در ماه مبارك رمضان به دعاي سحر بسيار تأكيد شده است و در شب‌هاي قدر به خواندن دعاي جوشن‌كبير خيلي تأكيد مي‌شود. مهم‌ترين آموزه‌هاي اين دو دعاي عظيم‌القدر در ماه مبارك رمضان، معرفي اسماء حسني الهي و نقش آن در نظام هستي است. تحليلي كوتاه از اسماء الهي ما را در فهم محتواي اين دو دعا مددكار خواهد بود.
 
   کل خلقت ظهوراتی است از اسما و صفات حق و اصلاً وجود جلوة حضرت حق مي‌باشد. اين وجود و هستي در واقع مظاهر و مجالي صفات حق‌اند. از آن نظر كه اين چنين است، كل وجودْ جلوة خداوند متعال بوده و اسماي الهي منشاء و سرچشمة عالم هستي مي‌باشد و به همين جهت اسماي حسناي الهي نقش زياد و به‌سزايي در وجود دارند.
اگر در آيات قرآن و دعاهاي مأثوره دقت شود، درمي‌يابيم كه خداي متعال در مقام بيان خلق و تدبير آن و در مقام بيان انحاء مختلف افاضات و همچنين در مقام بيان بازگشت وجود، و مرگ بعد از حساب و كتاب و جزاء و نظاير اين‌ها به اسماي حسناي خويش اشاره فرموده و هر امري از امور را به اسم خاصي از اسماء خود كه مناسب آن امر است نسبت مي‌دهد. برای نمونه:
   ـ «اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ»؛ «خداي متعال خالق هر چيز است و اوست وكيل بر هر چيز».
در اين آيه خلقت و ايجاد هر چيز را به خود با اسم «خالق» نسبت مي‌دهد. و به بياني ديگر خداوند در اين آيه مي‌فرمايد، خدا به اسم «خالق» خود همه چيز را خلق مي‌كند.
 
   ـ «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ»؛ «جز خداي متعال معبودي نيست، خدايي كه حي است، قيوم است و قوام همة وجود به اوست».
در اين آيه قوام همة وجود را به خود با اسم «قيوم» نسبت مي‌دهد و مي‌فرمايد خدا با اسم «قيوم» خود لحظه‌به‌لحظه مخلوق را قوام مي‌دهد و نگه مي‌دارد.
 
   ـ «قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَبْغي‏ رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَيْ‏ءٍ»؛ «اي پيامبر! بگو: آيا براي خود غير از خداي متعال پروردگاري اتخاذ كنم، در حالي كه اوست پروردگار همه، خير و ربوبيت همه به دست اوست».
در اين آيه ربوبيت يعني تدبير امر هر مخلوقي را به خود با اسم «رب» نسبت مي‌دهد و مي‌فرمايد خدا با اسم «رب» خود همة موجودات را ربوبيت مي‌كند.
 
   ـ «وَ مِنْ آياتِهِ أَنَّکَ تَرَى الْأَرْضَ خاشِعَـةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذي أَحْياها لَمُحْيِ الْمَوْتى‏ إِنَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَيْ‏ءٍ قَديرٌ»؛ «و از آيات الهي است اين‌كه زمين را خاشع مي‌بيني، و وقتي آب را بر آن فرود آورديم، به اهتزاز مي‌آيد و نمو مي‌كند خدايي كه زمين را احيا كرد، مرده‌ را به خود با اسم «محيي» نسبت داده و مي‌فرمايد خدا با اسم محيي خويش زمين مرده و انسان‌هاي مرده و هر موجود مرده را احيا مي‌كند و زنده مي‌گرداند».
 
   ـ «لِيَجْزِيَ اللَّهُ کُلَّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ إِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِسابِ»؛ «تا خداي متعال جزا دهد به هر كس آنچه را كسب نموده است، خدا سريع‌الحساب است».
در اين آيه كه در خصوص روز قيامت است، حساب اعمال در آن روز را به خود با اسم «سريع‌الحساب» نسبت مي‌دهد و مي‌فرمايد: آنجا كه وقت حساب يعني روز قيامت رسيد، خدا به اسم «سريع الحساب» خويش همة آنچه انسان كسب كرده است، حساب خواهد كرد.
 
ملاحظه مي‌كنيد كه آيات گوناگون قرآن حكايت‌گر اين حقيقت است كه خداي متعال همة آنچه را كه در نظام وجود مي‌گذرد، با اسماء خود انجام مي‌دهد و هر امري از امور را به اسم مناسب آن و از اين رو همة آثار اسماء خداست. در حقيقت آن‌كه وجود را تربيت مي‌كند يعني حركت مي‌دهد، در مسير پيش مي‌برد و تكميل مي‌سازد، اسماي خداوند است.
 
   با اين توضيح مختصر روشن مي‌شود كه چرا دعاي جوشن‌كبير كه در حدود 1000 اسم از اسماء الهي در آن مطرح شده است داراي چنان جايگاهي است و نيز معلوم مي‌گردد كه چرا با اسمائي الهي او را مي‌خوانيم و از او مدد مي‌جوييم. دعاكننده در اين دعا با هر اسمي از اسماي الهي آثار و بركات و جلوات همان اسم را از خداوند طلب مي‌كند و از او مي‌خواهد تا خداوند با همان اسم آن صفت را براي او پديدار سازد و با همان اسم او را به حضرت حق نزديك سازد.
 
منبع: دعا و توسل، دفتر نشر معارف
 

آرمان هیأت