مشخصات کتاب
درایت و روایت
یا عقل و نقل در هدف‌نگاری قیام عاشورا
اسماعیل عامری
قم، صحیفه خرد
چاپ اول 1394

محتوای این کتاب، حاصل تتبعی است چهل‌ماهه، اغلب در مواریث کهن و تحلیلی است مقایسه‌ای میان نظریات رایج و غیر رایج شیعه، با هدف رمزگشایی از قیام عاشورا که از دیرباز و به ویژه از حدود 50 سال اخیر به این سو، همواره محل مناقشه علمی عاشورا پژوهان بوده و هست. این جمله، هرگز ناظر بر آن نیست که در گذشته نیز آثار فراوانی در این زمینه نگارش یافته‌اند. خیر، بلکه به عکس، برای متقدمین، تنها می‌توان نقش طراحان مسئله و تهیه‌کنندگان خوراک فکری برای آیندگان قائل بود نه بیشتر، زیرا به دلایلی چند از جمله شرایط سیاسی و اقتضائات زمانی و مکانی خاص شیعیان در حکومت‌های غیر شیعی، تمامی آنچه توسط چهره‌هایی چون شیخ مفید، سید مرتضی علم‌الهدی، شیخ طوسی، علامه حلی، سید بن طاووس، علامه محمد باقر مجلسی و دیگران و تا حدودی در ارتباط با ماهیت‌شناسی نهضت عاشورا نوشته شده است، اگرچه با ارزش، اما به زحمت بر روی هم رساله‌ای مختصر را تشکیل می‌دهند و تازه اغلب مباحث مربوطه درب آثار این بزرگان نیز به توجیه و نظریه‌پردازی در اطراف موضوع جواز یا عدم جواز القای نفس در تهلکه نزد ائمه با وجود برخورداری از عیلم غیب و آگاهی آنان از فرجام امور و یا پاسخ به شبهات موجود در حیطه چرایی صلح امام حسن و قیام امام حسین (ع) می‌پردازند، نه به موضع‌گیری پیرامون هدف در واقعه کربلا و این بیشتر، متاخرینی نظیر آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی، آیت‌الله صافی گلپایگانی، شهید مطهری، دکتر شریعتی و ... بوده‌اند که موضوعات ناکافی مورد اشاره پیشینیان در این خصوص را از لابلای متون تاریخی، خارج و به سمت توجهات عاشورا پژوهان سوق داده و عالمان و ناقدان را بر آن داشتند تا به جرح و تعدیل نظرات ارائه شده در این زمینه مبادرت ورزند.
نگارنده آن چنان که در مقدمه اثر خویش آورده، کمال تلاش خود را بر آن مصروف داشته است تا روند تحلیلی وقایع و حوادث، جهت اثبات یک نظریه و نفی نظریه‌ای دیگر، هرگز از مسیر عقلانیت لازم منحرف نگشته و تا پایان کتاب، انسجام خود را حفظ نماید. در عین حال، هر گز بر آن نیست که آنچه در این کتاب به اثبات یا رد آن پرداخته شده است، کاملا مصون از خطا و بی‌نیاز از نقد و رد بداند، اما گام برداشته شده را فرصتی دیگر برای طرح نظریات علمی‌تر در این زمینه به شمار می‌آورد.
باید اذعان داشت از نشانه‌های میمنت مواجهه علمی با مواد تاریخ، به ویژه تاریخ اسلام، یکی نیز، آثار مترتب بر نگاه جامعه‌شناسانه‌ای است که در میان محققان، به حادثه عاشورا معطوف گردیده و متعاقب آن، میدان وقایع‌نگاری صرف، به عرصه تبادل و تضارب آرای علمی بدل گردیده است.
بی‌تردید این مهم، دست‌نیافتنی نبود اگر نوع مواجهه با آرای رقیب، بر اساس پای‌فشردن بر حفظ و ادامه تعلقات ذهنی، نسبت به موضوعی مطلوب صورت می‌گرفت. در واقع، مدد جستن از روش‌های استدلال منطقی و غیر جانب‌دارانه و صرفا با تاکید بر شواهد تاریخی، همان کاربستی است که از منجر گردیدن به استنتاج دل‌بخواهی پیش‌گیری می‌نماید، اما دردمندانه باید اذعان داشت، کم نبوده و نیستند، پژوهشگرانی که خود را از تقید به چنین الزاماتی رهانیده و به استقبال تاریخ نمی‌روند، بلکه آن را تا مقصود آباد خویش از پی خود می‌کشند.
در تالیف این اثر، به جد کوشیده شده است تا شرط ادب و امانت گفتار، رعایت گردیده، هیچ نقلی بدون ذکر منبع و ماخذ مربوطه صورت نگیرد. در تحقیق پیرامون برخی موضوعات، گاه به منبعی عربی و گاه به ترجمه همان منبع رجوع شده است. این اتفاق اغلب زاییده اختلاف موجودیت منابع در محیط های مختلف پژوهش بوده است.
نگارنده کوشیده با وجود دسترسی و امکان نقل مستقیم از منبعی تاریخی، از منبع واسطه به نقل از منبع اصلی نام ببرد. همچنین تلاش کرده در استناد به اقوال بزرگان، گاه تنها ترجمه و گاه عین عبارات عربی به همراه ترجمه آنها درج گردد. وی همچنین در نظر داشته تا به منظور جلوگیری از گسیختگی مطالب اصلی که در برخی آثار به علت فراوانی سطور پاورقی رخ می‌دهد، توضیحات مربوط به هر موضوع، به انتهای فصل مربوطه انتقال داده شود.
این کتاب در هفت فصل دریچه‌ای به تاریخ و لزوم نقد منابع عاشورایی، هدف‌نگاری قیام عاشورا، استحکامات نظریه شهادت‌طلبی، چالش‌های فراروی نظریه رایج هدف‌نگار، علم امام و نسبت آن با قیام شهادت‌طلبانه، نظریه حکومت‌طلبی، و دیگر آرا هدف‌نگار در 638 صفحه منتشر شده است.
 

آرمان هیأت