ویژگی‌های روش پژوهش علمی در فضای ستایشگری اهل‌بیت(ع)

۱ـ اگر عرفان‌های نوظهور صرفاً پاسخی به سرخوردگی‌های ناشی از توجیه نابرابری‌های ثروت و قدرت در جامعه است، چرا اغلب مخاطبان و طرف‌داران این پدیده از ثروتمندان و قدرتمندان هستند؟ یا لااقل، اغلب، قشری از جامعه در این محافل دیده می‌شوند که کمتر دغدغة معاش دارند.

اگر مبلغان و مروجان عرفان‌های نوظهور، اهداف هیئت‌های مذهبی را نشانه گرفته‌اند، چرا در عملکرد آنها موضع خصمانه‌ای نسبت به رویکرد هیئات مذهبی نیست؟ و به نظر می‌رسد، نمونه‌هایی از اقبال به هر دو رویکرد در برخی از مخاطبان وجود دارد.

اگرچه دو ادعای پیش‌گفته هر یک می‌توانند بخشی از واقعیت‌های اجتماعی امروز جامعه باشند، اما ارائة آنها به عنوان نتیجه‌گیری قطعی از یک تحقیق، نمونه‌هایی از کلیشه‌های شبه‌دانشگاهی و شبه‌دینی/ شبه‌هیئتی هستند که احتمالاً ارزش‌ها، نگرش‌ها، طرز فکرها، چشم‌داشت‌ها و یا منافع و ... گروهی خاص را نمایندگی می‌کنند. فکر کردن از روی تنبلی و تن‌آسانی می‌تواند در بدو ماجرا منجر به گرایش به پذیرش هر یک از دو موضع سابق‌الذکر شود؛ البته با کمی تفکر انتقادی نیز پرسش‌هایی پیش می‌آید که قطعیت هر یک را زیر سؤال می‌برد. آگاهی از روش‌های پژوهش و پای‌بندی به الزامات هر یک از روش‌های تحقیق از مؤثرترین موانع تنبلانه فکر کردن است که بیشترین کمک را، هم به پژوهشگران و هم به مخاطبان و مراجعانِ پژوهش، در ارزیابی فرایند تحقیق و یافته‌ها و نتایج آن می‌کند.

۲ـ روش‌های پژوهش راه‌های مختلفی هستند که با توجه به ماهیت موضوع پژوهش، اهداف تحقیق، نوع پرسش‌ها، زمینه و زمانه، تخصص و توانایی پژوهشگر، میزان دسترسی به نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای لازم، ملاحظات مربوط به هزینه و ... برای رسیدن به شناخت و فهم پدیده‌ها و موضوعات تحقیقی انتخاب می‌کنیم. در واقع روش پژوهش به چگونگی انجام پژوهش مربوط می‌شود و شیوة پیش رفتن به سوی اهداف تحقیق را مشخص می‌کند.

۳ـ در هر سطحی از دانش، تجربه و مهارت، امکان لغزش و اشتباه وجود دارد. گاهی دربارة یک پدیده دلایلی را می‌شنویم که صرفاً تکرار مدعاست؛ علاوه بر اینها، مجموعه‌ای از پیش‌داوری‌ها، نگرش‌ها، طرز فکرها، چشم‌داشت‌ها و منافع و گاه عواملی نظیر خوشایند صاحبان قدرت رسمی و غیر رسمی و ... منجر به تبیین‌ها، تحلیل‌ها و توصیف‌هایی می‌شوند که باور به آنها برای گروهی کسب درآمد می‌کند یا وجهة اجتماعی به همراه دارد؛ حتی ممکن است خودمان ناخودآگاه برای عقایدی که دوست داریم داشته باشیم تبیین‌ها و توصیف‌های یک‌سونگرانه ارائه کنیم و با استدلال‌هایی که با عقاید موروثی، سلایق و ترجیحات ما ناسازگارند، مخالفت بورزیم؛ بنابراین ناگزیریم بدانیم که بر چه مبنایی باید واقعیتی را پذیرفت و یا رد کرد؟ و این نیازمند به آگاهی از فنون گردآوری و تحلیل داده‌ها به عنوان بخشی از روش پژوهش است و به‌طور کلی نیازمند مطالعة روش‌شناسی تحقیق هستیم.

۴ـ در حوزة ستایشگری اهل‌بیت(ع) و به‌طور کلی در عرصه‌هایی که به دین و نهاد مذهب مربوط می‌شوند، احتمالاً امکان مواجهه با عوامل غیر معرفتی نظیر پیش‌داوری، پافشاری بر عقاید موروثی، یک‌سونگری، خوشایند و بدآیند صاحبان قدرت و ... بیشتر است؛ بنابراین، هم درخصوص معرفت‌های پیشینی و هم درخصوص یافته‌های جدید، ارزیابی فرایند تحقیق و یافته‌ها و نتایج آن ضرورت بیشتری دارد.

اصولاً ارزیابی نیاز به تشخیص دارد؛ ارزیابی آنچه تشخیص داده نشده، غیر ممکن است؛ برای رسیدن به تشخیص باید از حقایق مسلم‌انگاشته‌شده در عرصة افکار عمومی فاصله گرفت و به‌طور منظم دربارة شیوه‌های رفتار و کردار انسان‌ها و دربارة رویدادها اندیشید.

۵ـ هر یک از راه‌های معرفت اعم از معرفت فلسفی، تجربی، تاریخی و تفسیری ذیل خود روش‌های پژوهشی مختلفی دارند که هر یک می‌توانند در شناخت قطعه‌ای از یک پازل درخصوص ستایشگری اهل‌بیت(ع) کارآمد باشند و کاربرد صحیح هر روش برای موضوع مناسب با آن، نیازمند کسب دانش و مهارت‌های لازم دربارة این موضوع است.

اکنون موضوع مداحی و ذاکری اهل‌بیت(ع) قلمروهای گوناگون ادبی، هنری، تاریخی، فقهی و ... را شامل می‌شود که ذیل هر ساحت، مسائل و موضوعات مختلف و مهمی برای مداقه و تحقیق وجود دارد و تحقیق دربارة هر مسئله و موضوع، نیازمند آگاهی‌های لازم روش‌شناختی در پژوهش‌های علمی است.

انتهای پیام/