موسی پس از آنكه به پیامبری برانگیخته شد، نخستین خواسته‌اش از خداوند شرح صدر بود (ربِّ اشْرحْ لِی صدْرِی، سوره طه، آیه 25). خداوند نیز در مقام امتنان بر محمد یادآور می‌شود كه مگر به تو شرح صدر ندادیم و سینه‌ات را نگشودیم (ألمْ نشْرحْ لك صدْرك؟ سوره انشراح، آیه 1). از مضمون این آیات می‌توان دریافت كه این فضیلت به طور طبیعی كمتر در كسی یافت می‌شود و كسب آن نیازمند كوششی پوسته و درخور است.
به‌طور طبیعی انسان‌ها فاقد گشودگی روحی و قلبی هستند. غالبا تنگدل می‌شوند و به اندك ناملایمی یا مخالفتی برمی‌آشوبند. شرح صدر امری طبیعی نیست كه در همه كس یافت شود، بلكه نیازمند كاری سترگ و گاه جانكاه است. هنگامی كه خداوند موسی را به پیامبری برگزید، وی تصریح كرد كه من تنگدل می‌شوم. (و یضِیقُ صدْرِی، سوره شعراء، آیه 13) گرچه محمد(ص) سخنی از تنگدلی خویش به زبان نمی‌آورد، اما خداوند از رازش باخبر است و به او می‌گوید كه می‌دانیم از آنچه می‌گویند تنگدل می‌شوی (ولقدْ نعْلمُ أنّك یضِیقُ صدْرُك بِما یقُولُون، سوره حجر، آیه 98).
طرفه آنكه تعبیر ضیق صدر تنها همین دو بار در قرآن به كار رفته است. با برابر نهادن این دو تعبیر می‌توانیم معنای دقیق شرح صدر را دریابیم. دعوی پیامبری و راهبری مردم، ادعای درشتی است و در پی آن مخالفت‌ها و دشواری‌ها پدیدار می‌شود. در پی این جنس ستیزه‌گری و درشتی، كام پیامبران تلخ و عرصه بر آنها تنگ می‌شود. اینجاست كه آنان به فضیلت شرح صدر آراسته می‌شوند. این فضیلت به آنها كمك می‌كند تا یارای تحمل دشواری مسیر دعوت و تلخی دشمنی را داشته باشند و خود را از اندیشه دشمنی و انتقام پاك كنند.
گرچه هر انسانی نیازمند شرح صدر است، پیامبران بیش از همگان به آن نیاز دارند. محمد(ص) به دلیل داشتن شرح صدر بود كه توانست میان قبایل متخاصم آن زمان وحدت پدید آورد و آنها را به امتی یگانه بدل سازد. این شرح صدر بود كه در پی آن نرمی و رفق پدیدار آورد و محمد را شمع جمع مسلمانان كرد. در پی این شرح صدر بود كه پیامبر هر گونه سختی را تاب آورد و تا پایان راه همان‌گونه كه فرمان یافته بود، پایداری كرد. (سوره شورا، آیه 15) فضیلت شرح صدر بود كه زمینه‌ساز گذشت و بخشش در پیامبر شد؛ به گونه‌ای كه از سر دشمنان خونی خود گذشت و حتی خانه آنها را پس از فتح مكه مأمن و امان‌خانه اعلام كرد. در زمانی كه اقتضای پیروزی و درهم شكستن حریف، ریشه كنی او بود، پیامبر بزرگوارانه گذشته‌ها را به گذشته سپرد و راه اخوت و همكاری را در جامعه هموار كرد. امروزه نیز آنكه خود را پیرو محمد رسول(ص) می‌داند باید از این معلم متعلمانه بیاموزد و فضایل او را در خود بپروراند؛ از جمله همین فضیلت شرح صدر كه جامعه تنگدل و عصبی ما سخت بدان نیاز دارد.
اما شرح صدر نیازمند آن است كه خود را به چالش بگیریم و بر خلقیات و منش غریزی و طبیعی خود چیره شویم. این كار مستلزم آن است تا اژدهای درون خود را رام كنیم و اجازه ندهیم مهار خردمان را به دست گیرد و به تعبیر عالمان اخلاق از سطح اخلاق طبعی و غریزی به سوی اخلاق انسانی و متعالی فرارویم.
