در تاریخ سه روایت در خصوص واکنش امام حسین(ع) به خبر شهادت حضرت مسلم(ع) نقل شده است. در یکی از این روایت‌ها امام حسین(ع) می‌فرمایند: «او به تکلیف خویش عمل کرد و هنوز تکلیف ما باقى مانده است».

و اکنون در جهان کنونی که در آن به عنوان یک مسلمان شیعه زندگی می‌کنیم باید مدام به خود یادآوری کنیم، پس از مسلم(ع) امام حسین(ع) و تمام یارانشان به تکلیف مسلمانی خود عمل کردند اما هنوز تکلیف ما باقی‌مانده است.

۳ روایت از حال حسین بدون مسلم(ع)

امام(علیه السلام) به سوى کوفه پیش مى‌رفت تا «فرزدق»، شاعر معروف را دید، فرزدق سلام کرد و گفت: «اى فرزند رسول خدا! چگونه به مردم کوفه اعتماد کردى با آن که آنان پسر عمویت ـ مسلم بن عقیل ـ و پیروانش را کشتند؟» اشک از دیدگان امام جارى شد و فرمود: «رَحِمَ اللهُ مُسْلِماً فَلَقَدْ صارَ إِلى رَوْحِ اللهِ وَ رَیْحانِهِ وَ جَنَّتِهِ وَ رِضْوانِهِ، أَلاَ إِنَّهُ قَدْ قَضَى ما عَلَیْهِ وَ بَقِىَ ما عَلَیْنا؛ خداوند مسلم را رحمت کند، او به سوى رَوْح و ریحان و بهشت و رضوان خداوند رهسپار شد، بدانید او به تکلیف خویش عمل کرد و هنوز تکلیف ما باقى مانده است».

سپس این اشعار را ایراد فرمود:

«فَإِنْ تَکُنِ الدُّنْیا تُعَدُّ نَفیسَةً *** فَدارُ ثَوابِ اللّهِ أَعْلى وَ أَنْبَلُ
وَ إِنْ تَکُنِ الاَبْدانُ لِلْمُوتِ أُنْشِأَتْ *** فَقَتْلُ امْرِىء بِالسَّیْفِ فِی اللّهِ أَفْضَلُ
وَ إِنْ تَکُنِ الاَرْزاقُ قِسْماً مُقَدَّراً *** فَقِلَّةُ حِرْصِ الْمَرْءِ فِی الرِّزْقِ أَجْمَلُ
وَ إِنْ تَکُنِ الاَمْوالُ لِلتَّرْکِ جَمْعُها *** فَما بالُ مَتْرُوک بِهِ الْحُرُّ یَبْخَلُ»

«اگر [لذّات] دنیوى با ارزش به شمار آید، سراى پاداشِ الهى [بهشت] از آن برتر و ارزشمندتر است و اگر بدن‌ها براى مرگ آفریده شده، شهادت در زیر ضربات شمشیر در راه خدا بهتر است و اگر روزى‌ها به تقدیر الهى تقسیم شده، حریص نبودن در طلب روزى زیباتر است و اگر اموال و دارایى براى واگذاشتن جمع آورى مى‌شود، چرا آزادمردان [در بذل و بخشش آن] بخل بورزند؟»(۱)

ابن شهر آشوب در کتاب مناقب این جمله را نیز در ذیل این سخن نقل کرده است:
عَلَیْکُمْ سَلامُ اللّهِ یا آلَ اَحْمَدَ *** فَاِنِّی اَرانِی عَنْکُمْ سَوْفَ أَرْحَلُ
سلام خداوند بر شما اى آل احمد! من مى‌بینم به زودى از میان شما کوچ خواهم کرد.(۲)

«اربلى» مؤلّف «کشف الغمّة» بر آن اشعار افزوده است:
«وَ اِنْ کانَتِ الاَفْعالُ یَوْماً لاَهْلِها *** کَمالا فَحُسْنُ الْخُلْقِ اَبْهى وَ اَکْمَلُ؛
اگر کردار آدمى روزى مایه کمال اوست پس اخلاق نیکو، زیباتر و کاملتر است)»(۳)

در روایتى آمده است که امام به دختر مسلم بن عقیل رو کرد و فرمود: «یا ابْنَتِی، أَنَا أَبُوکِ وَ بَناتِی أَخَواتُکِ؛ دخترم! من به جاى پدرت و دخترانم به جاى خواهران تو هستند!).(۴)
طبق نقل دیگری هنگامى که امام(علیه السلام) به منزلگاه «زباله»(۵) رسید، خبر شهادت برادر رضاعى‌اش ـ عبدالله بن یقطر (علاوه بر شهادت مسلم و هانى) ـ را شنید، نوشته‌ایى را بیرون آورد و براى مردم خواند:

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَمّا بَعْدُ؛ فَقَدْ أَتانا خَبَرٌ فَضیعٌ! قَتْلُ مُسْلِمِ بْنِ عَقیل وَ هانِی بْنِ عُرْوَةَ وَ عَبْدُاللّهِ بْنِ یَقْطُرَ، وَ قَدْ خَذَلَتْنا شیعَتُنا، فَمَنْ أَحَبَّ مِنْکُمُ الاِنْصِرافَ فَلْیَنْصَرِفْ، لَیْسِ عَلَیْهِ مِنّا ذِمامٌ؛ به نام خداوند بخشنده مهربان، امّا بعد! خبر ناگوار شهادت مسلم بن عقیل و هانى بن عروه و عبدالله بن یقطر به ما رسید، شیعیان ما از یارى مان دست کشیدند، پس هر کس از شما بخواهد برگردد مى‌تواند. هیچ بیعتى از ما بر عهده او نیست».

به دنبال این سخنان، مردم از چپ و راست از اطراف امام پراکنده شدند، تنها همان عدّه از یاران آن حضرت که از مدینه با او همراه بودند، باقى ماندند.
این سخن را بدان جهت فرمود که عدّه‌اى فکر مى‌کردند امام(ع) به شهرى وارد مى‌شود که مردم آن سامان همه مطیع فرمان او هستند و امام زمام حکومت را به دست خواهد گرفت و آنها بهره مادّى خواهند برد! ولى هنگامى که دیدند مردم بى‌وفاى کوفه دست از یارى امام کشیدند و قاعدتاً راهى جز شهادت براى امام و یارانش نیست از گرد آن حضرت پراکنده شدند.(۶)(۷)

امروز روز عرفه است. در این روز که دعاها بالا می‌رود به مسلم حسین(ع) متوسل شویم.

_{پی نوشت:
(۱). تاریخ ابن عساکر (شرح حال امام حسین(ع))، ص ۱۶۳ و بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۷۴.
(۲). مناقب ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۱۰۳-۱۰۴.
(۳). کشف الغمّة، ج ۲، ص ۲۸.
(۴). مثیرالاحزان، ص ۴۵.
(۵). زباله، منزلگاهى است معروف، در مسیر کوفه به مکّه، نزدیک منزل ثعلبیّه.
(۶). تاریخ طبرى، ج ۴، ص ۳۰۰-۳۰۱؛ ارشاد مفید، ص ۴۲۴ و بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۷۴ (با مختصر تفاوت).
(۷). گرد آوری از کتاب: عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، زیر نظر آیت‌الله مکارم شیرازی، ص ۳۶۲.}

آرمان هیأت