شناسنامه کتاب
سلوک ماتم
شیوه‌های عزاداری از دیدگاه اهل بیت
سید مسعود عمرانی
انتشارات خیمه
تهران، چاپ اول، 1395
 
مجالس سوگواری در رثای اهل بیت یکی از مظاهر تعظیم شعائر الهی و یکی از نمادهای حیات مذهبی و معنوی علاقمندان به اهل بیت عصمت بوده و در بیداری و آگاهی مردم و نشر فرهنگ اسلامی و حقایق دینی در جامعه تاثیر بسزایی داشته است. این سنت نیکو، ریشه‌های روایی و تاریخی کهن دارد و به زمان حضور معصومان و اهتمام آن بزرگواران به برگزاری مجالس عزای خود به ویژه حضرت سید الشهدا باز می‌گردد.
سید مسعود عمرانی مولف کتاب شیوه‌های عزاداری از دیدگاه اهل بیت، آنچه را در این اثر، مناسب پیگیری و بحث می‌داند آن است که آیا تمامی نمادها، حرکت‌ها و امکانات وصف‌ناشدنی عزاداری که همه ساله برگزاری می‌شود در جهت مطلوب و به خوبی انجام می‌گیرد و آیا این جنس سوگواری و مرثیه‌سرایی با سیره و روح فلسفه قیام معصومان مطابق است و نیازمند ارزیابی نیست؟ وی معتقد است که اگر روند مذکور در جهت مطلوب صورت نمی‌پذیرد می‌بایست راهکار مناسبی برای اصلاح، بهبود و ارزیابی جدید آن پیشنهاد کرد.
عمرانی در این کتاب بر آن است تا شیوه‌های سوگواری اهل بیت را با استناد به روایات معصومان و با توجه به سیره و تقریر و کلام آنان به عنوان یکی از منابع مهم و در خور استناد شیعه استخراج کند و سپس با توجه به ملاک‌های کلی اهل بیت در تشخیص و ارزیابی شیوه‌های صحیح یا سقم سوگواری، عزاداری‌های مدرن و مرسوم را واکاود.
مولف کتاب شیوه‌های عزاداری از دیدگاه اهل بیت معتقد است عزاداری هنگامی موثر و نقش‌آفرین خواهد بود که هدف و شیوه انجام آن شناخته شود و در مسیری که برای آن در نظر گرفته شده است تحقق یابد. در غیر این صورت، نه تنها ثمرات و فوایدش را از دست خواهد داد، که ممکن است سوگواری به جای آنکه حرکت‌آفرین و رشد دهنده باشد، غفلت‌زا گردد و با نهضت معصومان، در تقابلی آشکار قرار گیرد.
نگارنده یکی از منابع اصلی شناخت صحیح شیوه‌های سوگواری را روایات اهل بیت می‌داند که نسبت به سایر منابع، متقن‌تر است و با کاربرد وسیع‌تر خود همواره مرجع استنباط و استدلال اندیشمندان شیعه بوده است. به همین جهت، توجه به اهداف سوگواری و بایسته‌های آن با اقتباس از روایات معصومان، زمینه دور شدن عزاداری‌ها از انحرافات را فراهم و آن را به مسیر اصلی خویش هدایت می‌کند.
نگارنده مندرجات اثر خود را با تحقیق در سایت‌های علمی، کتابخانه‌های دیجیتال و کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به رشته تحریر درآوردهآورده و پس از حذف مکررات، به حدود 113 کتاب و 9 پایان‌نامه کارشناسی ارشد با موضوع عزاداری، در قرن چهاردهم، دست یافته است. وی پس از مطالعه فهرست اکثر کتب یافت‌شده، به این نتیجه رسیده است که حدود 30 کتاب بیش از کتب دیگر، البته نه به صورت مستقل، به شیوه‌های سوگواری پرداخته‌اند که به علت تعدد عناوین و مشترکات، خلاصه موضوعات آنها در این اثر ذکر شده و تفاوت آنها با موضوع مطرح‌شده بیان می‌گردد: عزاداری از دیدگاه بزرگان، عزاداری از نگاه فقه، پاسخ به شبهات عزاداری، تاریخچه سوگواری و شیوه‌های آن در مناطق خاص، احادیث مرتبط با شیوه‌های عزاداری.
سید مسعود عمرانی در این کتاب در پی پاسخ به این پرسش است که آیا روایات سوگواری به عنوان یکی از منابع شیعه، معتبر و در خور استناد است، همچنین طبق روایات شیعه، از چه راه‌هایی می‌توان از شیوه اهل بیت در سوگواری بر مصائب خودشان استفاده کرد. از دیگر پرسش‌هایی که مولف در پی پاسخ بدان می‌باشد آن است که آیا شیوه‌های غیر صحیح سوگواری را می‌توان از تعالیم معصومان استخراج کرد و آیا شیوه‌های جدید عزاداری در مناطق مختلف، با آموزه‌های اهل بیت همخوانی دارد؟
عمرانی امیدوار است خواننده کتاب با مطالعه آن، با تمسک به سیره و بیانات معصومان و فراگیری شیوه‌های صحیح در سوگواری، از نظرهای سلیقه‌ای خودداری کند و با طرد تحریفات و ترویج سوگواری‌های بایسته و مناسب شان اهل بیت، موجب پیشرفت و تعالی مکتب اسلام و مذهب تشیع شوند.
مولف برای نگارش اثر خود، ابتدا روایات مرتبط با عزاداری، موجود در کتب و جوامع حدیثی از قبیل کامل‌الزیارات، الکافی و بحار الانوار را مطالعه و سپس بر حسب موضوع، تقسیم‌بندی کرده است. پس از آن، مبحث رجالی روایات سوگواری را بررسی و برای استنادپذیری احادیث سوگواری، روش‌های عالمان و اندیشمندان رجالی را برای تصحیح سند روایات جمع‌آوری و تحلیل نموده است. وی سپس ضمن ارائه احادیث در موضوعات مرتبط، به شرح و تحلیل آنها پرداخته و نهایتا با مراجعه به کتب فقهی، مستندات روایی فقیهان را درباره شروط صحت و سقم سوگواری‌های نوظهور به دست آورده و همراه با نقد و تحلیل بیان کرده است.
بخش اول این کتاب درباره کلیات تحقیق است که فصل اول، شامل مفاهیم از قبیل معنای لغوی و اصطلاحی سوگواری و واژه‌های مرتبط با آن و فصل دوم درباره اثبات استنادپذیری روایات عزاداری است. فصل سوم نیز به فلسفه و فواید سوگواری اختصاص دارد. مولف در بخش دوم به جلوه‌های عزاداری در تعالیم و سیره معصومان پرداخته که در پنج فصل تاریخچه شیوه‌های سوگواری، کیفیت برپا داشتن مراسم سوگواری، جلوه‌های غم، گریه، ناله و جزع، جلوه‌های مرثیه‌سرایی و مرثیه‌خوانی و نهایتا مسائل پوشش عزادار و مجلس عزاداری تقسیم شده است.
در بخش سوم، سوگواری‌های نوظهور بر اساس تعالیم معصومان در دو فصل واکاوی شده است. در فصل اول متکفل بحث از شرایط مشروعیت عزاداری‌های نوظهور است و فصل دوم شیوه‌های مرسوم و مشروع سوگواری در عصر حاضر را بیان می‌کند.

آرمان هیأت