هیئت های مذهبی نهادهایی هستند که همواره در معرض دید ساکنان حوزه تمدنی – فرهنگی ایران قرار داشته اند.
 ظاهراً برای اولین بار حکومت آل بویه با گرامیداشت مقام امام حسین (ع) و سرگذشت شهادت ایشان به مراسم مزبور رسمیت داده است.این سنت در دوره صفوی احیا شده ، هر چند سوگواری برای امام حسین(ع) از مدت ها قبل کم و بیش به صورت پنهانی و نیمه پنهانی وجود داشته و به مرور زمان از دایره تنگ نوحه سرایی در خانه ها و مجالس خصوصی به بازار ها و خیابان ها و مراسم سینه زنی و مانند آن تبدیل شده است. اما هیچ گاه تا پیش از روی کار آمدن صفویه به صورت یک نهاد اجتماعی قدرتمند رخ ننموده بود ، سرانجام از اواسط دوره قاجار، بستر و چارچوب امروزین خود را به دست آورد و از اواخر عهد ناصری هیئت های مذهبی مستقل از دربار پدیدار و به سرعت رو به گسترش نهادند .
با تغییر سیاست حکومت های محلی، که در مناطق گوناگون ایران حاکمیت داشتند ، تغییرات و دگرگونی هایی از نظر قوّت و ضعف ، در اقامه عزاداری امام حسین(ع) روی می داد، با روی کارآمدن صفویه و تشکیل یک دولت مرکزی مقتدر و اهتمام و کوششی که در برگزاری عزای حسینی در خانه ها، مساجد، تکیه ها، بازار و... داشتند موجب شد تا عزاداری امام حسین(ع) به صورت یک نهاد اجتماعی درآید ، تا آنجا که پس از اضمحلال سلسله صفویه نه تنها این سنت از بین نرفت بلکه روز به روز بارورتر و تنومندتر گردید.
یکی از عمده ترین علل رشد و توسعه هیئت های مذهبی در دوره پهلوی برخوردهای جابرانه با فعالان در مساجد بوده است. با نگاهی به اسناد به دست آمده از ساواک توجه و حساسیت وافر آن حکومت ضد دین نسبت به مساجد آشکارتر می گردد ، اگر چه علیرغم دستگیری و شکنجه ائمه جماعات و نمازگزاران توفیق چشمگیری به دست نیاوردند .درواقع سازمان عریض و طویل اطلاعاتی پهلوی به علت گستردگی و کثرت و همچنین سیار بودن محل برگزاری جلسات هیئت ها ، نتوانست کمترین موفقیتی در این حوزه به دست آورد و اتفاقا از همین ناحیه نیز ضربه مهلکی خورد ، چرا که در مبارزات حق طلبانه ملت ایران، هیئت ها به عنوان بازوان توانمند مساجد نقشی به یاد ماندنی ایفا نمودند .
در جامعه کنونی نیز هیئت های مذهبی به دو صورت فصلی (در ایام محرم و صفر و سایر ایّام عزاداری) و مستمر هستند(در طول سال فعالیت می کنند و برنامه های گسترده تری را ارایه می دهند)
امروزه به تاسی از فعالیت همین هیئت ها شاهد خیزش جنبش های اسلامی شیعی در کشورهایی نظیر بحرین ، اندونزی ، تایلند ، مالزی ، آذربایجان ، پاکستان ، هندوستان ، افغانستان ، نیجریه و … با بهره مندی از تشکیل هیئت های مذهبی به فراخور جوّ ایجاد شده توسط حاکمانشان می باشیم . در واقع این هیئت ها با گرفتن درس عبرت از واقعه جانگداز عاشورا در کربلای معلا ، در حین عزاداری بر سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به تطبیق و بیان شرایط جامعه خود پرداخته و به تکلیف خود نسبت به ظالم و مظلوم واقفند .
پس از پیروزی انقلای اسلامی بسیاری از هیئت ها جذب مساجد شده و با سبقه هیئت گردانی، مسئولین آن توانستند در هر چه فعالتر نمودن مساجد ، به یاری ائمه جماعات بشتابند و عمدتا همین اعضای هیئت ها بودند که در تشکیل پایگاه های مقاومت ، بسیج اقتصادی ، انجمن های فرهنگی و … موجب هر چه فشرده تر شدن صفوف اقامه نماز جماعت گردیدند و تحولی نوین را در تاریخ انقلابمان رقم زدند .
بدیهی است وجود نگرش های جناحی بین مردم امری طبیعی بوده و هست و نمی توان این واقعیت را کتمان نمود. اتفاقا این تشتت نظرات همواره منجر به رشد و بالندگی جامعه گردیده ، لکن بعضا ممکن است بروز این خصیصه در برخی مساجد جذب حداکثری را تحت الشعاع خود قرار دهد.
امروزه برخی جریانات سعی در ایجاد فضایی یک سویه در برخی هیئت های مذهبی دارند. دارندگان این تفکر به علت عدم شناخت کافی از فلسفه تشکیل هیئت های مذهبی دانسته یا ندانسته همان راهی را می روند که آرزوی دیرین دشمنان دین و ملت است ، تکرار تجربه ای ناموفق نمی تواند دلیل بر هوشمندی طراحان این قبیل جریانات باشد.
در شرایطی نیز برخی گروه ها با تشکیل تجمعات غیراخلاقی ، ایجاد کلیساهای خانگی ، ترویج مکتب ایرانی به جای مکتب اسلامی و نیز جلساتی با عنوان هیئتهای عزاداری به راحتی همه چیز به خورد اذهان پاک جوانان می دهند که بایستی با اقدامات فرهنگی هوشمندانه با این جریانات مقابله نمود.

در خاتمه به برخی آسیب های موجود در هییات مذهبی اشاره می شود:
- نصب شمایل و تمثالهای غیر واقعی از اهل بیت ( علیهم السلام )
- استفاده از آلات موسیقی نامتعارف در دستجات عزاداری
- خواندن اشعار سخیف و مرثیه های با وزن و آهنگ های غنا
- ارائه سبک های موسیقی پاپ و … به جای عزاداری سنتی
- استفاده از علامتها با نصب در مقابل خیمه و محل تشکیل هیئتها و به حرکت درآوردن پیشاپیش در دسته جات عزاداری
- قمه زنی
- عدم اشراف و حضور روحانیت متعهد ( در برخی از هیئتهای عزاداری در ماه محرم به برخی دلایل حتّی در حدّ سخنران هم از حضرات بهره مند نمی شوند
 

آرمان هیأت