آرمان هیأت - نظرات مرحوم استاد آهی درباره بعد عقیدتی شعر

مرحوم استاد علی آهی توجه ویژه ای به بعد عقیدتی اشعار آیینی داشتند. ایشان در پیشگفتار کتاب انوار معرفت به صورت تفصیلی قواعد و اصولی که شاعران آیینی هنگام سرودن شعر باید رعایت کنند را منتشر کرده اند. متن کامل این مطلب را می توانید از اینجا دریافت کنید. در ادامه بخش هایی از این مطلب آمده است :

[سایر مطالب ویژه نامه مرحوم استاد علی آهی را اینجا بخوانید]

سيره و گفتار پيامبراكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) آنچنان جامع است كه می‌‏توان از آن- در هر زمينه‏‌اى- راه صحيح را استخراج و استنباط كرد، حتى در زمينه شعر و شاعرى. پيغمبر اسلام(ص) و ائمه معصومين(ع) راه و روش سرودن شعر و خواندن اشعار آيينى را به شاعران و خوانندگان متعهّد مذهبى نشان داده، از شعر بعضى از شاعران زمان خود انتقاد عقيدتى نمودند، كه برخى از آن انتقادات و رهنمودها- به‌طور مستند و مأخوذ از ده‏ها كتاب تاريخى و روايى شيعى و سنّى- براى مشتاقان معارف اهل‌البيت(ع) خصوصاً شعرا بازگو می‌گردد.

مسلم است كه مطالعه دقيق آن، اَسرار نهفته‌‏اى از معارف اسلامى را آشكار و افكار خفته بعضى از شاعران و خوانندگان مذهبى را بيدار می‌‏سازد و علوم و معارف اهل ‏البيت(ع) را به آنها می‌‏آموزد و آنها را از جهل در عقيده، گفتار و عمل رها می‌‏سازد.

به‌طور كلّى كسى كه در يك موضوع، جامعيّت ندارد، دخالت و ورودش در آن موضوع موجب انحراف خويش و ديگران می‌‏شود و اِصرارش بر اين امر، او و پيروانش را به آخِرين مرحله گمراهى می‌‏كشاند.

شايان ذكر است، عدم اطلاع از معارف و احكام دينى، سبب می‌‏شود كه انسان وظيفه خود را در انجام عبادات نيز نداند. لذا چنين كسى علم و آگاهى به احكام و مسايل نماز و روزه و حج و ساير عبادات نخواهد داشت و اگرآن عبادات را با رأى و نظر خود انجام دهد، اَعمال اين شخص مطابق با دستورات و واقعيات شرع نبوده و باطل است و مورد عتاب و مؤاخذه نيز قرار خواهد گرفت.

اگر شاعر متعهّد دينى، معارف و اعتقادات مذهب شيعه را نداند و نيز اطلاعاتى از مكاتب غيراسلامى و غيرشيعى نداشته باشد، نخواهد توانست بر اساس مبانى صحيح اعتقادى به سرودنِ اشعار آيينى بپردازد. چون ممكن است طبق مكاتب غيراسلامى و موافق با مسالك و مذاهب غير شيعى شعر بسرايد و با رأى و نظر خود، ساخته و پرداخته ذهنى و فكرى خود را به نظم درآورد.

لذا شاعر متعهّد مذهبى بايد سعى نمايد تا با عقل و درايت و با بينش علمى و عدالت عملى، معارف دينى را در قالب «شعر» در جامعه گسترش دهد. بدين‌جهت، سروده‏‌هاى يك شاعر متعهّد مذهبى بايد منطبق بر معارف قرآن و روايات مُستند از ائمه معصومين(ع) باشد و بداند كه در سرودن اشعار شرعى مسئوليت داشته، خود را پاسدار معارف و اخلاقيات مكتب جعفرى و مروّج آنها بداند و بايد طبع خود را در چهارچوبى قرار دهد كه مبناى آن عقايد و معارف حقّه است؛ چراكه قرآن كريم می‌‏فرمايد: «انسان، هيچ سخنى را نمی‌‏گويد، مگر اين‌كه در نزد او نگهبانى حاضر و آماده است.»

اين آيه، هشدارى جدّى است براى همه مردم و نيز شاعران مسلمان كه از گفتار و سخن بيهوده، مستهجن، هزل، خطا، حرفى كه فايده‌‏اى ندارد (لغويات)، دروغ و خيال پردازی‌هاى واهى پرهيز كنند؛ چون براى هر لفظ و سخن بايد جوابگو باشند. در تفسير آيه مذكور نقل است: حتّىٰ انسان، از آهى كه در حالت مريضى كشيده، بازخواست خواهد شد. (كه آن، از سرِ شكر بود يا شكايت يا....)

همچنين در آيه كريمه می‌‏خوانيم: «به حقيقت مؤمنان رستگار شدند ... و آنان كه از لغو پرهيز می ‏كنند.»

در توضيح لغو گفته‏اند: «لغو آن چيزى است كه آدمى را از ياد و ذكر خدا غافل سازد و همچنين سخن بيهوده و باطل را لغو می ‏گويند»

شايان ذكر است كه شاعر مذهبى، طبق آيات قرآنى و احاديث می‌‏داند كه دروغ‌گويى و دروغ‏پردازى- حتّى به مزاح و شوخى- در اشعار آيينى حرام است و نيز آگاه است كه دروغ از گناهان كبيره است.

بنابراين، شاعر متعهّد مذهبى بايد طبق موازين اسلام سخن گفته، و طبع خويش را آزاد و رها قرار ندهد و با تلقيح دانش و معارف آيينى، آن را بارور سازد كه در غير اين صورت اشعار و سروده‌‏هاى او مانند فرزند نامشروع و ناخَلفى است كه از طبع او متولّد گرديده و به مرور زمان، موجب انحطاط فرهنگى در جامعه شده، افكار مردم را به تباهى می‌‏كشاند و سرمشق نامطلوب و بدآموزى را براى ديگر شاعران و خوانندگان شعر، به‏يادگار می ‏گذارد.

بدين جهت محتواى شعر مذهبى و متعهّد بايد متّكى به معارف برگرفته از وحى الهى باشد كه از طريق اهل ‏البيت(ع) به ما رسيده است، مخصوصاً مطالب و نسبت‏ها و لقب‏‌هايى را كه شاعر می‌‏خواهد درباره خداوند و ائمه معصومين(ع) در اشعارش به‌‏كار بَرد، بايد محبوب ائمه باشد نه مبغوض آنان، كه امام صادق(ع) فرمود: « خداوند لعنت كند كسى را كه در حق ما چيزى بگويد كه ما آن را درباره خويش نمی‌‏گوييم.» و نيز شاعر مذهبى در شعر آيينى بايد، تمثيلات و داستان‏هايى را كه می ‏سرايد، با واقعيت‏هاى تاريخى و روايات مستند، مطابقت كند و از سرودن تشبيب و تغزل و اصطلاحات صوفيّه پرهيز نمايد. چون شاعر متعهّد مذهبى آن شاعرى است كه اشعار او براى تحكيم و استوار كردن اعتقادات و باورهاى مردم جامعه باشد.