پیام واقعی غدیر را از طریق واکاوی مجموعه آگاهی‌های موجود در متون دینی درباره آن می‌توان یافت. بی‌تردید محوری‌ترین این اطلاعات خطبه غدیریه پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله و سلم (مراد متن مورد استناد مرحوم علامه امینی در الغدیر است نه جزوه‌ای مستند به یکی از متون قرون میانی که به این نام در سال‌های اخیر در شمارگانی گسترده انتشار یافته است.) و جمله پرآوازة جمله پرآوازة من کنت مولاه فهذا علی مولاه است، اما روشن است که پیام‌های غدیر، منحصر در این خطبه و دلالت‌های درون‌متنی و برون‌متنی آن نیست، بلکه از فهم مجموعه احکام و آداب و تحلیل محتوای ادعیه مربوط به این عید بزرگ هم می‌توان و بلکه باید برای کشف پیام آن مدد گرفت.

درباره خطبه غدیر و دلالت‌های آن سخن بسیار گفته شده است و البته همچنان می‌توان درباره آن سخن گفت. ولی شاید به اهمیت آداب واردشده برای این روز کمتر توجه شده باشد. گفته شده است که هیچ‌یک از ایام مربوط به مناسبت‌های دینی به‌اندازه عید غدیر اعمال و آداب ندارد و تردیدی نمی‌توان داشت که این‌همه تعدد احکام و آداب نشان اهمیت این روز در منظومه فکر و فرهنگ دینی است. مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی که صفحه 377 تا 404 کتاب المراقبات خود را به غدیر اختصاص داده برای آغاز بحث خود از این جمله استفاده کرده است: یوم الغدیر و ما ادریک ما یوم الغدیر!

مجموعه آداب مربوط به شب و روز عید غدیر که در متون روایی و مناسکی بازتاب یافته، حدود چهل مورد است که تنوع قابل‌توجهی از رفتارهای عبادی و اجتماعی را در برمی‌گیرد. این آداب از اعمال قلبی و زبانی مانند حمد خدا تا عباداتی مانند نماز و روزه و غسل و زیارت و از توجه به بعد ظاهری خود مانند عطر زدن و آراستن خود و پوشیدن لباس نیکو و نیز حسن مواجهه با دیگران مانند تبسم و گشاده‌رویی تا رفتارهای اجتماعی گسترده‌تر مانند جشن، دیدوبازدید، صدقه دادن، افطاری دادن، اطعام، گذشت، برآوردن حوائج مؤمنین، آسان گرفتن در مخارج زندگی، دورهم جمع شدن و سرانجام بستن پیمان اخوت را در برمی‌گیرد. این طیف از فعالیت‌ها از نهان‌ترین لایه‌های درونی قلب انسان تا آشکارترین رفتارهای بیرونی را در برمی‌گیرد. تنوع این آداب ازنظر معطوف بودن به مسائل فردی و اجتماعی به آن اندازه است که می‌توان آن را مصداق و آینه و ترجمان و نمودار و بازتابی از دین کاملی که آیه الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی (مائده ـ 3) بدان اشارت کرده و بشارت داده شمرد. در روایتی منقول از امام صادق علیه‌السلام که کتاب الاقبال (ص 474 و ص 475) و به نقل از او مرحوم مجلسی در بحارالانوار (ج 95، ص 302) نقل کرده است، خوردن و آشامیدن و اظهار شادمانی و اطعام برادران دینی و زیاده نیکی کردن به آنها و برآوردن نیازهای آنها برای بزرگداشت این روز (اعظاما لیومک) و در مخالفت با کسی شمرده شده است که در این روز اظهار اندوه و نیاسودگی کند. معنی این سخن آن چه‌بسا این است که پاسداشت این روز در گروی رعایت و انجام آدابی است که برای این روز در متون دینی بیان شده است.

با این مقدمه اگر بار دیگر به احکام و آداب و آیین غدیر بنگریم، به‌ویژه احکام اجتماعی آن به‌آسانی برداشت می‌شود که پیام غدیر تقویت روابط اجتماعی برمدار دین، حفظ انسجام جامعه، نشان دادن چهره‌ای گشاده از موالیان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و پراکندن شادی و نشاط در جامعه است، بر این اساس حدودوثغور تبری هم اگر در برخی منابع ازجمله آداب این روز شمرده شده است، روشن می‌شود. با توجه به این پیام آشکار غدیر و با در نظر گرفتن جایگاه کنونی پیروان مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام در مناسبات جهانی می‌توان گفت گرچه از پیام غدیر نوعی متمایزسازی رهروان راستین علی علیه‌السلام در جامعه اسلامی قابل برداشت است ولی چنین برمی‌آید که این خط‌مشی نباید به جدا شدن از پیکره واحد امت اسلامی بیانجامد و به‌عبارت‌دیگر هرگاه کوشش برای متمایزسازی شیعیان در عمل به روند جدا شدن شیعیان از پیکره امت اسلامی بیانجامد و یا چنین تهدیدی را به دنبال داشته باشد، می‌توان نگران بود که بر اساس غفلت و یا کژاندیشی‌های پیام‌آوران امروزی غدیر کارکردهای واقعی غدیر به کژکارکرد بدل شده است.

آرمان هیأت