به نظر می‌رسد با توجه به معنای حقیقی روزه، فروکاستن معنای روزه به نخوردن و نیاشامیدن و عدم کنترل دیگر اعضا و جوارح نقض غرض باشد. توجه صرف به نخوردن و نیاشامیدن و عدم توجه به کنترل گناهان چنانچه بزرگان دین فرموده‌اند، فایده‌ای برای دیندار نخواهد داشت.

در آیه ۱۸۳ سوره بقره می‌خوانیم: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ: اى کسانى که ایمان آورده‏اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانى که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید.» از این رو روزه برای رسیدن به تقوا وضع شده است، مومن روزه می‌گیرد تا به تقوا برسد و مراد از تقوا در نظر داشتن خدا در همه آنات زندگی است. فرد متقی خداوند را در همه زندگی ناظر و حاضر می‌بیند، از این رو چنین فردی به گناه کمتری دست می‌زند. شرایط و مبطلات روزه نیز به دنبال رسیدن به چنین هدفی است اما بیشترین دغدغه ما در روزه تقواست؟ نگاهی به روایات تصویر روشن‌تری از روزه آرمانی و مقبول را نشان می‌دهد.

روزه تنها نخوردن و نیاشامیدن نیست
دینداران موظف به انجام حکم دینی هستند. شارع روزه کامل را تنها رعایت خصوصیاتی حداقلی نمی‌داند. یک مسلمان با نخوردن و نیاشامیدن به عنوان شرط اولیه روزه می‌تواند بگوید روزه گرفته است اما روزه آرمانی مقبول دین از نظر اولیا الهی خصوصیات دیگری نیز دارد.

پیامبر اسلام(ص) در حدیثی می‌گوید که خداوند تعالی چهل روز و شب روزه و نماز مرد یا زن مسلمانی را غیبت کند را قبول نمی‌کند. این حدیث نشان از آن دارد که مقبول شدن روزه در دربار باری مشروط به غیبت نکردن است، احادیث دیگر از منع کلی گناه در این ماه شریف خبر می‌دهند. اگر روزه به تنهایی و بدون رعایت دیگر احکام ارزشی داشت، روزه فرد غیبت کننده نیز می‌باید مورد قبول درگاه باری واقع می‌شد.

امیرمومنان(ع) می‌فرمایند: روزه پرهیز از حرام‌ها است، هم‌‎چنانکه شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‌کند. در اینجا معنای عامی از روزه مطرح می‌شود، روزه تنها خوردن و نیاشامیدن در بازه زمانی مشخص نیست، بلکه دوری از حرام‌هاست. از این رو وقتی فردی گناهی کند، مثلا دروغی بگوید با تعریفی از این روزه که از حدیث امام علی(ع) می توان‌ ارائه داد، روزه نگرفته است، هر چند در بازه زمانی مقرر نخورده و نیاشامیده باشد.

امام علی(ع) در حدیثی دیگر می‌‎فرمایند: «روزه قلب بهتر از روزه زبان است و روزه زبان بهتر از روزه شکم است». سخن از روزه قلب و برتری آن با روزه زبان و نیز برتری روزه زبان به روزه شکم آمده است.

باز امام علی(ع) در حدیثی می‌فرمایند: «روزه نفس از لذت‌هاى دنیوى سودمندترین روزه‏‌هاست». تمایزی که ایشان میان نفس و بدن گذاشته‌اند، می‌تواند تمایز میان دو نوع روزه باشد، روزه‌ای که تنها مربوط به بدن است و نخوردن و نیاشامیدن و مسائلی شکلی را شامل می‌شود و روزه نفس که شامل لذت‌های دنیوی است. در روزه نفس انسان از لذات دنیوی فاصله می‌گیرد. دیگر برداشتی که از این روایت می‌توان داشت این است که ممکن است برخی از امور حلال نیز که لذت دنیوی حساب می‌شوند، در روزه نفس مورد پرهیز واقع شود.

امام صادق(ع) موسس فقه جعفری معتقدند که آنگاه که روزه مى ‏گیرى باید چشم و گوش و مو و پوست تو هم روزه ‏دار باشند، «یعنى از گناهان پرهیز کند.» مضمون حدیث دقیقا مطابق با بیانات امیر مومنان است و ایشان بر روزه مو و پوست هم تاکید کرده‌اند و پرهیز از گناهان را معنای روزه داری خوانده‌اند.

حضرت فاطمه(س) نیز در حدیثی می‌فرمایند که روزه ‏دارى که زبان و گوش و چشم و جوارح خود را حفظ نکرده روزه‌‏اش به چه کارش خواهد آمد. بدون دقت در عملکرد کلی انسان و تنها با اجتناب از خوردن و آشامیدن، انسان چیزی به دست نخواهد آورد.

از سفره‌های افطار تا روزه‌ مقبول
چنانچه آمد به نظر می‌رسد که روزه در حد خوردن و آشامیدن شرط لازم روزه حقیقی است و تنها با اکتفا به آن نمی‌توان به روزه حقیقی دست یافت. دغدغه بسیاری از روزه‌داران هر چند منع از خوردن و آشامیدن است، حول خوردن و آشامیدن می‌چرخد. امروزه می‌توان در کشورهای مسلمان از اقتصاد ماه رمضان سخن گفت، ملل مختلف اسلامی آیین‌های فرهنگی متنوعی در این ماه دارند و البته این ناگزیر است اما دغدغه‌ای که می‌توان داشت، فروکاسته شدن روزه به این سطح از معنای آن است.

توجه بیش از اندازه به روزه حداقلی و شرط لازم این عبادت در روزگار حاضر را از آنجا می‌توان دریافت که میزان توجه به خوردن و آشامیدن و نحوه روزه‌داری از نظر تغذیه، به بیشترین حد خود می‌رسد. علم پزشکی چنان به استخدام نحوه روزه‌داری در آمده است که گویی مسلمانان صد سال پیش در ماه تابستان روزه نمی‌گرفتند. میزان و نحوه مصرف مواد خوراکی برای آن مطرح می‌شود که سختی گرسنگی روزه را کم کند، حال آن‌که سختی روزه‌داری با گرسنگی و تشنگی روز محشر مقایسه شده است.

بی‌شک اولین و دسترس‌ترین نوع روزه روزه خوردن و آشامیدن است. برای بسیاری ترک انواع و اقسام گناه‌ها بسیار دشوارتر است اما می‌توان به آسانی از خوردن و آشامیدن دست برداشت. ترک معصیت نیازمند اراده بسیار و توبه است که بر مدار تحولی درونی و عزمی منبعث از چنین تحولی است.

آرمان هیأت