﻴﻦ، ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻔﻴﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ در اﻳﺮان که در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ: «در ﻣﻴﺎن ﻋﺰاداران ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻓﻪ ﺟﺎﻟﺒﻲ برمی‌خوریم ﻛﻪ ۴۰ ﺗﺎ ۵۰ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻧﺬر ﻛﺮده ﺑـﻮد ﻛﻪ در ﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﻳﺎد لب‌تشنه ﺷﻬﺪای ﻛﺮﺑﻼ ﺑﻪ ﻣﺮدم آب دﻫﺪ و هرساله ﻧـﺬر ﺧـﻮد را در ﺗﻜﺎﻳﺎ ادا می‌کند.»[۷]

ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺣﺎل و ﻫـﻮای ﻧﺬر و اﻋﺘﻘﺎد ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ آن در اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﻧﻴﺰ اﺛﺮ می‌کرد و آﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ آن ﺑـﻪ دﻳـﺪه ﺗﺄﻳﻴـﺪ می‌نگریستند، ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎری از ﻧﺬورات از ﻗﺒﻴـﻞ ﻧﻤـﺎز، روزه و ﺻـﺪﻗﻪ از ﭼـﺸﻢ ﺳﻴﺎﺣﺎن و ﻣﺆﻟﻔﺎن ﻛﺘﺐ ﭘﻨﻬﺎن می‌ماند وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺬورات ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧـﺬر ﻏـﺬاﻫﺎ، رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ اﻣﺎﻛﻦ ﻣﻘﺪﺳﻪ و ﺑﻘﺎع ﻣﺘﺒﺮﻛﻪ ﻋﻠﻨﻲ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼـﺸﻢ ﻫـﺮ بیننده‌ای را ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺟﻠﺐ می‌کردند.

نذر کردن متناسب با نیاز و تحولات روز

شاید برای برخی از افراد که آشنایی چندانی با موضوع نذر و وقف ندارند، این مسئله، موضوعی سنتی قلمداد شود؛ در حالی که یکی از مزیت‌های دین اسلام به روز بودن و قابلیت انعطاف آن با نیازهای جامعه است، به تعبیر دیگر نذر و وقف نه صرفا برای کمک به دین و مذهب که در حقیقت برای انتفاع جامعه اسلامی است. امروزه نمونه‌های متفاوتی از این نذورات وجود دارد که اهمیت قابل توجهی دارند، به طور نمونه همزمان با تحولات عراق و هجوم گروه‌های تکفیری و تروریست داعش به این کشور، بخشی از توان کمکهای مردمی و نذورات در این کشور معطوف به این موضوع شد.

دولت عراق با توجه به کمبود منابع مالی، دست به دامن هیئت‌های حسینی و عاشورایی شدند و ضمن استفاده از ظرفیت جهاد مردمی، از توان اقتصادی آن‌ها نیز استفاده کردند، به گزارش «شیعه نیوز»، «صالح الحیدری» رئیس دیوان وقف شیعیان عراق پیش آغاز محرم، از کسانی که از هیئت‌های حسینی و عاشورایی حمایت مالی می‌کنند، خواست بخش اعظم اهدائی‌های خود را به نیروهای امنیتی، گردان‌های داوطلب و آوارگان اختصاص دهند.

نذر خون

یک نمونه دیگر، ابتکار هر ساله سازمان انتقال خون ایران است که طرحی با عنوان «نذر اهدای خون» را همزمان با تاسوعا و عاشورای حسینی اجرا می‌کند، به گفته مدیرعامل سازمان انتقال خون ایران در تاسوعا و عاشورای حسینی(ع) امسال قریب به ۴۰ هزار واحد خون توسط مردم اهدا شده است.

استقبال از این طرح نذری به حدی بود که بسیاری از مردم علارغم نیت نذر اهدای خون، نتوانستند اقدام به این کار کنند و با استفتاء مقام معظم رهبری مبنی بر این که حتی در صورتی که صیغه نذر هم خوانده شده باشد، در این مورد می‌توان آن را در ایام دیگری ادا کرد، به خانه‌های خود رفتند؛ به گفته پور فتح الله، مدیرعامل سازمان انتقال خون در همان ایام، برنامه نذر اهدای خون ۶ هزار نفر دیگر تا اربعین حسینی(ع) نوبت دهی شدند.

با رسیدن به ایام اربعین و استقبال بی نظیر مردم ایران از پیاده‌روی این روز، طرح ویژه نذر خون اجرا شد؛ علی‌اکبر پورفتح‌الله، مدیر عامل سازمان انتقال خون ایران به مناسبت فرا رسیدن اربعین حسینی از اجرای ویژه طرح نذر خون در ایران و عراق و با همکاری سازمان انتقال خون عراق خبر داد و در این خصوص گفت: «بدین ترتیب زائران حسینی در کربلای معلی می‌توانند با همکاری سازمان انتقال خون عراق به کمپینگ‌های اهدای خون مراجعه کنند و توسط پزشکان و پرسنل ایرانی انتقال خون ایران و اعزامی به کربلا در طرح نذر خون ثبت نام کنند و در صورت تمایل به اهدای خون نیز می‌توانند خون خود را در همانجا اهداء کنند زیرا این خون توسط سازمان انتقال خون عراق ذخیره سازی می‌شود.»

علاوه بر این بسیاری از عاشقان امام حسین(ع) در مراسم راهپیمایی اربعین حسینی نذرهای مختلفی ادا کردند، برخی نیز روایتشان از مراسم را به عنوان نذر در نظر گرفتند و اقدام به تهیه رایگان تصاویر و فیلم‌ و مستند از پیاده اربعین و انتشار در فضای مجازی کردند، یعنی جنس نذر کردن‌ها از مادیات به سمت کارهای فرهنگی رفته بود.

بد نیست اشاره‌ای به نذرهای نقدی ویژه اربعین کرد، قائم مقام ستاد بازسازی عتبات عالیات عراق در ایران بعد از مراسم اربعین اعلام کرد: « نذوراتی که خاص این مراسم جمع‌آوری شد، بالغ بر ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون تومان بود. غیر از این با نذوراتی که هیات‌های مذهبی صرف کردند، در کل بالغ بر چهار پنج میلیارد تومان نذر زائران اربعین امسال شد.»

وی ادامه داد: «بعضی از هیات‌ها نذرهایی داشتند و سال‌های قبل در عتبات هنگام اربعین غذا پخت می‌کردند، بعضی امکانات و مواد غذایی را همراه آوردند و فقط به مکان نیاز داشتند که ما آن‌را تامین کردیم. همین حالا موکبی در کربلا است که به مدت ۱۰ روز ۲۵۰ هزار وعده غذایی را تامین می‌کند و هر روز کباب می‌دهد.»

پذیرایی از زائران امام حسین(ع) کاملا به حیثیت و اعتبار ایلات و عشایر و اقوام عراق وابسته شده است و جزیی جدایی ناپذیر از آن است، هر طایقه و قوم و عشیره حتما در داخل شهر کربلا در ایام اربعین و در روزهای دیگر در شهرهایی مانند نجف و یا طول مسیر این شهر تا کربلا، اقدام به برپایی موکب الحسینی می‌کند که با تابلویی بر سر در آن ، افتخار این پذیرایی به نام قوم و قبیله خاص ثبت شود. این امر آنقدر مهم است که، طایفه‌ای درعراق فقط زمانی حاضر به گذشت از خون یکی از افراد خود شد که طایفه قاتل اجازه داد که قبیله مقتول غذای نذری به زائران امام حسین (ع) را در موکب – خیمه خانواده قاتل، بدهند!

در ایران نیز نهادهای فرهنگی همچون شهرداری‌ها ساده‌ترین راه های مشارکت دادن مردم در این امر مقدس را دنبال کردند، «یک نذری ساده» با مشارکت شهروندان تهرانی بیش از ۷۲ هزار بسته آجیل مشکل‌گشا را برای زائران پیاده‌روی نجف تا کربلا در اربعین حسینی ارسال کردند.

به گزارش خبرگزاری موج، در مدت یک هفته نذرهای نقدی و غیر نقدی شهروندان در قالب حدود چهار تن آجیل جمع‌آوری و با حضور عاشقانه و عاشورایی مردم بسته‌بندی شد.

ویژه‌برنامه «یک نذری ساده» به ابتکار و همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به نیابت از مادران شهدایی که کربلا را ندیدند برگزار و با استقبال خیره‌کننده دوستداران اباعبدالله الحسین(ع) و عاشقان زیارت حرم مطهر کربلای معلی مواجه شد. این‌ها همه نمونه‌های کوچک اما موثری در برگزاری بزرگترین نذر اجتماعی دنیا بود که با هدایت و برنامه‌‌ریزی بهتر می‌تواند هم گسترش بیشتری پیدا کند و هم این که فرهنگ نذر نهادینه شود.*

_{نویسندگان: حسین حسنایی- مهدی پناهی

پی نوشتها:

[۱] ۲۴/۱۱/۲۰۱۴

[۲] مجله هافینگتون پست

[۳] نذر آن است که انسان ملتزم شود که کار خیرى را براى خدا بجا آورد، یا کارى را که نکردن آن بهتر است براى خدا ترک نماید، ویکی فقه

۴ . www.tvshia.comسایت تی وی شیعه به آدرس

۵. سایت تی وی شیعه

۶.فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره ۳۶ مرکز تحقیقات صدا و سیما

۷. فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره ۳۶ مرکز تحقیقات صدا و سیما}